ماجرای قرائت خطبه معروف به مترو و فاضلاب تهران در نماز جمعه چه بود؟

محسن هاشمی رفسنجانی،  فعال  سیاسی اصلاح طلب طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: در دهه 50 خورشیدی با افزایش درآمد ارزی کشور ناشی از صادرات نفت، در رژیم پهلوی تعداد زیادی طرح شروع شد که بعضا انقلابیون با اجرای بعضی از این طرح‌ها موافق نبوده و این‌گونه پروژه‌ها را برای چاپیدن دلارهای نفتی ایران و وابسته کردن فنی ایران به کشورهای توسعه یافته غربی معرفی می‌کردند. البته در اواخر عمر نظام شاهنشاهی بخش مهمی از این پروژه‌ها نیز به دلیل سوءمدیریت‌ها دچار تاخیر و رکود و در نتیجه ایجاد تورم و افزایش قیمت‌ها و نارضایتی مردم و در نهایت بعد از پیروزی انقلاب کم‌کم با تصمیم افراطی دلواپسان آن زمان بعضا متوقف شد. فرصت شمردن همه طرح‌ها نیست، ولی برای مثال به دو پروژه مهم تهران از جمله حمل و نقل ریلی انبوه بر (مترو) و فاضلاب تهران می‌پردازم:  در قرن اخیر یکی از چالش‌های مهم، حمل و نقل و جابه‌جایی مسافران در درون شهرها و علی‌الخصوص کلان و ابرشهرها است و مشکلات کمرشکن و غیرقابل حل از عدم وجود سامانه حمل و نقلی پویا و کارآمد به وجود می‌‌آید.  

لذا ایجاد شبکه حمل و نقل پیشرفته ضروری می‌شود. در میان سامانه‌ها، حمل و نقل ریلی انبوه بر (مترو) به عنوان ایمن‌ترین، ارزان‌ترین و کارآمدترین وسیله حمل و نقل، شناخته شده که نقشی انکارناپذیر در مدیریت شهری و حل مسائل زیست محیطی ناشی از ترافیک را عهده‌دار است. لذا در دهه 50 خورشیدی مطالعات وضعیت حمل و نقل شهری تهران به مشاور فرانسوی واگذار و در نهایت طرح خیابان، اتوبوس، با 7 خط مترو به طول 146 کیلومتر و سامانه کامل اتوبوسرانی و پارک‌سوارها در اطراف ایستگاه‌های مترو و شبکه بزرگراهی تصویب و به همین مناسبت سال 1354 شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) تاسیس شد. پروژه در اواخر سال 56 کلنگ زده شد و تا سال 60 بعد از پیروزی انقلاب هم حدود 2300 متر از تونل‌های آن به صورت ترانشه باز (کندوپوش) ساخته شد. ولی به دلیل تفکر افراطی موجود برای پروژه بزرگ اینچنینی، در سال 60 متوقف و شرکت راه‌آهن شهری نیز منحل گردیده و در زمره تصمیمات افراطی قرار گرفت. مخالفان دلایل عامه‌پسندی را مطرح می‌کردند، از جمله، به جای هزینه و سرمایه‌گذاری در تهران باید در دوردست‌ها و روستا‌ها اقدام شود که مردم به تهران و کلان‌شهرها مهاجرت نکنند، یا اینکه این‌گونه پروژه‌ها وابستگی فنی و در نتیجه سیاسی و اقتصادی به غرب ایجاد می‌کند و درنهایت دلیل کودکانه و غیرکارشناسی که تا آنکه فاضلاب تهران ساخته نشود امکان ساخت مترو وجود ندارد. حتی دلیل عوامانه‌ای مانند اینکه این همه خاک و سنگ را چگونه از زیر تهران خارج کنیم و کجا ببریم را مطرح می‌کردند، البته شرایط جنگی نیز به این تصمیم افراط‌گرایانه سرعت داد و باعث مشکلات حقوقی خارجی و داخلی نیز با مشاوران و پیمانکاران شد.

خوشبختانه این مهم مورد توجه مجمع نمایندگان تهران به ریاست آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی رییس وقت مجلس قرار گرفت، به صورتی که با عدم نتیجه از پیگیری‌ها برای باز شروع ساخت مترو، اقدام به قرائت خطبه معروف به مترو و فاضلاب تهران در نمازجمعه کردند و پس از آن جان تازه‌ای به ساخت مترو و فاضلاب تهران دمیده شد. ایشان در اوج جنگ در سال 63 فرمودند مترو و ترافیک شهر، مساله بسیار مهمی است. مردم شیراز، اصفهان، مشهد، تبریز، و جاهای دیگر هم گوش بدهند و به فکر باشند که در آینده دچار مشکل نشوند. حتی گفتند نظام باید ببیند که چه خساراتی از نبود مترو وارد می‌شود و چه موهبت‌هایی از طریق مترو می‌آید. هر روز چند میلیون ساعت وقت مردم تلف می‌شود. آلودگی هوای تهران چند برابر حد مجاز شده است. تاکید کردند تاخیر در ساخت مترو ظلم به این ملت است. تاریخچه و داستان این مقابله با تصمیم افراطی طولانی است که متاسفانه امکان طرح آن در مقال نیست... نهایتا با حمایت‌ها و پیگیری‌های آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، بخش مهمی از متروی تهران ساخته شد و به بهره‌برداری رسید و به کلان‌شهرها نیز راه یافت. هم‌اکنون در تهران حدود 220 کیلومتر مترو و 1400 واگن و در صورت تامین تجهیزات متحرک بیشتر، امکان انجام حداقل 7 میلیون سفر در روز فراهم می‌شود. متاسفانه هنوز این سامانه حمل و نقل پویا دچار بی‌مهری دولت‌ها قرار می‌گیرد و اگر مجددا به تاکیدات آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی توجه شود، در آینده 12 خط مترو به طول 450 کیلومتر با 256 ایستگاه و حداقل 6000 واگن به مردم تهران خدمت‌رسانی کرده و تعداد سفر با حمل و نقل ریلی کارآمد به 10 میلیون سفر خواهد رسید.

 فاضلاب تهران نیز با چنین مشکلاتی پنجه نرم کرد و متوقف شد و خوشبختانه با پیگیری‌ها مجددا شروع و هم‌اکنون رو به اتمام است. البته اگر تصفیه‌خانه‌های 7گانه آن در اقصا نقاط تهران تکمیل شود و محصول آن در همان مناطق مورد استفاده قرار گیرد از نشست تهران نیز جلوگیری می‌شود. پروژه‌های دیگری دچار چنین نظرات افراطی شدند که فرصت پرداختن به آنها در این مقال نیست و در فرصت‌های آتی به آنها اشاره می‌شود.