سنت «اَجَغه‌زنی» در حال نابودی کامل است

اعتمادآنلاین| سنت «اَجَغه‌زنی» یکی از سنت‌های آیینی در شهر بافق یزد است که از دیربازان در میان مردم این منطقه اجرا می‌شده است و دارای یک ریشه تاریخی در روز عاشورا است.

معروف است که حضرت امام حسین علیه‌السلام برای اینکه حجت را بر لشکریان عمر سعد تمام کرده باشند، به معرفی خود پرداختند و از نسب پدری و مادر خویش صحبت کردند تا فردای پس از جنگ، عده‌ای به بهانه نشناختن ایشان، خود را تبرئه نکنند و بگویند اگر امام را می‌شناختیم از جنگیدن با او پرهیز می‌کردیم یا حتی او را یاری می‌دادیم؛ به همین دلیل امام حسین (ع) با فصاحت و بلاغت تمام، ضمن معرفی خود، به بیان اهداف قیام و دلیل بیعت نکردن با یزید پرداخت؛ در این میان، ولوله‌ای در سپاه شام به وجود آمد، عمر سعد دید اگر چاره‌ای نیندیشد، چه بسا که سپاه شام علیه او شوند و از جنگیدن با پسر فاطمه (س) سر باز زنند. این بود که به اطرافیانش دستور داد هر کدام دو قطعه سنگ بردارند و برهم بزنند تا سر و صدا ایجاد کنند و مانع رسیدن صدای امام به سپاهیان شود و برای اینکه دوباره نظم به لشکریان حاکم شود، فریاد برآوردند او (امام حسین)، پسر کشنده عرب است.

حال، این واقعه تاریخی تبدیل به بخشی از عزاداری مردم بافق شده و به ویژه در گذشته دسته‌های «اجغه زن»، در روز عاشورا حرکت می‌کردند؛ البته امروزه این سنت به اربعین حسینی و دهه پایانی ماه صفر موکول شده و اجغه زنی یکی از مراسم‌های عزاداری در یزد است که با کیفیت خاص انجام می‌شود.

«اجغه» دو قطعه چوب تراشیده به اندازه کف دست است که به صورت گِرد تراشیده می‌شود؛ این دو قطعه چوب تراشیده دارای دو زائده با دو فرو رفتگی است که برای در دست گرفتن ایجاد شده و در مراسم عزاداری به هم زده می‌شود و صدایی شبیه به هم خوردن سنگ تولید می‌کند؛ برای مثال، در بسیاری از دسته‌های عزاداری اجغه زن که گروه‌هایی 70 تا 80 نفری هستند، یک‌نفر نوحه سرایی کرده و بقیه این دو قطعه سنگ یا چوب مخصوص آماده شده را در یک فضای معنوی و هماهنگ با هم بر هم زده تا یاد و خاطره امام حسین علیه‌السلام که دشمن با ایجاد سر و صدا اجازه نمی‌داد، سخنانشان در روز عاشورا به لشکریان یزید برسد، در اذهان مردم تداعی شود.

مستند «اجغه» تصاویری مستند از همین آیین سنتی عزاداری در شهر بافق یزد است که به کارگردانی محمد علی محمد میرزایی ساخته شده است؛ این مستند دیروز دوشنبه 18 شهریور در قالب جشنواره تلویزیونی مستند به روی آنتن شبکه مستند رفت. محمد میرزایی، کارگردان این مستند، متولد 1362 و فارغ‌التحصیل دکتری مهندسی شیمی از دانشگاه امیرکبیر است. او می‌گوید که در دوره‌های فیلمسازی انجمن سینمای جوانان شهر تهران شرکت کرده و کارگردانی مستند را از شرکت در همین کلاس‌ها یاد گرفته است. مستند «اجغه» اولین تجربه جدی این فیلمساز است. به همین بهانه گفتگویی با این کارگردان و مستندساز جوان داریم که در زیر منتشر می‌شود:

محمد علی محمد میرزایی در مورد ایده اولیه خود برای ساخت این مستند گفت: وقتی دوره تحصیلی‌ام در شهر تهران تمام شد و بعد از چند سال توانستم در روز عاشورا در شهر پدری خود، بافق حضور داشته باشم، متوجه شدم که بسیاری از نمایش‌ها و تعزیه‌های خیابانی به دلایل مختلف حذف شده‌اند؛ از این مساله ناراحت شدم، انگار بسیاری از خاطرات کودکی‌ام نابود شده بودند. همین مساله من را ترغیب کرد که مستندی با همین موضوع یعنی آیین‌های سنتی مذهبی شهر خود بسازم.

وی ادامه داد: آیین‌های هر شهر، چه مذهبی و چه غیر مذهبی، جزء میراث فرهنگی آن شهر حساب می‌شوند و حفظ این آیین‌ها یکی از وظایف اهالی آن شهر است. به این ترتیب ایده ساخت یک مستند راجع به این موضوع به ذهنم رسید که وقتی با دوستانم، یونس و علی و مهدی، مطرح کردم، از آن استقبال کردند و با کمک آن‌ها و همکاری عواملی درجه یک و عالی مستند اجغه را ساختیم.

این کارگردان و مستندساز در مورد سوژه اصلی این مستند گفت: مستند «اجغه» در مورد آیین‌های نمایشی و عزاداری در شهرستان بافق است؛ اجغه اسم یکی از همین مراسم‌ها است که تقریبا در حال نابودی کامل است؛ در مراسم اجغه زنی، عزاداران دو تکه چوب یا جوغ را به هم می‌زنند و ریشه اجغه از این کلمه است؛ در گذشته این مراسم جلوی تخت یزید انجام می‌شده و یک نوع مراسم برای نشان دادن شادی فتح برای یزید بوده است. باید بگویم که این مراسم همراه با بالا و پایین پریدن‌هایی شبیه رقص بوده که به همین دلیل کم کم از خیابان‌ها به حسینیه‌ها رفته و کم کم در حسینیه‌ها نیز فرم انجامش را تغییر دادند و چون فرم جدید سنخیتی با این آیین نداشته است، اجغه‌زنی کمرنگ و کمرنگ‌تر شده است؛ امروزه فقط بازیگر نقش شمر بافق، اجغه را زنده نگه داشته است؛ به همین دلیل این موضوع برای ما جالب بود و در طول فیلم کمک کردیم که این فرد، این آیین را به یک هیات از جوانان بافق آموزش بدهد؛ خوشبختانه اتفاق خوبی افتاد و بعد از 60 سال دوباره اجغه زنی در خیابان های بافق اجرا شد.

محمد میرزایی درباره جشنواره مستند سیما که این مستند برای اولین بار در این جشنواره به نمایش درآمد، اظهار کرد: جشنواره تلویزیونی مستند فرصتی بسیار خوب برای مستند سازها است تا همه مردم مستندهایشان را ببینند؛ این شانس در جشنواره‌های دیگر وجود ندارد؛ تلویزیون به عنوان یکی از مهم‌ترین محل‌های نمایش فیلم‌های مستند، تصمیم خوبی در برگزاری این جشنواره گرفته و استقبال چشم‌گیری که در سال جاری از جشنواره مستند شده است، نشان دهنده اهمیت این جشنواره برای مستند سازها است؛ بهتر است در سال‌های بعد، این جشنواره، بین‌المللی شود تا رقابت جذابی بین مستندسازهای ایرانی و خارجی ایجاد شده و مردم هم از دیدن مستندهای متنوع لذت ببرند.

کارگردان مستند «اجغه» درباره شیوه رای‌گیری از مردم برای معرفی فیلم‌های برگزیده گفت: آرای مردمی فیلم‌ها هم بسیار مهم هستند چرا که تماشگران شبکه مستند، داوران بسیار خوب و نکته بینی برای آثار پخش شده هستند. هرچند قومیت‌ها می‌تواند در میزان آرا تاثیرگذار باشد ولی به طور کلی، ملاک بسیار خوبی برای ارزیابی آثار هستند.

او در مورد روند تولید این فیلم تاکید کرد: ساخت مستند اجغه دو سال طول کشید. در ساخت این مستند، دوستان زیادی من را همراهی کردند که این همراهی برای من بسیار ارزشمند بود و من همیشه قدردان این لطف آن‌ها هستم.

این کارگردان و مستندساز درباره زمان ساخت و معرفی عوامل فیلم گفت: بودجه این فیلم توسط کانون بافق شناسی تامین شد. این کانون یک سازمان مردم نهاد است که در زمینه فرهنگ شهرستان بافق فعالیت می‌کند. روند پژوهش و نگارش فیلمنامه و تولید و پس از تولید این فیلم حدود 2 سال طول کشید. عوامل ساخت این فیلم عبارتند از: برنامه‌ریز و مدیر تولید: یونس حیدری؛ پژوهش و فیلمنامه: محمدمیرزایی، یونس حیدری و محمدعلی بهابادی؛ کارگردان: محمدمیرزایی؛ مشاور پروژه: هادی آفریده؛ تصویر‌برداران: حامد بقاییان و علی بهابادی؛ دستیاران تصویربردار: پدرام ابویی، فرشید شاکریان، مهدی میربافقی؛ صداربردار: یونس حیدری و حمید زیبا کلام؛ تدوین: مهدی باقری؛ صداگذار: شاهین پورداداشی؛ توازن رنگ و نور: رضا تیموری؛ نویسنده گفتار متن: محمدمیرزایی؛ گفتار متن:مهدی بقاییان؛ عکاس: علی بهابادی، بهمن علوی.

لازم به ذکر است سومین جشنواره تلویزیونی مستند سیما، از 15 تیر ماه با پخش آثار راه یافته به مرحله مسابقه، کار خود را آغاز کرده است و فیلم مستند «اجغه» نیز روز دوشنبه هجدهم شهریور ماه ساعت 19 از شبکه مستند روی آنتن می رود و ساعت 24 و 11 صبح روز بعد بازپخش می شود. مراسم اختتامیه این جشنواره و معرفی آثار برگزیده در مهر ماه برگزار خواهد شد.

منبع: تسنیم