عبدالرضا فرجی‌راد، دیپلمات پیشین:
هم ایران و هم امریکا به دنبال نتیجه از مذاکرات وین هستند/ در مذاکرات آینده گشایش‌هایی را نسبت به دور اول شاهد خواهیم بود/ رابطه با شرق آلترناتیو برجام نیست
یک دیپلمات پیشین گفت: نمی‌شود گفت ما به سمت شرق می‌رویم و تهاتر می‌کنیم. در یک مقطع کوتاه اشکالی ندارد که نفت و گاز بفروشید و کالا بگیرید اما این در بلندمدت شدنی نیست. رابطه با شرق آلترناتیو برجام نیست.
اعتمادآنلاین| دور هفتم گفت‌وگوهای احیای برجام در وین یا دور اول گفت‌وگوهای هسته‌ای دولت سیزدهم با 1+4 و ایالات متحده روز جمعه در شرایطی پایان یافت که پیشرفت قابل توجهی در روند مذاکرات اتفاق نیفتاد و تنها طرفین توافق کردند پس از گفت‌وگو با پایتخت‌های‌شان به وین بازگردند.
به گزارش روزنامه اعتماد، مواضع ناامید‌کننده مقام‌های امریکایی و اروپایی هم مزید بر علت شد تا تردیدها پیرامون نتیجه مذاکرات وین افزایش یابد. در گفت‌وگو با عبدالرضا فرجی‌راد، دیپلمات پیشین و استاد دانشگاه به بررسی این وضعیت پرداخته است. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
*ارزیابی شما از اولین دور از گفت‌وگوهای احیای برجام در دولت سیزدهم چیست؟ آیا این دور از گفت‌وگوها دستاوردی به همراه داشت؟
این‌طور که از اخبار و گزارش‌های منتشر شده پس از گفت‌وگوها برمی‌آید، این نشست دستاوردی نداشت؛ هم اروپایی‌ها ناراضی‌اند و هم امریکایی‌ها. واکنش چین و روسیه و تاکید آنها بر اینکه نباید عجله کرد نشان می‌دهد از نگاه آنها هم این دور از گفت‌وگوها چندان مطابق انتظار پیش نرفت و آنها هم از نتایج به دست آمده راضی نیستند. البته باید توجه کرد این جلسه اول مذاکرات با حضور تیم مذاکره‌کننده جدید ایران بود و طرف مقابل با سبک و سیاق رفتاری این تیم آشنایی نداشت. مذاکره‌کنندگان فعلی ایران سبک و سیاق خاص خود را دارند و در دوره‌های قبل نظیر دوره آقای احمدی‌نژاد-جلیلی از همین سبک استفاده کردند. در روز اول ابتدا تیم ایرانی خواست آغاز گفت‌وگوها با مساله تحریم باشد و این خواسته از سوی طرف مقابل پذیرفته شد. همین موضوع امیدواری‌هایی را ایجاد کرد، اما در روزهای بعدی که ایران دو پیش‌نویس درباره تحریم و تعهدات هسته‌ای روی میز گذاشت، ورق برگشت. طرف اروپایی و امریکایی انتظار داشتند مذاکرات از نقطه پایان گفت‌وگوها در دور ششم آغاز شود و زمانی که این اتفاق نیفتاد، شوکه شدند. به همین دلیل هم مذاکرات متوقف و قرار شد مذاکره‌کنندگان به پایتخت‌های‌شان بازگردند و پس از مشورت دوباره به وین بیایند.
*آیا امید دارید که دورهای آینده شرایط تغییر کند؟
طرف ایرانی در تهران گزارش خود را ارایه خواهد داد و نارضایتی طرف اروپایی و امریکایی را به گوش مسوولان کشور خواهد رساند. پس از آن باید دید چه تصمیمی در تهران اتخاذ می‌شود. در خصوص نظرات ایالات متحده و اروپایی‌ها نیز هم آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه امریکا و هم امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه نظرات خود را صریح اعلام کردند. باید توجه داشت به‌رغم عدم حصول نتیجه، انریکه مورا معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تلاش کرد مانع ناامیدی طرف ایرانی و طرف غربی شود و فضا را به نوعی تلطیف کند. به نظر من باید صبر کنیم تا پنجشنبه آینده. تصور می‌کنم گشایش‌هایی را نسبت به دور اول شاهد خواهیم بود. مساله این است که اروپا و امریکا نمی‌خواهند گفت‌وگوها طولانی شود و اگر آنها احساس کنند ایران عمدا می‌خواهد مذاکرات را طولانی و از سوی دیگر با افزایش سطح غنی‌سازی و ذخایر خود دست برتر را پیدا کند، من فکر نمی‌کنم که این روند را ادامه دهند. اگر یک جلسه یا دو جلسه دیگر احساس کنند کار به درازا خواهد کشید، مذاکرات را متوقف کرده و وارد فاز دیگری خواهند شد.
*شما گفتید روش مذاکراتی تیم فعلی روش مذاکراتی تیم آقای جلیلی است. به نظر شما با راهبرد یکسان انتظار نتیجه‌ای متفاوت از مذاکرات می‌توان داشت؟
نحوه و تاکتیک مذاکره‌کنندگان با مذاکره‌کنندگان قبلی متفاوت است که بیشتر با روش دولت نهم و دهم شباهت دارد ولی از نظر محتوا بیشتر بر نظرات جمعی مسوولان بالای کشور متمرکز خواهند بود. لذا دولت‌های اروپایی و امریکا نباید انتظار داشته باشند که همان روش مذاکراتی دولت قبل دنبال شود. یکی از موارد شباهت به دولت آقای احمدی‌نژاد ایجاد یک امید اولیه و بعد مواجه شدن جامعه با ناامیدی است؛ البته ممکن است تیم ایرانی تقصیری نداشته باشد. برآیند نظراتم را اگر بخواهم بگویم، این است که در این دوره، هم تیم ایرانی و هم تیم امریکایی به دنبال نتیجه هستند. اما خب انتظاراتی که در ایران وجود دارد، بسیار فراتر از آن چیزی است که در دولت آقای روحانی روی آن توافق شده بود و تیم فعلی تلاش می‌کند نشان دهد روی سه موضوع تحریم، راستی‌آزمایی و تضمین حساس است.
*مواضعی نظیر اینکه «به چیزی کمتر از برجام راضی نمی‌شویم» تا چه اندازه مبتنی بر رویکرد نتیجه‌گرایی دولت است؟
اگر واقعا طرف ایرانی به برجام راضی شود، احیای توافق عملی و قابل حصول است. طرف مقابل هم تا 95 - 90 درصد با این موضوع همسویی دارد و فقط روی مساله برخی تحریم‌ها حساسیت‌هایی وجود دارد که آن هم قابل رفع است. اما مساله اختلاف‌نظر بر سر این است که دقیقا کدام تحریم‌ها ناقض برجام است. تیم ایرانی تمام تحریم‌های وضع شده در دوره ترامپ را ناقض برجام می‌داند و تیم امریکایی معتقد است برخی از این تحریم‌ها که با برچسب‌های متفاوتی (جز هسته‌ای) علیه ایران وضع و اعمال شده ناقض برجام نیست. به نظر من حتی با توجه به عدم همسویی کنگره، اختیارات رییس‌جمهور امریکا به‌گونه‌ای است که می‌توان با ایالات متحده بر سر توافقی که تحریم‌ها را رفع کرده و زمینه را برای انتفاع اقتصادی ایران فراهم کند، به تفاهم رسید.
*تا چه اندازه‌ای مواضعی نظیر «طرح جایگزین ایران ادامه برنامه هسته‌ای و تقویت روابط با کشورهای آسیایی است» را مبتنی بر واقعیت ارزیابی می‌کنید؟ آیا رابطه با شرق آلترناتیو برجام است؟
نه! خیلی قاطع می‌گویم هیچ مشکل اقتصادی در ایران حل نمی‌شود مگر اینکه بتوانیم تحریم‌ها را برداریم و کشور بتواند از نظر اقتصادی برنامه‌ریزی کند. بله می‌شود نفت بیشتر فروخت اما در این بازار اگر ایران بخواهد نفت بیشتر بفروشد باید مدام قیمت نفت خود را کاهش دهد. خریدار هم چون می‌داند گزینه‌های زیادی پیش روی ایران نیست، تخفیف بیشتر می‌خواهد. ممکن است خریدار 500 هزار بشکه با تخفیف 30 درصدی راضی شود اما خریدار 1.5 میلیون بشکه نفت حتما 50 درصد یا بیشتر تخفیف می‌خواهد. فرض کنید با این وصف فروش ما دوبرابر شد و بیش از 1.5 میلیون بشکه نفت در روز هم فروختیم، این بودجه محدود چه دردی از کشور دوا می‌کند؟ با این پول‌ها نهایتا بتوانید حقوق کارمند و کارگر را تامین کرد اما آیا با نگاه واقع‌بینانه می‌شود شغل ایجاد کرد؟ بیکاری را کاهش داد؟ کارخانه تاسیس کرد و رشد اقتصادی داشت؟ می‌شود مشکل بی‌آبی را حل کرد؟ من معتقدم که نمی‌شود. کشور نیاز به بودجه کافی دارد تا بتواند برای آینده خود برنامه بریزد. امروز کشور فقط برای اینکه مشکل بی‌آبی را حل کند، هیچ راهی جز سرمایه‌گذاری میلیاردها دلاری ندارد. میلیاردها دلار پول لازم است که دستگاه‌های آب شیرین‌کن در سطح گسترده خریداری شود و با نصب آنها در نزدیکی خلیج‌فارس و دریای عمان و با استفاده از تجارب کشورهایی مثل قطر، امارات و عربستان در این زمینه آب لازم برای استان‌های کویری خود را تامین کنید. این فقط یک مورد است؛ دلار امروز بالای 30 هزار تومان است و با افزایش قیمت آن تورم هم به صورت افسارگسیخته رشد می‌کند. نمی‌شود گفت ما به سمت شرق می‌رویم و تهاتر می‌کنیم. در یک مقطع کوتاه اشکالی ندارد که نفت و گاز بفروشید و کالا بگیرید اما این در بلندمدت شدنی نیست. رابطه با شرق آلترناتیو برجام نیست.
*پس برخلاف برخی سیاستمداران ایرانی معتقدید با تهاتر نمی‌شود کشور را اداره کرد؟
خیر نمی‌شود. به صورت موقت شاید بتوان کار را با این روش پیش برد اما آیا می‌شود توسعه هم داشت؟ دولت وعده داده سالی یک میلیون مسکن می‌سازد و در پایان 4 سال 4 میلیون مسکن تحویل می‌دهد. شما مگر چقدر می‌خواهید پنهانی نفت بفروشید که این بودجه را تامین کنید؟ نمی‌شود که همین پول محدود فروش نفت را یکجا به ساخت مسکن اختصاص داد. راه بهبود وضعیت اقتصادی کشور این است که روزانه بیش از 4 میلیون بشکه نفت که قیمت بالایی هم پیدا کرده فروش برود، پولش به کشور بازگردد و خرج توسعه و ایجاد زیرساخت و شغل تا وضعیت بهتر شود. شما نمی‌توانید با فروش حتی 1.5 میلیون بشکه نفت با قیمتی پایین‌تر از قیمت جهانی یک کشور 84 میلیون نفری را اداره کنید.
*این نگرانی وجود دارد که حتی رفع تحریم‌ها هم با توجه به احتمال خروج دوباره امریکا از توافق، منافع اقتصادی ایران را تحریم نکند. با توجه به محدودیت زمان چه باید کرد؟
این‌طور نیست که این مسائل راه‌حل نداشته باشد. می‌شود در توافق با امریکا این مساله را حل کرد. مگر ایران نمی‌گوید می‌خواهد تحریم برداشته شود و راستی‌آزمایی هم انجام گیرد. بسیار خوب می‌توان توافق کرد که امریکا اولین خریدار نفت ایران باشد، مدتی نفت ایران را بخرد و پولش را نیز از طریق سیستم بانکی بین‌المللی منتقل کند. این کار باعث خواهد شد اولا ترس شرکت‌های اروپایی بریزد و در ثانی امریکا هم بهانه‌ای برای اعمال فشار به این شرکت‌ها نداشته باشد. بهترین راستی‌آزمایی، وارد کردن امریکا به اقتصاد ایران و در مرحله اول اقتصاد انرژی است. استفاده از این رویکرد به عادی شدن تجارت با ایران در عرصه بین‌المللی کمک می‌کند و باعث می‌شود تهران ساده‌تر بتواند شرکای اقتصادی جدید بیابد و همکاری با آنها را آغاز کند.
نشست اخیر دستاوردی نداشت؛ هم اروپایی‌ها ناراضی‌اند و هم امریکایی‌ها. واکنش چین و روسیه و تاکید آنها بر اینکه نباید عجله کرد، نشان می‌دهد از نگاه آنها هم این دور از گفت‌وگوها چندان مطابق انتظار پیش نرفت و آنها هم از نتایج به دست آمده راضی نیستند.
اروپا و امریکا نمی‌خواهند گفت‌وگوها طولانی شود و اگر آنها احساس کنند ایران عمدا می‌خواهد مذاکرات را طولانی و از سوی دیگر با افزایش سطح غنی‌سازی و ذخایر خود دست برتر را پیدا کند، من فکر نمی‌کنم که این روند را ادامه دهند.
خیلی قاطع می‌گویم هیچ مشکل اقتصادی در ایران حل نمی‌شود مگر اینکه بتوانیم تحریم‌ها را برداریم و کشور بتواند از نظر اقتصادی برنامه‌ریزی کند.
نمی‌شود گفت ما به سمت شرق می‌رویم و تهاتر می‌کنیم. در یک مقطع کوتاه اشکالی ندارد که نفت و گاز بفروشید و کالا بگیرید اما این در بلندمدت شدنی نیست. رابطه با شرق آلترناتیو برجام نیست.
دیدگاه تان را بنویسید