چرا تعداد صندلی‌های مجلس عوام انگلستان از تعداد نماینده‌ها کمتر است؟

«فضاهای سخنگو» عنوان یادداشت روزنامه اعتماد به قلم سیدحسن اسلامی‌اردکانی است که در آن آمده؛ نمی‌دانم مجلس عوام انگلستان را دیده‌اید یا نه؟ عین یک قهوه‌خانه قدیمی و شلوغ است که در آن یک مسابقه حساس فوتبال پخش می‌شود و همه جمع شده‌اند که تماشا کنند. اما جا به اندازه کافی نیست، بنابراین عده‌ای همین طور سرپا ایستاده‌اند. در مجلس عوام شما معمولا چند نماینده را می‌بینید که یک صندلی ناقابل برای نشستن پیدا نمی‌کنند و باید سر پا بایستند. گاهی فکر می‌کنیم که اگر دست ما بود، این سالن تنگ و کوچک را زمین می‌زدیم و یک سالن بزرگ و آبرومند بنا می‌کردیم تا نمایندگان زحمتکش مردم، دست‌کم جایی برای نشستن داشته باشند. مجلس چشم و چراغ کشور است و باید خوب بدرخشد. از قضا ما هر وقت دست‌مان برسد، سالن‌های کوچک خود را با سالن‌های بسیار بزرگ و شیک جایگزین می‌کنیم.

حاصل آن سالن‌های بزرگ و آمفی‌تئاترهای شکیل و جادار و پرصندلی است. فقط یک مشکل کوچولو این‌جور وقت‌ها پیش می‌آید. معمولا این تالار‌ها خالی است و بسیاری از صندلی‌ها منتظر هستند تا کسی بر آنها بنشیند و پوست سردشان را گرم کند. عکاسان و فیلمبردارها هم مجبور می‌شوند دنبال زاویه مناسبی بگردند تا صندلی‌های خالی دیده نشود. البته یک راه‌حل خلاقانه برای این مشکل نصب و کشیدن پرده‌ای مخملی و سراسری میان سالن است. یعنی زمانی که سالن بزرگ است و نیمی از صندلی‌ها خالی است، با یک پرده کل سالن را نصف می‌کنند، درست مانند پرده‌ای که هنگام نماز جماعت زنان را از مردان جدا می‌کند. بگذریم و برگردیم به مجلس عوام انگلستان.

چرا مجلس عوام اینقدر فشرده و فضای آن محدود است؟ سال‌ها پیش مقاله‌ای می‌خواندم درباره معماری ساختمان این مجلس. طراحان این مجلس به مسائل مختلفی توجه داشتند، از جمله تعداد صندلی‌های مناسب برای نمایندگان. تعداد کل نمایندگان مجلس عوام، فرض کنید، 310 نفر بود. بنابراین عقل حکم می‌کرد که 10 صندلی اضافی هم در نظر گرفته شود تا اگر مهمانی آمد جا کم نیاورند. اما اینجا قضیه برعکس شد و نه تنها 310صندلی در نظر گرفته نشد، بلکه کمتر و مثلا 280 صندلی در نظر گرفتند. اما با چه منطقی این تصمیم گرفته شد؟ لیست حضور و غیاب نمایندگان طی چند ماه بررسی و مشخص شد که معمولا حدود 20 نماینده به دلایل مختلفی مانند مرخصی، بیماری و ماموریت، غایب هستند و جای‌شان خالی است. پس در مجموع در طول سال غالبا 290 نماینده در جلسات شرکت می‌کنند. بنابراین اگر هم می‌خواستند به تعداد نمایندگان صندلی در نظر بگیرند، تعداد 290 صندلی صرفه‌جویانه و معقول بود. اما عجیب آنکه طراحان آمدند و 280 صندلی در نظر گرفتند. یعنی همان تعداد همیشگی هم اگر کمی دیر بیایند انگار جا برای نشستن به ‌سختی به دست می‌آورند. اما این دیگر چه منطقی است؟

مهم‌ترین نکته روانشناختی این تصمیم آن است که همیشه این مجلس شلوغ و جدی است و هر کس نگاه می‌کند، جدی بودن افراد و بحث‌ها را متوجه می‌شود، بی‌آنکه بداند بحث درباره چیست. در این حال فضای دم‌کرده و داغ مجلس به ‌راحتی به ما منتقل می‌شود. حال بسنجید با سالن‌های بزرگ و آمفی‌تئاترهای ما که با صندلی‌های خالی خود، سرمای فضا را به ما می‌رساند، انگار آدم‌های دل‌مرده از سر تکلیف جمع شده‌اند و گاه چرت می‌زنند. عکس‌هایی که گاه عکاسان در این لحظات بهجت‌آور شکار و منتشر می‌کنند، گواه این ادعاست. اینجاست که فضاها مفاهیمی به ما انتقال می‌دهند که زبان و منطق خود را دارند و گاه پیامی ضد خواسته ما را بیان می‌کنند.

ما ساختمان‌های مجللی طراحی می‌کنیم تا اهمیت خود را نشان بدهیم، اما فضای خالی و سردشان این پیام را بی‌اعتبار می‌کند. کتاب «نزدیک ایده: درباره مکان‌ها و نامکان‌هایی که در آنها فکر می‌کنیم» (گردآوری زیمونه یونگ و یانا مارلنه مادر، ترجمه ستاره نوتاج، تهران، اطراف، 1402) که تازه به دستم رسیده است، به این جنبه از فضاها و مفاهیمی که تولید یا القا می‌کنند یا نقشی که در تفکر ما دارند، می‌پردازد. در فصل اول این کتاب می‌خوانیم پس از آنکه ساختمان مجلس عوام بر اثر بمباران جنگنده‌های آلمانی ویران شد، چرچیل در سخنرانی خود دستور داد که این ساختمان به همان سبک قبل و در فضایی محدود و کوچک ساخته شود. بدین‌ ترتیب، حس ازدحام و جدیت بهتر القا می‌شود. به تعبیر چرچیل «ما ساختمان‌ها را می‌سازیم و ساختمان‌ها هم ما را می‌سازند.» مقالات نُه‌گانه گوناگون این کتاب، ابعاد مختلف مکان‌ها و فضاها را نشان می‌دهند که چه پیامی را منتقل می‌کنند، چگونه زمینه تفکر ما را فراهم می‌سازند و چه سان با ما سخن می‌گویند.