جنگ غزه بر تنش‌زدایی تازه ایران و عربستان تاثیر خواهد گذاشت؟
درک کامل تاثیر درازمدت جنگ غزه بر نظم ژئوپلیتیکی و معماری امنیتی خاورمیانه نیازمند زمان بسیار بیشتری است، اما یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها این است که این جنگ چه تاثیری بر تنش‌زدایی تازه ایران و عربستان خواهد داشت؟
احسان لطیفی- درک کامل تاثیر درازمدت جنگ غزه بر نظم ژئوپلیتیکی و معماری امنیتی خاورمیانه نیازمند زمان بسیار بیشتری است، اما یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها این است که این جنگ چه تاثیری بر تنش‌زدایی تازه ایران و عربستان خواهد داشت؟ دو روایت عمده درباره تاثیرات حملات اسراییل بر روابط تهران و ریاض وجود دارد؛ اولین روایت حاکی از آن است که عملیات توفان‌الاقصی حماس و رفتار سایر بازیگران محور مقاومت، مانند حزب‌الله لبنان و مقاومت اسلامی عراق، نگرانی عربستان‌سعودی در مورد رفتارهای تهران در خاورمیانه را افزایش داده است.
به گزارش روزنامه اعتماد، روایت دیگر این است که ایران و پادشاهی عربستان را به هم نزدیک‌تر می‌کند؛ زیرا هر دو کشور خواستار برقراری آتش‌بس فوری در غزه هستند، تشدید درگیری‌ها در غزه را محکوم و عزم خود برای حفظ صلح و ثبات در خلیج‌فارس را جزم کرده‌اند.
تقابل دو روایت
با این حال به ادعای ناظران، اگرچه ایران و عربستان‌سعودی در مورد بحران غزه دغدغه‌های مشترکی دارند، اما ریاض (به ادعای این گروه) نگران توانایی و نفوذ تهران است؛ گزاره‌ای که در صورت تخطی اعراب از اصول و هنجارهای منطقه‌ای و مورد قبول بازیگران می‌تواند برای این گروه از کشورها پرهزینه باشد. عزیز القاشیان، فعال در دانشگاه لنکستر مدعی است، جنگ غزه لزوما تاثیر زیادی بر روابط ایران و عربستان نخواهد داشت. اما او باور دارد که این مساله پادشاهی را در برابر برنامه‌های ایران در «لاک دفاعی» قرار می‌دهد. به ادعای این تحلیلگر، وایت (ادعایی) آن است که تهران تلاش خواهد کرد تا از پاسخ ویرانگر اسراییل به حملات حماس بهره‌برداری کند.
او در گفت‌وگو با پایگاه ریسپانسیبل استیت کرفت مدعی شد: «عربستان‌سعودی نگران نفوذ ایران بوده و هست. این بزرگ‌ترین نگرانی امنیتی سعودی‌هاست. در عین حال، عربستان می‌داند که رویکرد اشغالگرانه اسراییل و بمباران بی‌رویه غزه رویکردی است که به بی‌ثباتی منطقه‌ای منجر خواهد شد. از منظر القاشیان، در حالی که عربستان از نفود ایران نگران است، اما به نظرم تنش میان تهران و ریاض به خارج از چارچوب دیپلماتیک سرازیر نخواهد شد.» در این میان هستند گروهی از ناظران که ضمن تایید ادعای فوق بر این باورند که ایران و عربستان‌سعودی هر دو خواهان آتش‌بس در غزه هستند، اما برنامه متفاوتی برای فردای پس از جنگ دارند؛ به‌ویژه در مورد حکومت پساجنگ در غزه. یکی از مهم‌ترین دلایلی که هر دو کشور به دنبال آتش‌بس هستند، به وضعیت اقتصادی آنها مربوط می‌شود. در حالی که ایران تحت فشار تحریم‌ها قرار دارد، مقامات تهران نگرانند که سرایت احتمالی جنگ غزه به بخش‌های بیشتری از خاورمیانه می‌تواند به اقتصاد ایران آسیب برساند. عربستان‌سعودی نیز در باب تاثیرات بحران فلسطین بر چشم‌انداز ۲۰۳۰ نگران است.
فرصتی برای مانور قدرت تهران
ایالات‌متحده و متحدان منطقه‌ای‌اش برای گسترش توافقنامه ابراهیم که روابط بین چندین کشور عربی و اسراییل را عادی می‌کند، با مشکلات زیادی مواجه خواهند شد. واشنگتن همچنین ممکن است مزیت خود در رقابت با چین و روسیه را از دست بدهد. ایالات‌متحده حتی می‌تواند ببیند که نگاه دوستانه بسیاری از متحدان دیرینه‌اش مانند عربستان‌سعودی و امارات متحده عربی نسبت به این بازیگر کمرنگ شده است. در دوره منتهی به حمله، گمانه‌زنی‌های گسترده‌ای مبنی بر عادی‌سازی روابط ریاض با اسراییل وجود داشت. با افزایش خشم نسبت به اسراییل در میان تونسی‌ها در هفته‌های پس از ۷ اکتبر، دیدگاه‌های آنها نسبت به عربستان‌سعودی نیز تیره‌تر شد و محبوبیت این کشور از ۷۳درصد به ۵۹درصد کاهش یافت. به همین ترتیب، درصد تونسی‌هایی که خواستار روابط اقتصادی نزدیک‌تر با عربستان‌سعودی بودند از میانگین ۷۱درصد به ۶۱درصد کاهش یافت. میزان محبوبیت بن سلمان از ۵۵درصد به ۴۰درصد رسید.
در ۱۱ اکتبر، ابراهیم رییسی و بن سلمان اولین گفت‌وگوی تلفنی خود از زمان امضای توافقنامه عادی‌سازی روابط تهران و ریاض را برقرار کردند. به گفته محمد جمشیدی، دستیار امور سیاسی ریاست‌جمهوری ایران، رهبران دو کشور به لزوم پایان دادن به جنایات جنگی علیه فلسطین، وحدت اسلامی و حمایت‌های واشنگتن از اقدامات اسراییل در غزه پرداختند. علاوه بر این، حضور رییسی در اجلاس اضطراری مشترک اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی (OIC) درباره غزه، اولین سفر رییس‌جمهوری ایرانی به عربستان از زمان سفر سال ۲۰۱۲ محمود احمدی‌نژاد بود.
طلال محمد، مدرس دانشگاه آکسفورد و نویسنده کتاب «رقابت ایران و عربستان از ۱۹۷۹» می‌گوید: «سفر رییسی به عربستان‌سعودی برای ایران بسیار مهم بود و با تمرکز استراتژیک آن بر فلسطین و ایفای نقش رهبری منطقه‌ای و اسلامی همسو بود. مناقشه غزه فرصتی برای ایران فراهم کرد تا اولین اقدام را به صورت دیپلماتیک انجام دهد. این عمل به تهران اجازه داد تا بر معضل «چه کسی اولین دیدار را باید انجام دهد» غلبه کند.» محمد افزود: «این سفر همچنین به ایران امکان داد که با پیشنهاد طرحی 10 ماده‌ای، در میان سایر سران اسلامی و عربی بار دیگر قدرت خود را نشان بدهد. ایران از این پلتفرم برای حمایت از تسلیح فلسطینیان علیه اسراییل استفاده کرد و ارتش اسراییل را «سازمانی تروریستی» نامید. در شرایط متشنج کنونی، ایران محتاط به نظر می‌رسد که ریاض را ناراحت نکرده و با تعدیل گفتمان و ژست‌های خود در قبال عربستان، تنش‌زدایی را حفظ کند.»
حمیدرضا عزیزی، عضو مدعو موسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت برلین می‌گوید که از ۷ اکتبر، عربستان‌سعودی در دستور کار دیپلماتیک ایران قرار داشت. او به ریسپانسیبل استیت کرفت گفت: «در این دوره، وزیر امور خارجه ایران به‌طور مداوم با همتایان عرب خود از جمله وزیر خارجه عربستان سعودی تعامل داشت و دو هدف اصلی را دنبال کرد.نخست: تحکیم تنش‌زدایی ایران و عربستان و دوم متقاعد کردن ریاض برای کنار گذاشتن هرگونه طرح برای پیوستن پادشاهی به توافق ابراهیم است.» عزیزی افزود: «تهران همچنین به دنبال استفاده از این فرصت بوده تا خود را در قامت بازیگری مهم و فعال منطقه‌ای که قادر به تاثیرگذاری بر پویایی‌های خاورمیانه با همکاری سایر کشورها است، نشان دهد.»
ایران محبوب جهان اسلام
جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات‌متحده اخیرا هشدار داد که اسراییل در حال از دست دادن حمایت جهانی در جنگ خود علیه است، اما این هشدار تنها نوک کوه یخ است. طبق نظرسنجی «عرب البارومیتر»، از ۷ اکتبر، هر کشوری دارای روابط مثبت یا گرمی با اسراییل بود، با کاهش رتبه مطلوبیت خود در میان مردم این کشور مواجه شد. ایالات‌متحده شاهد شدیدترین کاهش محبوبیت بوده، اما متحدان خاورمیانه‌ای واشنگتن که طی چند سال گذشته، روابط‌شان با اسراییل را برقرار کرده‌اند نیز افت محبوبیت را تجربه کردند. در همین حال، کشورهایی که بی‌طرفی اتخاذ کرده نیز تغییر کمی را تجربه کردند. اما جالب‌تر از همه، رهبران ایران که به شدت با اسراییل مخالف‌اند، شاهد افزایش محبوبیت‌اند. سه هفته پس از این حملات، محبوبیت رهبران ایران حتی از بن سلمان و محمد بن زاید، رییس‌جمهور امارات فراتر رفته است.
با این حال، به نظر نمی‌رسد که جنگ غزه جایگاه ترکیه در میان مردم تونس را بهبود بخشیده باشد؛ شاید به این دلیل که محکومیت اسراییل توسط آنکارا نسبتا محدود بود، اما رهبران ایران موضعی جدی علیه اسراییل دارند و با موجودیت این بازیگر مخالف هستند.
با این حال عزیزی در گفت‌وگو با ریسپانسیبل استیت کرفت مدعی است که موفقیت ایران در این جبهه محدودیت‌هایی دارد که نشان می‌دهد تا چه حد، گوش کشورهای مسلمان بر درخواست‌های ایران برای بایکوت اسراییل، ناشنواست. حتی طبق برخی گزارش‌ها، عربستان‌سعودی برنامه‌های عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با تل‌آویو را صرفا به دلیل جنگ غزه، به تاخیر انداخته و کاملا آن را کنار نگذاشته است. به ادعای ناظران، تلاش‌های ایران برای ایجاد نظم منطقه‌ای پان‌اسلامیستی مبتنی بر همبستگی ایرانی-عربی است که اسراییل را منزوی کند؛ نتایج دلخواه تهران را به همراه نداشته است. با این وجود، نمی‌توان انکار کرد که کشتار غزه به افزایش تعامل بین دیپلمات‌های ایرانی و سعودی و همچنین دیدارهای سطح بالا منجر شده است. با گذشت زمان، افزایش تعامل دیپلماتیک بین آنها می‌تواند به سوق دادن دو کشور به سمت درک بهتر از دیگری کمک کند.
دیدگاه تان را بنویسید