هیچ‌ کس به دلیل برخورداری از قدرت نباید خود را بی‌نیاز از گفت‌وگو بداند

احمد مازنی در یادداشتی با عنوان «آداب گفت‌وگو در موقعیت برابر» در روزنامه اعتماد نوشت: سال‌ها قبل علی‌اکبر سیاسی واضع روانشناسی نوین در ایران، برای ایجاد این رشته در ایران تلاش طاقت‌فرسایی کرد، چراکه نه آن زمان که اکنون نیز در بعضی اقشار این اعتقاد وجود دارد که فقط دیوانه‌ها نیاز به روانشناس دارند! در حالی که نیاز ما به روانشناس همانند نیاز ما به طبیب است و در این زمینه همچنان نیازمند فرهنگ‌سازی هستیم.

مساله گفت‌وگو و آداب گفت‌وگو، اکنون همین مشکل را دارد. مخصوصا وقتی سخن از آداب گفت‌وگو به میان می‌آید برخی مخاطبان تصور می‌کنند مورد توهین قرار گرفتند، در حالی که ابتدایی‌ترین امر در هر موضوع و مساله‌ای آشنایی با آداب آن است و گفت‌وگو نیز از این قاعده مستثنی نیست. نخستین ادب از آداب گفت‌وگو آگاهی از مفهوم گفت‌وگو است، چراکه «گفت‌وگو» با «پرسش و پاسخ»، مناظره، مذاکره و مجادله متفاوت است. بعد از اعتراضات پاییز 1401 بعضی از مسوولان کشور، منتقدین را دعوت به گفت‌وگو می‌کنند و در ادامه می‌گویند در هر زمینه‌ای ابهام دارید، بیایید تا رفع ابهام کنیم. هر چند گفت‌وگو ممکن است از نوع توضیحی، مشورتی، حل مساله، دوستانه یا انتقادی باشد، اما «گفت‌وگو» به ویژه در سطح ملی فراتر از رفع ابهام است. در گفت‌وگو، هدف کشف حقیقت است. لذا هر یک از طرفین گفت‌وگو باید خود را در موقعیت برابر با دیگری بداند، چراکه تمام حقیقت نزد هیچ‌ کس نیست و ممکن است بخشی از حقیقت نزد دیگری باشد و در نتیجه هیچ‌ کس به دلیل برخورداری از قدرت سیاسی، نظامی، اقتصادی و نباید خود را بی‌نیاز از گفت‌وگو با دیگران بداند. 

 متاسفانه گاهی به گوش می‌رسد که حاکمیت نیازی به گفت‌وگو احساس نمی‌کند. درست این است که هیچ ‌کس نباید خود را بی‌نیاز از گفت‌وگو بداند.

نکته مهم دیگر در آداب گفت‌وگو، مهارت گوش دادن است. وقتی یک نفر در حال سخن گفتن است، دیگری نباید وارد بحث شود، بلکه باید گوش بدهد تا کلام طرف مقابل منعقد شود و پس از ختم کلام او سخن بگوید.

بارها شاهد هستیم که در حال سخن گفتن یک نفر، دیگری وارد سخن او می‌شود و با ذکر واژه‌ای، به خیال خود جمله او را تکمیل می‌کند. در حالی که معلوم نیست منظور متکلم چنین باشد و چه بسا شما با ارایه یک واژه بی‌ارتباط با موضوع مورد نظر او رشته کلام را از دست او خارج کرده باشید و نیز گاهی مشاهده می‌شود مخاطب، از سخن ناقص متکلم برداشت منفی می‌کند و در بین کلام گوینده موضع دفاعی می‌گیرد! در حالی که اگر با آرامش به سخن او گوش بدهد و پس از اتمام سخن او نظر خود را بیان کند چه بسا در مواضع او نقاط مشترک بسیاری با مواضع خود پیدا کند که نتیجه آن همگرایی باشد و اگر به اشتراک نظر نرسیدند نتیجه آن واگرایی توام با احترام به نظر مخالف خواهد بود.

بنا بر این برای طرح گفت‌وگو آشنایی با آداب گفت‌وگو ضروری است. بدیهی است که نخستین ادب از آداب گفت‌وگو درک درست از مفهوم و در پی آن مهارت گوش دادن است و بالاخره احساس نیاز به گفت‌وگو و احساس برابری با طرف‌های گفت‌وگو پیش‌نیاز گفت‌وگو است.