مجلس برای استفاده از ابزار نظارتی خود، سازمان بازرسی ایجاد کند

غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی در یادداشتی با عنوان «مشکل تحقیق و تفحص‌ها چیست؟» در روزنامه اعتماد نوشت: پس از انتشار اخباری در خصوص واگذاری غیرمتعارف یکی از موقوفات در قزوین به موضوع تحقیق و تفحص از سازمان اوقاف در زمان مجلس نهم اشاره کردم. تحقیق و تفحصی که گزارش آن به دلیل برخی فشارها، قرائت نشد و هنوز در کمیسیون اصل 90 مجلس یازدهم خاک می‌خورد. در ادامه برخی از نمایندگان مجلس یازدهم هم اعلام کردند، درخواست تحقیق و تفحص آنها از سازمان اوقاف، مدت‌هاست پشت سد هیات‌رییسه مجلس باقی مانده است. اما چرا طرح‌های تحقیق و تفحص در فضای سیاسی ایران معمولا به سرانجام مورد نظر ختم نمی‌شود و مجلس نمی‌تواند از این ظرفیت به نفع تقویت رویکردهای نظارتی خود استفاده کند؟

1) معتقدم بخش اعظم این مشکلات، مرتبط با بحث‌های زیرساختی قوه مقننه است. مجلس، طرح‌های تحقیق و تفحص را استارت می‌زند اما چون قوه مقننه ابزارهای تخصصی و حرفه‌ای لازم را ندارد، نمی‌تواند به مطالبات جامعه برای شفاف‌سازی پاسخ دهد. برخی از طرح‌های تحقیق و تفحص در ایران هزینه‌های بسیار زیادی داشته‌اند. گروه‌های مختلفی چون، گروه‌های مشاوران، کمیته‌های تخصصی، هیات‌ها و... به کار گرفته می‌شوند تا داده‌های اطلاعاتی لازم و اسناد مورد نظر را گردآوری کنند و نهایتا با وجود همه تلاش‌ها نتیجه مورد نظر هم به دست نمی‌آید.

2) مجلس اگر واقعا می‌خواهد از ابزارهای نظارتی و قانونی خود استفاده کند، باید همانند قوه قضاییه که سازمان بازرسی را ایجاد کرده، سازمان ویژه نظارتی خاص خود را شکل دهد؛ ممکن است برخی بگویند، دیوان محاسبات همین وظیفه را دارد. اما وظایف دیوان محاسبات یک بعدی است و مسائل مجلس را از بُعد درآمد و هزینه کنترل می‌کند. به این دلیل است که اگر همین امروز گزارشی درباره جعل سند و تخلفات سازمانی دیگر به دیوان محاسبات ارسال شود، دیوان آنها را پیگیری نمی‌کند.

بنابراین نخستین مشکل در بحث بی‌سرانجام ماندن تحقیق و تفحص‌ها، مشکلات ریشه‌ای و ساختاری است.

3) مساله بعدی، فقدان تخصص در کمیته‌های تحقیق و تفحص است. با آغاز هر طرح تحقیق و تفحص به دلیل عدم آشنایی نمایندگان، طیف وسیعی از نیروها استخدام می‌شوند، حقوق می‌گیرند و قرارداد می‌بندند و سپس بدون نتیجه خاصی از دایره فعالیت‌های مرتبط خارج می‌شوند. هر کدام از کمیته‌های تحقیق و تفحص حسابدار، مشاور، کارشناس و... می‌گیرند بعد از مدتی مشخص نمی‌شود این افراد به کار گرفته شده آیا در راستای روشنگری و شفاف‌سازی عمل کرده‌اند یا نه؟

4) بسیاری از طرح‌های تحقیق و تفحص در راستای مسائل سیاسی و جناحی آغاز می‌شوند. در واقع نمایندگان برای فشار آوردن و همراه کردن وزارتخانه‌ها با خواسته‌های‌شان، اقدام به مطرح کردن طرح‌های تحقیق و تفحص می‌کنند. به این دلیل است که اصل موضوع شفاف‌سازی کنار می‌رود و موضوع به رویارویی وزارتخانه، سازمان یا نهاد مورد نظر با نمایندگان خواستار تحقیق تقلیل داده می‌شود. در ادامه دستگاه یا وزارتخانه مورد نظر اگر همراهی لازم را با خواسته نمایندگان داشته باشد، اصل موضوع تحقیق و تفحص بلاموضوع می‌شود. 

5) در کل نبود زیرساخت‌های لازم، فقدان سازمانی منسجم و ثابت در قوه مقننه که روند بررسی ابهامات را در بخش‌های گوناگون سازماندهی کند، ریشه اصلی مشکلاتی است که در طرح‌های تحقیق و تفحص به چشم می‌خورد. به این دلیل است که کمتر طرح تحقیق و تفحصی را می‌توان پیدا کرد که کمک شایانی به کشور کرده باشد. امروز هم در خصوص سازمان اوقاف یک چنین مشکلاتی وجود دارد؛ به گونه‌ای بر اساس اعلام نمایندگان مجلس درخواست تحقیق و تفحص از اوقاف به‌رغم ماه‌ها تلاش بدون نتیجه مانده است.