بعد از انتخابات با گشوده شدن روزنه ای کوچک از امید به تغییر نشاط در جامعه پدیدار شد

«صدای مردم با کارزارهای میانجی» عنوان یادداشت مشترک علی ربیعی و مرضیه ادهم است که در آن آمده: ناامیدی مزمن شده جامعه ناشی از ناکام ماندن تلاش‌هایش برای ایجاد تغییراتی که انتظار آن را داشت، عنصر اصلی رفتارهای سیاسی از جمله کنش‌هایی در قالب اعتراضات خیابانی ۱۴۰۱، عدم مشارکت در انتخابات تا مهاجرت و در مجموع بی‌تفاوتی سیاسی و ایجاد درگیری‌های اجتماعی- فرهنگی است. این‌ روزها، در پی انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم، با گشوده شدن روزنه‌ای کوچک از امید به تغییر، نشاطی مشهود در جامعه پدیدار شده است. امید اجتماعی توهم نیست؛ بلکه یک واقعیت است. تقویت جامعه مدنی را می‌توان نقطه اتکای امید اجتماعی دانست. در روزهای اخیر، فرصت حضور در «رویداد لزوم پاسخگویی دولت جدید به کنشگری آنلاین» مهیا شد.

مروری بر گزارش آمار کنشگری‌های خرد و کلان در مدل پتیشن «کارزار» بار دیگر، لزوم تقویت سرمایه اجتماعی جامعه مدنی و میانجیگری را به خوبی یادآور می‌شد. اینکه چطور یک استارت‌آپ جوان در زمان هفت سال تنها با هدف کنشگری مدنی توانسته است 34 میلیون امضا از ۱۶ میلیون شهروند را برای 26 هزار کارزار مختلف در حوزه‌های متفاوت جمع‌آوری کند، در برخی از این کنشگری‌ها به وضوح قدرت جامعه مدنی قابل ردیابی است. بی‌تردید، سه گروه عمده اجتماعی باید نسبت خود با پدیده‌ها را به گونه‌ای تنظیم کنند که به‌طور اساسی بلوغ ملی در آن متبلور باشد. در این میان، مهم‌ترین و تاثیرگذارترین گروه، دولت است. دولت به عنوان تصمیم‌گیرنده در این شرایط که از جانب ملت تصمیماتی را برای حفظ تمامیت ارضی، حاکمیت و حفظ غرور ملی و شیوه ایجاد همبستگی ملی و هویت جمعی می‌گیرد، مهم‌ترین عامل تاثیرگذار محسوب می‌شود. نهادهای میانی، روشنفکران، گروه‌های مرجع، رسانه‌ها و آنانی که صدای‌شان میانجی و میانه‌ای بین دولت و جامعه هستند و نهایتا برآیند افکار عمومی جامعه با همه کلیت و تنوع‌های موجود در درون آن، سه گروهی هستند که نوع تفکر و کنش آنها در این شرایط بسیار تعیین‌کننده است.

در جوامع در حال گذار، تغییرات سیاسی و اقتصادی می‌تواند فرصت‌های کوتاهی برای توسعه و کنشگری ایجاد کند. این فرصت‌ها، اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرند، می‌توانند به تحولات بزرگی در ساختارهای قدرت و نهادهای سیاسی و اقتصادی منجر شوند. در دوره‌های گذار، کنشگران مدنی و سیاسی نقش مهمی در شکل‌دهی به نهادهای جدید و اصلاح نهادهای قدیمی دارند. این کنشگران شامل گروه‌های اجتماعی، سازمان‌های غیردولتی، احزاب سیاسی و رهبران فکری هستند که می‌توانند با استفاده از فرصت‌های موجود، تغییرات مهمی را در جهت دموکراسی و توسعه پایدار ایجاد کرده و با ایجاد فشار اجتماعی و سیاسی بر نهادهای قدرت، آنها را وادار به پاسخگویی و انجام اصلاحات کنند.

علاوه بر این، کنشگران مدنی می‌توانند با آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم، مشارکت عمومی را افزایش داده و جامعه را برای پذیرش تغییرات آماده کنند. در این میان، ساختار موفق یک پلتفرم اینترنتی که توانسته است اعتراض مدنی را به نوآوری فناورانه پیوند بزند، بار دیگر اهمیت میانجیگری در جامعه را گوشزد می‌کند. سازوکاری که پلی میان جامعه مدنی، گروه‌های در حاشیه و بی‌قدرتان از یک سو و گروه سیاستگذاران و تصمیم‌گیران حکمرانی از سوی دیگر است. در واقع، کنشگری آنلاین یا فعالیت مجازی یکی از اشکال نوین مشارکت سیاسی و اجتماعی است که با گسترش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به صورت مشهودی مطرح شده است. امروزه هسته مرکزی ارتباطات را در واژه مشارکت یا در فعالیت مشارکتی بودن، تعریف می‌کنند؛ هیچ ارتباطی صورت نمی‌گیرد مگر اینکه مشارکتی در آن وجود داشته باشد. این نوع کنشگری وقتی آنلاین تعریف می‌شود که از پلتفرم‌ها و ابزارهای دیجیتال برای پیش بردن هدف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی یا هدف زیست محیطی استفاده شود. سازوکاری مانند پلتفرم کارزار که به درستی در جایگاه پل مدنی قرار گرفته در مطالبات محلی و ملی بارها  قدرت کنشگری مدنی و حوزه عمومی را ثابت کرده است؛ به عنوان مثال در موضوع بررسی طرح صیانت و تنظیم‌گری اینترنت توانست گروه نخبگان فنی را به خبرنگاران و افراد عادی جامعه متصل کند و در تصمیم‌گیری مجلس در رد این مصوبه اثرگذار باشد.

جامعه ایران در سال‌های اخیر از گروه میانجی در موضوعات مختلف محروم بوده است، این محرومیت گاهی ضربات جبران‌ناپذیری به سرمایه اجتماعی وارد کرده و این فقر میانجیگری در بحران‌های مختلفی خود را نشان داده است، پلتفرم‌های پتیشن آنلاین به عنوان ابزارهای نوینی در دنیای دیجیتال، نقشی کلیدی در تقویت حوزه عمومی و میانجیگری مدنی ایفا می‌کنند. تصور کنید، در جامعه‌ای که افراد به ندرت فرصت بیان نظرات خود را دارند یا احساس می‌کنند صدای‌شان به جایی نمی‌رسد، یک پلتفرم آنلاین به آنها این امکان را می‌دهد که  به‌طور مستقیم با دولت و نهادهای قدرت در ارتباط باشند. این پلتفرم‌ها به مثابه یک میدان هابرماسی عمومی مدرن عمل می‌کنند؛ میدانی که در آن افراد از هر قشری می‌توانند گرد هم آیند و درباره مسائل مهم بحث و تبادل نظر کنند. این فضای گفت‌وگو و تبادل نظر، چیزی فراتر از یک بستر دیجیتال است؛ اینجا جایی است که همبستگی اجتماعی تقویت می‌شود، پدیده حوزه عمومی دیجیتال که با ضعف نهادهای مدنی و پردامنگی قدرت سیاسی و انحصار رسانه‌ها در جامعه فعلی ما می‌تواند به نوعی اثربخش و افق‌گشا باشد. اما این پلتفرم‌ها تنها به گفت‌وگو محدود نمی‌شوند، بلکه با برجسته شدن عنصر ارتباطات، یک شهروند معمولی که شاید تا پیش از این هرگز در فرآیندهای سیاسی و اجتماعی شرکت نداشته، حال با چند کلیک ساده می‌تواند در کمپین‌های مختلف شرکت کند، امضا جمع‌آوری کند و حتی خود یک پتیشن راه‌اندازی کند. این سطح از مشارکت عمومی نه تنها احساس مسوولیت و تعلق اجتماعی را در افراد تقویت می‌کند، بلکه به آنها قدرتی می‌بخشد که پیش از این ممکن نبود و این مشارکت فعال، اعتماد عمومی به نهادهای حکومتی را نیز افزایش می‌دهد. هر چند که باید در کنار این ظرفیت‌های جدید ارتباطی به مخاطراتی چون اتاق‌های پژواک نیز توجه کرد. شفافیت و پاسخگویی دولت‌ها نیز از دیگر مزایای استفاده از پلتفرم‌های پتیشن است.

جامعه ایران اکنون با سه مشکل عمده در اقناع افکار عمومی مواجه است: «از آینده نگران است.»، «از وضعیت امروز ناراضی است.» و «به معیارها و موازین بزرگ هم برای حل مسائلش مشکوک است.» وقتی هزاران امضا برای یک پتیشن جمع می‌شود، دولت‌ها مجبور به واکنش و پاسخگویی می‌شوند. در صورت پاسخگویی اقناع‌کننده به این نگرانی‌ها که شرط الزام حیات کنشگری آنلاین است، می‌توان به مسیر تدریجی التیام اعتماد از دست رفته اجتماعی امیدوار بود. پلتفرم‌های پتیشن به عنوان پل ارتباطی بین جامعه مدنی و دولت عمل می‌کنند. این پلتفرم‌ها، با جمع‌آوری و انتقال نظرات و مطالبات عمومی به نهادهای حکومتی، به تسهیل ارتباط و تعامل بین این دو بخش کمک می‌کنند. این ارتباط می‌تواند به بهبود فرآیندهای تصمیم‌گیری و سیاستگذاری منجر شود و خواسته‌های جامعه را به صورت موثرتر به دولت منتقل کند. از سوی دیگر، این پلتفرم‌ها نقش مهمی در آموزش و آگاهی‌بخشی به شهروندان دارند. با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، کمپین‌های آگاهی‌بخشی و انتشار محتوای آموزشی، دانش و مهارت‌های شهروندان را افزایش می‌دهند. ما امید داریم که در دولت پزشکیان، نهادهای مدنی به عنوان میانجی‌های بزرگ اجتماعی، روزبه‌روز گسترش یافته و نقش آنها در تصمیم‌سازی‌ها موثر شده و از ساحت نهادهای مدنی، امنیتی‌زدایی شود. حوزه عمومی، هر روز فربه‌تر و حوزه خصوصی نیز محترم‌ شمرده خواهد شد.