جیمی کارتر چگونه باعث سقوط حکومت پهلوی شد؟

صادق زیباکلام در یادداشتی برای روزنامه ایران از نقش کارتر در افزایش آزادی‌های سیاسی در سال‌های آخر حکومت پهلوی نوشته است.

به گزارش ایران، در بخش‌هایی از این مطلب آمده است؛

آنچه در رابطه با «کارتر» غیر‌قابل‌انکار است اینکه، او بر اصولی در زمینه مباحث ادعایی حقوق بشر پافشاری داشت که سعی کرد همواره این اصول را در رویکردهای در‌پیش‌گرفته با کشورهای هدف به کار گیرد.

کارتـــر بعـــد از انتخـــاب بـــه عنـــوان رئیس‌جمهوری امریکا رسماً اعلام کرد که رعایت موازین حقوق بشری در یکی از مهم‌ترین اولویت‌های دولت او در برقراری و حفظ ارتباط با دیگر کشورها بخصوص متحدان امریکاست.

اتخاذ این رویکرد سبب شد تا دولت وقت ایران در کنار برخی دیگر ازدولت‌های هم‌پیمان امریکا که سابقه هولناکی در موضوع حقوق بشر و برخورد با مخالفین و منتقدین داشتند، با هدف جلب نظر امریکا به اقدامات اصلاحی و تغییر نسبی رویکرد نسبت به مخالفین مبادرت کنند.

همزمان با استقرار کارتر در کاخ سفید، شاه ایران از اواخر سال 1355 سیاستی را تحت عنوان «فضای باز سیاسی» در دستورکار قرار داد که بر مبنای آن بسیاری از زندانیان سیاسی که تا پیش از به قدرت رسیدن کارتر در زندان‌ها بودند و زندانیانی که حتی به‌رغم پایان دوران محکومیتشان کماکان به دستور ساواک در حبس به سر می‌بردند، آزاد شدند.

با ورود به سال 1356 ابعاد اجرای برنامه فضای باز سیاسی گستره وسیع‌تری به خود گرفت و این در حالی بود که شاه گمان نمی‌کرد میزان مخالفت‌های داخلی با حکومت او به حدی باشد که کنترل شرایط کشور را از دست بدهد.

تصور شاه این بود که با اجرای اصلاحات سیاسی و پیشرفت‌های مدنی و اقتصادی مثل توسعه دانشگاه‌ها، اعطای حق رأی و حق طلاق به زنان، پرداخت سود ویژه به کارگران و اعطای زمین به کشاورزان، مخالفت جدی با حکومت او وجود نداشته باشد و اعتراضات را جدی نمی‌دید.

اما واقعیت ماجرا این بود که عمق و دامنه این اعتراضات به حدی زیاد شد که شکاف عمیقی در سد سرکوب رژیم شاه انداخت و این سد نهایتاً در بهمن‌ماه 1357 شکست و رژیم شاه را به زیر کشید. نکته جالب توجه اینجاست که هیچ یک از ارکان دولت امریکا به این جمع‌بندی نرسیده بودند که میزان نارضایتی از دولت وقت ایران به حدی است که اعتراضات برآمده از آن منجر به تغییر حکومت خواهد شد. با این حال بعد از وخیم شدن اوضاع پیشنهادهایی پیرامون استفاده از مشت آهنین علیه مخالفان شاه ارائه شد.