ترانه‌های میهن تلخ

اعتمادآنلاین| تاریخ مستندسازی در شیلی به اندازه تاریخ سیاسی این کشور پرافت وخیز ، تب آلود، غافلگیر کننده، بالا بلند، وپرتعلیق است. چیزی شبیه حماسه.

به گزارش اعتمادآنلاین، بخش عمده مستندسازی این کشور از لابیرنت وهم آلود سیاست سر در آورده است وآغشته به حوادث هولناک آن است. ماجرا از آن روز 1973 شروع شد.

زمانی که پیرمرد چپ گرای بزرگ - که همه نگاه‌ها به او بود - در کاخ پالاسیو لاموندا از پا در آمد و همه آرزوهای ریز ودرشت مردم کشورش را با خود به گور برد، هیچکس فکرش را هم نمی کرد که مرگش چه تاریخ خونباری را رقم خواهد زد. نغمه ای که تا دهه ها پس از وی به الحان مختلف در گوشه وکنار طنین انداز خواهد بود.

همان موقع بود که مستند سازی در این کشورجانی دیگر گرفت... مرگ سالوادور آلنده چیزی شبیه خاموش شدن نبض شریانی بود که خیلی ها به آن امید بسته بودند تا از این گذر زندگیشان را بهبود بخشد.

اما مرگ حماسی این پزشک پیر، سمفونی پر طنینی از خون و مرگ به راه انداخت که هیچگاه نتوانست دستان عاملان آن را تطهیر کند. آگستوپینوشه پا به حیات سیاسی شیلی گذاشته بود .مردی که خشونت وسبعیت وجهه نمادین او بود. پینوشه - اسمی که برذهن و روان مردم یکباره آوارشد- هیچگاه نتوانست از زیر بار گناه و بدنامی این کودتا ی خونبار و کشتارهایی که بعدها به راه افتاد ، قد راست کند. مستند های دغدغه مند شیلیایی از این جا بود که امکان حیات یافت.

مستندهایی تکان دهنده، گیرا و به اندازه مقدورات هنرمندانه. حیاتی که حتی دستگاه‌های تبلیغاتی حکومت هم نتوانست جلوی افشاگری های حیرت انگیز مستندهایی که درباره کشتار مردم توسط دستگاه خفقان پینوشه ، ساخته می شد را بگیرد.

این مستندها همچون تیغی بران تمام آورده دستگاههای تبلیغاتی حکومت پینوشه را یکسره بی اثر و ابتر کرده بود. فیلم هایی نیرومند، مستدل و آنچنان جسورانه که مخاطب چاره ای جز دنبال کردن آن نداشت. وقتی حرف از فیلم مستند در شیلی می‌زنیم احتمالا نوع و کیفیت این آثار را باید به قبل و بعد از کودتا نظامیان علیه دولت انتخابی آلنده و حوادث اجتماعی و سیاسی آن تقسیم کنیم.

خفقانی که دستگاه حکومت پینوشه ایجاد کرد باعث شد که بیشتر این فیلمها در تبعید روی میز موویلا متولد شوند. ساز وکاری که برای زایش این فیلمهای مستند شکل گرفت به راحتی از سد سانسور هول انگیز حکومت پینوشه گذشت و یکباره و بی واسطه مخاطب جهانی پیدا کرد.

چیزی که کابوس دیکتاتوری مثل پینوشه بود. این لجاجت و به عبارتی بدعت در ساخت مستندهای روشن گرایانه آنچنان برای رژیم سخت آمد که با همه حربه هایش تلاش کرد جلوی این نوع فیلم سازی را بگیرد. اما فیلمسازان و از جمله فیلمسازان حوزه مستند دیگر «راه در رو» را پیدا کرده بودند و کاری از دستگاه حکومتی پینوشه هم بر نمی آمد.

تنوع این فیلمها در کنار فیلم های داستانی و انیمیشن که در خارج از کشور امکان نشوونما یافته بود بیش از پیش در مجامع هنری جهانی مجال دیده شدن پیدا کردند. رفته رفته این آثار آنقدرزیاد و تاثیر گذار شد که موجودیت سینمای شیلی را شکل داد تا آنجا که سرانجام جشنواره بین المللی سینمای نو امریکای لاتین در سال 1979برای اولین بار گردهمایی عمومی در خصوص فیلم های شیلیایی تولید شده در خارج از کشور را بر پا کرد و به مرور آثار تمام فیلمسازان شیلیایی در برنامه نمایش جشنواره قرار گرفت.

و اینگونه سینمای در تبعید شیلی بیش از پیش دیده شد. شیلی به همان اندازه که برای علاقمندان موسیقی نام و آوازه دارد برای مخاطبان جدی سینما هم نام وخاطره مستندهای تکان دهنده ای دارد که بعید است به این زودیها از یادها برود.

شاید نام آورترین فیلمساز مستند شیلی «پاتریسیو گسمن» باشد فیلمسازی که در کارنامه هنری اش نگارش چند نوول و ساخت چند فیلم داستانی هم دیده می شود که البته جوایزی چون جایزه منتقدین فیلم شیلی و جایزه مجمع منتقدین مطبوعات مانهایم را برایش به ارمغان اورده بود.

او یک فیلم مستند سه قسمتی به نام «نبرد شیلی» جلوی دوربین برد که توانست چند هفته بعد از کودتا کارساخت آن را به پایان برساند.به خاطر این فیلم به زندان افتاد اما پس از رهایی از زندان، از شیلی گریخت وبه کارجمع آوری قسمتهای مختلف فیلمش مشغول شد.

«برعلیه بورژوازی»، «کودتا» و «نیروی خلق» و «نیروی خلق» اسامی قسمت‌های مختلف این فیلم بود. که از جمله معروف‌ترین مستندهای ساخته شده شیلی محسوب می شوند.

او سالها بعد آثار شاخصی با موضوع شیلی جلوی دوربین برد که در آنها نگاه شکل گرفته یک مستند ساز هوشمند کاملا هویداست. «دکمه صدفی» یکی از آثار مشهور اوست که درآن سرگذشت ملتی ستمدیده و آرزومند بر کرانه اقیانوس را با بیانی شاعرانه و جذاب تصویر کرده است.

«دلتنگی برای نور» هم مستند تکان دهنده ای از مادرانی است که پس از سالها به دنبال اجساد عزیزانشان می گردند و توسط حکومت پینوشه اعدام شده اند.

...مستندسازان شیلی با این پیشینه توانسته اند جایی درمیان همتایان خود در سطح جهان پیدا کنند. مستندسازانی که جبر جغرافیایی آنها را به نوع دیگر گونه دیدن مفتخر کرده است. برگزاری چشم انداز سینمای مستند شیلی در سینما حقیقت امکان فوق العاده ایست که با این سینمای امریکای جنوبی بیشتر آشنا شویم.

محراب سیاوشان