صیانتی که فاقدصیانت است

غلامرضا ظریفیان، فعال سیاسی اصلاح طلب طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: طرح صیانت از فضای مجازی تاکنون با فراز‌و‌نشیب‌ها و حرف و حدیث‌های بسیار روبه‌رو بوده است. درباره این طرح مخالفان بسیار و موافقان اندک، نکاتی را در رد یا قبول این طرح مطرح کرده‌اند. در این یادداشت نیز به چند نکته اشاره می‌شود. 

1) افکار عمومی و واژگان بد سرانجام: جامعه و افکار عمومی در زمان‌های مختلف با طرح واژگانی از سوی برخی نهادهای اجرایی، فرهنگی، تقنینی، اقتصادی و قضایی روبه‌رو شده است. در نهایت این واژگان و طرح‌هایی که مبتنی بر آن ارایه شده برخلاف معانی و بعضا مقصد متعارف‌شان به سرانجام نامطلوبی دچار شده‌اند. به عنوان مثال عبارت «مهرورزی» که در یک دوره 8ساله گوش فلک را کر کرده بود، سرانجام و حاصلش به پالایش، تسویه و تسحیه بسیاری از نخبگان، کارشناسان و فعالان عرصه فرهنگ، اقتصاد و سیاست جامعه انجامید که آثار زیانبار آن همچنان در جامعه محسوس است. دیگری، عبارت «گشت ارشاد» است که ظاهرا برای حفاظت و صیانت از عفاف و حجاب جامعه طراحی و اجرا شد، اما به افزایش قاعده لجبازی و اعتراض پنهان و آشکار بخشی از افکار عمومی انجامید و در نهایت نیز جامعه با رشد ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی مواجه شد. واژگان «دادن یارانه مستقیم» به جای کاهش فاصله طبقاتی و رفاه بیشتر دهک‌های پایین جامعه به افزایش نقدینگی در اقتصاد کشور، رشد فاصله طبقاتی و کاهش رفاه عمومی منجر شد. عبارت‌هایی چون «مبارزه با تورم و کنترل قیمت‌ها» به افزایش 50 الی 60 درصدی تورم و رشد قیمت مایحتاج اساسی جامعه انجامید. بنابراین گوش جامعه از این کلیدواژه‌ها که در نهایت به افعال معکوس منتهی شده، پُر شده است بنابراین نباید تعجب کرد که بخش مهمی از جامعه امروز نسبت به واژه صیانت از فضای مجازی، حساسیت داشته باشند و نگران محدودیت به جای صیانت و احساس نقض حقوق شهروندی و  حریم شخصی به جای دفاع از حقوق شهروندی و حریم شخصی باشند. این احساس، حتی اگر با برخی از واقعیت‌ها نیز فاصله داشته باشد، اما یک احساس واقعی و عینی است. به خصوص که برخی از طراحان طرح به جای تشریح شفاف طرح از موضع بالا و قیمومیت جامعه سخن گفته‌اند.

2) فضای مجازی با اهمیت‌تر از معیشت جامعه: در دنیای امروز، دسترسی به فضای مجازی، حتی از معیشت و رفاه جامعه با اهمیت‌تر شده است چرا که این عرصه علاوه بر ارایه دامنه وسیعی از کسب‌وکار، بخش مهمی از نیازهای انسان امروز در زمینه‌های مختلف و حیاتی را پاسخ می‌دهد. از این رو مواجهه با یک چنین امر بنیادین و تاثیرگذاری که نیاز آن از کودک تا پیر و همه اقشار جامعه را در بر می‌گیرد، مستلزم پیش‌نیازهایی است.

3) الزامات موفقیت این گونه طرح‌ها: هرگونه طرحی که منجر به نوعی مراقبت از فضای مجازی شود، مستلزم دقت، ظرافت، گفت‌وگوهای جدی با افکار عمومی، بهره‌گیری از بسیاری صاحب‌نظران مورد اعتماد جامعه؛ شفافیت، صداقت و صراحت، اقناع جامعه، حضور جدی گروه‌های مورد اعتماد جامعه در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و حتی نظارت جدی بر مصوبات است. از سوی دیگر، به دلیل کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد جامعه به دولت و نهادهای اثرگذار، هرگونه طرح یا اقدامی که با زندگی آحاد مردم ارتباط پیدا می‌کند، باید مراحلی چون برنامه‌ریزی دقیق و هوشمندانه و بهره‌گیری از صاحبنظران مختلف را طی کند. بنابراین تصویب یک چنین طرح مهمی در یک محفل کوچک و کمیسیون، بیش از آنکه ضریب اعتماد جامعه را بالا ببرد، نگرانی مردم را بیشتر می‌کند.

4) تکرار تجارب گذشته: جامعه (یا بخش مهمی از جامعه) چنانچه احساس کند که به جای همراهی، همفکری و تلاش برای حل مسائل، عده‌ای به دنبال قیمومیت، کنترل از بالا به پایین و تحمیل برخی الگوهای خاص هستند، قطعا نسبت به این نحوه برخورد از طرق مختلف پاسخ منفی می‌دهند. حاصل آنکه به جای حل مسائل، جامعه را با تشدید مسائل روبه‌رو خواهد کرد بنابراین طرح صیانت از فضای مجازی چنانچه تشریح شد، اگر نتواند مقتضیات خود را در اقناع افکار عمومی و میزان کارآمد بودن آن در دفاع از حقوق جامعه به اثبات برساند، بدون تردید از هم‌اکنون طرحی شکست‌خورده است. تجربیات گذشته مانند برخورد با دیش‌های ماهواره و فیلترینگ برخی پلتفرم‌ها، پیش روی ما است. نکته جالب اینکه در این روزها، علاوه بر اظهارات گسترده و ابراز نگرانی‌های بسیار که حتی برخی از صاحب‌نظران اصولگرا را نیز شامل می‌شود با اظهارنظرهای وزیر ارتباطات دولت کنونی مواجه می‌شویم که صراحتا اعلام کرده این طرح با مشکلات اساسی روبه‌رو است. آیا نباید به افکار عمومی حق داد که با نگرانی‌های فزاینده نسبت به چنین طرح‌هایی و عواقب آن بنگرد؟ به نظر می‌رسد با اهتمام به تجارب گذشته و توجه به مواضع دلسوزانه بسیاری از صاحب‌نظران، تدبیر و مصلحت دیگری را در خصوص طرح صیانت از فضای مجازی باید در پیش گرفت که خردمندان گفته‌اند: «هرکه ناموخت از گذشت روزگار/ نیز ناموزد ز هیچ آموزگار»  (1) 

پانوشت: رودکی (ابیات به ‌جا مانده از کلیله‌ودمنه و سندبادنامه)