آوینی را با روایت هنرشناس فرانسوی بخوانیم

اعتمادآنلاین| ‌ اولین شب از برنامه «سه روز با مرتضی آوینی» با رونمایی از نسخه ترمیم‌شده از فیلم مستند «حقیقت؛ و این است فتح الفتوح» به کارگردانی شهید سیدمرتضی آوینی شامگاه سه‌شنبه 20 فروردین‌ماه در خانه هنرمندان برگزار شد.

پس از اکران این مستند در ابتدا آنیس دوویکتور استاد هنر در دانشگاه سوربن فرانسه پشت تریبون قرار گرفت و درباره ویژگی‌های سینمای مرتضی آوینی گفت: از همه کسانی که من را کمک کردند تا آثار ناشناخته شهید آوینی بشناسم تشکر کنم. من یک مورخ سینما هستم و درباره فیلم‌هایی که درباره جنگ ساخته شده کار می‌کنم. تا امروز تنها بخشی از آثار این هنرمند را شناخته‌ام و هنوز یک دنیای ناشناخته برابر من وجود دارد.

تأثیر مستندهای آوینی بر سینمای جنگ

دوویکتور با اشاره به اینکه این فیلم مستند تأثیر بسیاری در سینمای جنگ داشته است، بیان کرد: مرتضی آوینی در این فیلم، ساز و کار جدیدی در سینما به وجود آورده است و مکانیسم خاص سینمای آوینی کاملاً برای مخاطب قابل لمس است. این اتفاق در ابتدا یک شکاف ایجاد می‌کند که مطلوب فیلم‌های جنگی که پر از پروپاگاندا نیست. سینمای آوینی همه آنچه که نامرئی است را به نمایش می‌گذارد.

او ادامه داد: در سینمای آوینی مساله زمان بسیار متفاوت است و هیچ شباهتی به آثار جنگی دیگر دنیا ندارد که این امر برای من بسیار جالب است. آثار آوینی برای من به معنای سلوک نگاه و عرفان یک هنرمند است. او معنای اصلی جنگ را با وسعت بسیاری نشان می‌دهد که باعث برآشفته شدن بیننده می‌شود، در حالی که دیگر کارگردانان جنگی سعی می‌کنند آرامش ذهنی مخاطب خود را بهم نزنند.

این استاد دانشگاه فرانسوی تاکید کرد: آوینی به ما می‌گوید به هر آنچه اول می‌بینید اعتماد نکنید و ورای نامرئی آن را ببینید. برای من آوینی نقش یک واسطه را بازی می‌کند که با زاویه دید متفاوت خود مخاطب را دعوت به دیدن حقیقت از نگاه دیگری می‌کند.

دوویکتور درباره صدای راوی فیلم‌های شهید آوینی گفت: لحن بیان خاصی از راوی که خود شهید آوینی است را روی تصاویر این مستندها می‌شنویم که تنها گزارش جنگ نمی‌دهد، بلکه این صدا راهی برای رسیدن به آنچه که در جنگ دیده شده است.

او بیان کرد: آوینی از نظر من خیاط زمان است و مخاطب با تدوین‌های متفاوت، زمان‌های مختلف را تجربه می‌کند که شامل زمان فیلمبرداری، زمان مونتاژ، زمان دیدن فیلم و زمانی که خود مرتضی آوینی خلق کرده که جنبه اسطوره‌ای هم دارد و جنگ را به کربلا وصل می‌کند، می‌شود. کارهایی که آوینی با زمان می‌کند امروز به معنای سینمای مدرن است.

جنبه‌های مدرن سینمای آوینی

او ادامه داد: فیلم‌هایی که در زمان جنگ ساخته می‌شود تصاویر با سرعت فیلمبرداری می‌شود، در صورتی که آوینی معنای جنگ را بسیار آرام و بدون عجله به مخاطب نشان می‌دهد.

دوویکتور گفت: ویژگی دیگری که جنبه مدرن به آثار آوینی می‌بخشد سفرهای زمانی است که مخاطب تجربه می‌کند، گاهی مکث‌های معناداری روی برخی تصاویر وجود دارد، که باعث ایجاد ارتباط بین مخاطب و فیلمساز می‌شود. به لطف همین مکث‌ها ارتباط مخاطب با فردی که تصویرش دیده می‌شود ایجاد می‌شود. این اثر متعلق به یک فرهنگ متفاوت است اما مخاطب با یک فرهنگ دیگر مانند من، آن را درک می‌کند و بسیار آن را دوست دارد؛ معتقدم هرچند این فیلم برای تلویزیون ساخته شده اما به سینما تعلق دارد. تاکید می‌کنم که تصاویر این فیلم بسیار زیبا و متفاوت گرفته شده است.

این استاد دانشگاه در پایان گفت: هربار این فیلم را در کشورهای دیگر نشان داده‌ام مورد استقبال مخاطب قرار گرفته است.

مستندی شاعرانه‌تر از «روایت فتح»

در ادامه برنامه شب نخست آئین «سه روز با مرتضی آوینی» پس از سخنرانی آنیس دوویکتور، ارد عطارپور، سعید قطبی‌زاده و سجاد آوینی در قالب یک نشست تخصصی به طرح دیدگاه‌های خود درباره سینمای آوینی و فیلم به نمایش درآمده پرداختند.

سجاد آوینی فرزند شهید سیدمرتضی آوینی در ابتدای این نشست گفت: مجموعه «حقیقت» و این بخش از فیلم که امشب نمایش داده شد، اوایل جنگ فیلمبرداری و قبل از شروع «روایت فتح» ساخته شده و دارای جنبه‌های بسیار ظریفی است. شخصیت مرتضی آوینی تمایزهای بسیاری با دوره‌های بعد داشت. او تا قبل از جنگ تجربه فیلمسازی نداشت و پیش از آن در حوزه معماری تحصیل کرده بود. متأسفانه 5 قسمت از مجموعه «حقیقت» امروز مفقودشده و شخصاً معتقدم آوینی در این مجموعه نگاه شاعرانه‌تری نسبت به «روایت فتح» دارد.

در ادامه سعید قطبی‌زاده منتقد سینما نیز بیان کرد: وقتی که زمان بر یک اثر می‌گذرد، باید آن را نسبت به زمان حال بازخوانی کرد. این فیلم مستند از مجموعه آثار آوینی را تا امروز ندیده بودم، شهید آوینی به عنوان نویسنده و راوی تأثیر قابل توجهی از ادبیات امروز دارد به خصوص لحن فیلم که نزدیک به لحن فروغ فرخزاد در مستند «خانه سیاه است»، است.

وی بیان کرد: شاید همین شاعرانگی باعث شود تا اطلاعات دقیق به مخاطب داده نشود و اینجا می‌توان این پرسش را مطرح کرد که آیا خواسته‌های من به عنوان منتقد از دیدن این مستند تأمین می‌شود؟ شخصاً معتقدم بخش مهمی از میراث سینمای مستند ایران وام‌در 10 سال فعالیت این هنرمند است.

قطبی‌زاده ادامه داد: افراط در شاعرانگی و پرهیز از نمایش اطلاعات، این آثار را به آثاری در ستایش صلح تبدیل کرده است. البته عصاره آنچه که در آن زمان در درون آوینی باقی مانده بود همین شاعرانگی و توجه ویژه به ادبیات است.

آوینی وجه حماسی زندگی را در جنگ پیدا کرد

ارد عطارپور مستندساز هم در ادامه این نشست گفت: آوینی با پیشینه‌ای که قبل از انقلاب داشت و اندوخته ادبی که داشت، وجه حماسی زندگی را در جنگ پیدا کرد. آوینی با اعتقاد قلبی و آرامش به دنبال ساخت فیلم می‌رود و رزمندگان را کاملاً مقدس نشان می‌دهد و بیش از آنکه روایت کند، فضا می‌سازد.

وی تأکید کرد: آوینی زمانی که می‌خواهد فیلم را مونتاژ کند، شیفتگی و شیدایی رزمنده‌ها را می‌بیند و آن‌ها را ستایش می‌کند. آوینی با کمال شیفتگی و علاقه نسبت به رزمندگان این فیلم‌ها را ساخته است.

وی ادامه داد: در این مستند کمتر شاهد روایت حوادث هستیم بلکه بیشتر این شخصیت‌ها هستند که وارد روایت می‌شوند و دوربین به‌نوعی در مسیر روایت رها است.

آوینی یک تئوریسین در سینمای بزدل ما است

قطبی‌زاده هم در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: از نظر من این تصاویر اصلاً زیبا نیستند؛ دوربین شهید علی طالبی و دیگر تصویربرداران جنگ، به دنبال زیبایی نبودند. سربازها و رزمنده‌ها بازیگر نبودند و من این تصاویر را بسیار وحشی و خشن می‌بینم؛ از نگاه من آوینی رنجی را تحمل می‌کرد چرا که در هنگام تدوین نمی‌توانست روایت کند. آوینی راش های بسیاری از جنگ در اتاق تدوین داشت، که هیچکدام به هم ربطی نداشت و آوینی مجبور بود از طریق کلام و ادبیات این تصاویر را به هم بچسباند.

این منتقد تاکید کرد: عرصه مستند در طول بیش از یک دهه فعالیت آوینی، عرصه محدودی بود. تصور می‌کنم آوینی خلاقیت را در سینمای داستانی دنبال می‌کرد که فرصت آن را پیدا نکرد. که اگر این اتفاق می‌افتاد شاهد یک سینمای ناب و متفاوت بودیم. آوینی یک تئوریسین در سینمای بزدل ما است، او در صدد طرح یک ایده بود. معتقدم آثار آوینی همچنان حرف برای گفتن دارد و می‌تواند چراغ راهی برای سینماگران جوان باشد.

عطارپور هم در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: معتقدم آوینی فیلم را برای دل خود می‌ساخت، از ابزارهای یک فیلم واقعیت‌گرا می‌توان احساس سورئال نیز دریافت کرد. البته نباید فراموش کرد که در آن دوران فضای رادیکال در زمینه به تصویر کشیدن جنگ وجود داشت. در نهایت باید بگویم آثار آوینی مرجع و سرمایه‌ای برای فیلمسازان شده است.

منبع: مهر