جای خالی ایران در کن

اعتمادآنلاین| ‌ امسال و در شرایطی که 19 فیلم در بخش مسابقه جشنواره کن به عنوان یکی از معتبرترین جشنواره سینمایی جهان، حضور دارند، غیبت ایران که معمولا در این جشنواره حضور داشته است، کاملا مشهود است.

این غیبت البته حرف و حدیث های زیادی را در فضای رسانه ایران برانگیخته است و علت آن را می توان در حضور همیشگی سینماگران ایران دانست که در طول سه دهه گذشته همواره در بخش های اصلی و فرعی و در محدودترین حالت آن در بخش بازار حضور داشتند.

علاوه بر رویکرد مثبتی که این جشنواره نسبت به پذیرش و نمایش و به نوعی معرفی آثار ایرانی در طول این سال ها داشته، این محفل برای سینماگران ایرانی همواره فرصتی برای معرفی خود و آثار خود به سینمای جهان و همچنین ایجاد و تحکیم تعاملاتشان با فیلمسازان سایر کشورهای دنیا بوده است. به همین دلیل این غیبت ناگهانی امسال شک و شبهه های زیادی را دراین باره ایجاد کرده است.

برخی سخن از تحریم ها می گویند؛ به این معنا که سیاست های پشت پرده ای که در باب مسائل اقتصادی و سیاسی وجود دارد، اثر خود را بر مبادلات فرهنگی نیز گذاشته است. از سوی دیگر برخی اثر تحریم ها را بر گران شدن ارز و یورو و به صرفه نبودن حضور کارگردان ایرانی برای شرکت در چنین مراسمی می دانند.

برخی پایین بودن کیفیت فیلم های ایرانی در سال های اخیر را عاملی اساسی در کاهش اقبال روزافزون نسبت به سینمای ایران دانسته و بی مخاطب بودن آنان را مزیدی بر علت عدم حضور ایران تعبیر می کنند؛ بر اساس این رویکرد شرکت های توزیع کننده فیلم هم از پیش می دانند که امیدی به جذب مشتری و فروش حق پخش فیلم هایشان ندارند، در نتیجه تلاشی برای این حضور در این جشنواره نمی کنند.

سیاست‌های خاص

«آنتونیا شرکا» منتقد فیلم و استاد دانشگاه در خصوص علل عدم حضور فیلم‌های ایرانی در جشنواره کن امسال بیان داشت: هر جشنواره سیاست های خاص خودش را در انتخاب فیلم ها دارد؛ جدای از این که هر جشنواره بخش های مختلفی دارد و در هر بخش فیلم های مشخصی امکان حضور و نمایش دارند. فکر می کنم قطعا فیلم هایی که از ایران امسال متقاضی حضور در این جشنواره بوده اند فیلم های مطابق سلیقه جشنواره کن نبوده اند.

«لزوما این که در مواقعی مانند امسال هیچ فیلمی از ایران حضور ندارد، به معنی پایین آمدن کیفیت فیلم‌های سینمای ما نیست. چون ما امسال فیلم‌هایی داشته‌ایم که ارزشمند بوده اند».

او توضیح داد: یک علت آن می‌تواند ناهمخوانی فیلم‌های ما با سلیقه هیات انتخاب جشنواره کن امسال باشد و علت دیگر هم می تواند این باشد که برخی از فیلمسازان، تهیه کننده گان یا پخش کنندگان فیلم ها ترجیح داده اند که اولین حضور جشنواره ای خودشان را با جشنواره ای مانند «برلین» شروع کنند و نه لزوما با جشنواره کن.

«چیزی که مسلم است این است که برخی از فیلم های ما مصرفی بسیار داخلی دارند. مثلا فیلمی مانند متری شیش و نیم که فیلمی است که فروش خیلی خوبی داشته و هم طیف گسترده ای از مردم و هم منتقدان را راضی کرده است و در حد و اندازه‌های فیلم اول کارگردان (ابد و یک روز) می گنجید و انتظار کسانی که منتظر فیلم دوم سعید روستایی بودند را برآورده کرد، مصرفی داخلی داشت. یعنی خیلی پردیالوگ است و نکات ریزی دارد که برای مخاطب ایرانی قابل درک هستند. بازی‌های کلامی و متنی که برای ما قابل درک است شاید برای مخاطب خارجی آنقدر قابل درک نباشد.

برخی فیلم‌ها مصرف داخلی دارند

شرکا در توضیح تفاوت فیلم های مردم پسند با فیلم های جشنواره ای تصریح کرد: یادم هست که در سال های دور (یکی دو دهه پیش) فیلم های کیمیایی دقیقا به همین صورت بودند. یعنی فیلم هایی بودند که بسیاری از مخاطبان ایرانی را جذب می کردند؛ چه مخاطب جشنواره ای و چه مخاطب اکران عمومی لحظه شماری می کردند که فیلم جدید کیمیایی را ببینند. ولی کمتر فیلمی از کیمیایی در جشنواره های بین المللی می رفت آن هم در زمانی که اوج شکوفایی سینمای ایران در جهان بود و فیلم های کیارستمی و مخملباف و بیضایی و حتی مهرجویی مطرح بودند، فیلم های کیمیایی یا ارائه جهانی نداشتند و یا به دلیل سلیقه متفاوت جشنواره ها، جذب جشنواره های بین المللی نمی شدند. و البته شاید کیمیایی هم هدفش این نبود که مخاطب خارجی داشته باشد. در نهایت کیمیایی آنقدر که یک کارگردان ملی محسوب می شود در دنیا شناخته شده نیست.

«برخی مواقع داستان این است و ربطی به کیفیت فیلم های ما ندارد. و به دلیل نوع فیلم ها و جنس و موضوعی که انتخاب می کنند، مدل دیالوگ ها و کارگردانی نوعی است که مخاطب خارجی آن گونه که باید با آن ارتباط برقرار نمی کند».

او افزود: در برخی سال ها مانند امسال فیلم ها به نحوی بُر می خورند که وقتی آنها را در کنار هم قرار می دهید و وزنه کیفی آنها را می سنجید، سنگینی مضمون به نفع دغدغه ها و موضوعات داخلی است. این نکته را هم نباید دور از نظر داشت که تعداد فیلم هایی که در کن معرفی و انتخاب می شوند، خیلی زیاد نیست. وقتی فیلم های بدنه را که کنار بگذاری، عملا تعدادی انگشت شمار می ماند که قابل ارائه هستند و وقتی از این تعداد عمده آنها عملا و صرفا توان جذب مخاطب داخلی را دارند، قاعدتا چیزی برای جذب مخاطب خارجی نمی ماند.

شرکا در تببین نظر منتقدانی که تحریم های سیاسی را علت عدم حضور ایران در کن دانسته اند خاطر نشان کرد: تصور می کنم که بحث تاثیرگذاری تحریم‌ها بر عدم حضور امسال ایران در کن به عنوان یک محفل فرهنگی و هنری، عجیب و بعید است؛ ولی فکر می کنم فیلم هایی مانند قصر شیرین را داشته ایم که وجاهت جشنواره ای هم حتی داشتند و نمی دانم که اینها اصلا معرفی و متقاضی حضور در این جشنواره بوده اند یا نه ولی برایم جالب است که فیلمی پذیرفته نشده است؛ باید دید که فیلم های رقیب و فیلم هایی که از سایر کشورها در این جشنواره حضور پیدا کرده اند چه بوده اند و شاید آنها بیشتر نظر هیات انتخاب را تامین کرده اند تا فیلم های ایرانی.

جشنواره فاقد سیاست نداریم

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا می توان جشنواره کن را هم مانند آکادمی اسکار آمریکا جشنواره ای دید که سیاست نقشی اساسی در آن بازی می کند، گفت: می توانیم بگوییم هیچ جشنواره ای در جهان نیست که مصون از سوگیری های سیاسی در حد و اندازه های مختلف باشد. نه مطلقا اما نسبتا سیاست های جاری در همه جشنواره ها اثر می گذارند و این حتی به سود ما است. مثلا برنده شدن فیلمهایی مانند جدایی نادر از سیمین یا درباره الی که در زمان خودش در دنیا مطرح شد یا حتی فروشنده، مصون از گرایش سیاسی نبودند.

«مخاطب خارجی به خصوص در مورد فیلمی مانند جدایی نادر از سیمین، معنایی فرا متنی می خواند و می دید که شاید ما زیاد به این مساله فکر نمی کردیم اما این مساله بود که برای آنها جذاب بود. برای همین مساله سیاسی بودن به نوعی می تواند به سود ما باشد و نمی توانیم بگوییم که هر زمان که فیلم های ما انتخاب نمی شوند یا به جشنواره ها راه نمی یابند یا جایزه ای دریافت نمی کنند، به خاطر غرض ورزی سیاسی است اما زمانی که انتخاب می شوند (چه در اسکار یا در جشنواره های اروپایی و ..) یا جایزه می گیرند، اینها سیاسی نیست و هنری است. حتی در جشنواره فجر خودمان هم فاکتور سیاسی نقش مهمی بازی می کند.

منبع: ایرنا