ممیزی «کتاب گویا» حتی تنگ‌نظرانه‌تر از کتاب چاپی است

اعتمادآنلاین| سحر آزاد - کرونا و خانه‌نشینی مردم به خصوص در ماه‌های اولیه فرصت بیشتری برای وقت‌های بیکاری و اوقات فراغت به وجود آورد. چنان‌که فاطمه محمدی مدیرعامل موسسه نوین کتاب گویا می‌گوید، از اواخر اسفند 98 و در فروردین 99 آنها بیشترین میزان استقبال از کتاب صوتی را طی دهه گذشته تجربه کرده‌اند و همین می‌تواند نشان دهد شاید با وجود اینکه کتاب صوتی یا کتاب گویا هنوز در نظر بسیاری از مردم ناشناخته مانده، اما در همین مدت با استقبال بیشتری مواجه شده است.

البته این نکته را هم باید اضافه کرد که دیدگاه‌های متفاوتی درباره کتاب صوتی وجود دارد: از علاقه‌مندان سرسخت کتاب‌های فیزیکی که کتاب‌های صوتی را قبول ندارند تا 2 دیدگاه عمده درباره خوانش کتاب صوتی.

عده‌ای معتقدند کتاب صوتی را باید فقط خواند بدون اینکه لحن نمایشی بگیرد و گروه دوم اعتقاد دارند اگر متن را مانند نمایشنامه رادیویی اجرا نکنند، خواننده خسته می‌شود. البته این بحث‌ها منحصر به ایران نیست و در خارج از کشور هم که سابقه بیشتری نسبت به ما دارند این موضوعات محل مناقشه است.

ازآنجا که موسسه نوین کتاب گویا را می‌توان از قدیمی‌ترین ناشران حوزه کتاب صوتی به حساب آورد، به مناسبت هفته کتاب به سراغ مدیرعامل آن رفتیم تا در مورد وضعیت این کتاب‌ها در دوران کرونا و فراز و فرود این حوزه با او صحبت کنیم:

***

*آیا کرونا و خانه‌نشینی بیشتر مردم در این ایام تاثیری بر اقبال آنها به کتاب‌های صوتی گذاشته است؟

بله قطعاً. در اواخر اسفند و همین‌طور فروردین‌ماه، ما با بیشترین میزان استقبال از کتاب صوتی در طول دهه گذشته مواجه بودیم و به نظر می‌رسید شرایط خانه‌نشینی بسیاری از افراد را به سمت آشتی با کتاب و شنیدن کتاب سوق داده است. اما ناگفته نماند این اوج استقبال از اواخر فروردین رو به کاهش گذاشت و با شروع فعالیت‌های بیرونی مردم، طبیعی بود که با کاهش مخاطب روبه‌رو شویم.

*آیا خریداران کتاب صوتی با خریداران کتاب‌های فیزیکی متفاوت هستند و آیا علاقه‌مندان این نوع کتاب‌ها از سال 86 که شما فعالیت خود را آغاز کردید تفاوت کرده‌اند؟

بله، به نظر می‌رسد طیف وسیعی از کسانی که کتاب گویا می‌شنوند از گروه کتابخوان‌های معمول جدا هستند. در واقع بخش عمده کسانی که کتاب می‌شنوند آنهایی هستند که اگر کتاب گویا در دسترس‌شان نباشد، سراغ کتاب چاپی هم نمی‌روند. حالا یا به دلیل اینکه اساساً با مطالعه کتاب میانه‌ای ندارند یا به دلیل مشغله‌های فراوان، فرصت یک جا نشستن و دست گرفتن کتاب و خواندن آن را ندارند. اما قطعاً طیف مشترکی هم وجود دارد که اگر بتوانند کتاب می‌خوانند و اگر نتوانند، کتاب می‌شنوند. به تصور من این طیف رو به گسترش است.

به طور مشخص مخاطبان کتاب گویا از سال 86 تا به امروز تغییر کرده‌اند. آن روزها شنیدن کتاب گویا بیشتر حالت تفننی داشت و مخاطبان بیشتر برای لذت هنری به سمت شنیدن کتاب گویا می‌آمدند؛ مثلاً طیف وسیعی از مخاطبان کتاب گویای «کیمیاگر» کسانی بودند که پیشتر کتاب را خوانده بودند اما این بار دوست داشتند با شنیدن آن درک و لذتی متفاوت را تجربه کنند همچون کتاب «یک عاشقانه آرام» یا «جاناتان مرغ دریایی» یا بسیاری از آثار آن زمان. اما امروز تعداد بیشتری از مردم برای اینکه واقعاً قصد مطالعه دارند کتاب گویا می‌شنوند.

*کرونا در بخش فرهنگی و هنری باعث رکود برخی از حرفه‌ها همچون کتابفروشی‌ها، سالن‌های تئاتر، سینما و گالری‌ها شده است. آیا این موضوع بر کتاب‌های صوتی هم تاثیر گذاشته و روند تولید آثار را مختل کرده است؟

در فرایند تولید تاثیرگذار بود، چون به هر حال برای همکارانی که در بخش تولید فعالیت داشتند ادامه کار با ظرفیت کامل دشوار شد. هرچند در نوین کتاب سعی ما بر این بوده است که هیچ‌وقت کار متوقف نشود و به هر شکلی که ممکن است همکاران‌مان، هرچند اندک و هرچند با پروسه‌ای متفاوت، کار را ادامه دهند.

*شما در گفت‌وگویی که سال 97 با خبرگزاری «آنا» انجام دادید گفتید که در 6 هفت سال اول 70، 80 عنوان کتاب تولید می‌کردید اما در 2 سال اخیر حدود 500 عنوان کتاب واقعی. کتاب‌های واقعی شامل چه خصوصیتی هستند؟

همین‌طور است، سازوکار تولید طی سال‌های 85 تا 95 بسیار متفاوت بود. نوع و تعداد مخاطبان کتاب گویا هم متفاوت بود. اما تقریباً از سال 95 به این طرف، با ظهور پدیده پلتفرم‌های عرضه دیجیتالی کتاب گویا، نیاز جامعه فرق کرد و پیرو آن سازوکار تولید هم در قالبی تازه شکل گرفت.

اینکه کتاب واقعی چه خصوصیاتی دارد پرسشی بسیار کلی است که پاسخ آن شاید نتواند خیلی دقیق و درست باشد. انتخاب عنوان خوب، انتخاب خوانشگر مناسب، ضبط حرفه‌ای و اصولی، تدوین و مسترینگ متناسب با فضای کتاب می‌تواند به تولید یک اثر خوب بینجامد. اما از هم مهم‌تر، تیمی منسجم نیاز است تا علاوه بر اینکه هر بخش کار خود را به بهترین و حرفه‌ای‌ترین شکل ممکن انجام می‌دهد، برآیند همه بخش‌ها اثری شنیدنی باشد. وقتی این تیم به درستی شکل بگیرد تولید در حجم بالا امکان‌پذیر می‌شود.

*آیا نحوه برخورد ناشران کتاب‌های فیزیکی نسبت به کتاب‌های صوتی طی این سال‌ها تفاوتی کرده است؟

اوایل ناشران چاپی روی خوشی به کتاب گویا نشان نمی‌دادند و شاید آن را حتی رقیب خود می‌دانستند، اما در سال‌های اخیر کتاب گویا به عنوان قالبی پرمخاطب از کتاب پذیرفته شده است که اگر ناشری نخواهد به آن ورود کند، در واقع خودش را از بخشی قابل توجه محروم کرده است.

بی‌تدبیری و عقب‌ماندگی مسئولان و متولیان امر

*الان کتاب‌های صوتی متولی خودشان را پیدا کرده‌اند ‌و این حوزه از سوی مسئولان جدی گرفته می‌شود؟

متاسفانه خیر. هنوز که هنوز است کتاب گویا متولی واحد و درستی ندارد و به بدترین شکل ممکن مدیریت می‌شود. ساماندهی جامعی وجود ندارد و تولیدکنندگان کتاب گویا با مشکلات فراوانی مواجه هستند. تنها چیزی که در این یک و نیم دهه اخیر هیچ تغییری نکرده همانا بی‌تدبیری و عقب‌ماندگی مسئولان و متولیان امر است که با قدرت تمام سعی دارند در همان موضع اولیه خود باقی بمانند. در تمام دنیا تکنولوژی و صنعت نشر رو به جلو در حرکت است، اما مسئولان ما اندر خم کوچه ممیزی، آن هم به عصر حجرترین شکل ممکن، مانده‌اند.

*ممیزی در این حوزه با ممیزی‌ای که روی کتاب‌های فیزیکی صورت می‌گیرد، فرق دارد؟

بله متاسفانه هنوز باوری وجود دارد مبنی بر اینکه یک کتاب که پیشتر از معاونت فرهنگی مجوز چاپ و انتشار گرفته، باید برای انتشار صوتی مجدداً ممیزی شود و تاسف بیشتر اینکه این ممیزی کتاب گویا حتی تنگ‌نظرانه‌تر از ممیزی کتاب چاپی است.

این موضوع مشکلات زیادی برای ناشران کتاب گویا به وجود آورده است. تولید کتاب گویا فرایند زمان‌بر و پرهزینه‌ای است و ممیزی هم بعد از تولید انجام می‌شود، بنابراین تولیدکننده کتاب گویا فقط به دلیل بی‌سامانی مراجع تصمیم‌گیری و ممیزی، در بسیاری موارد متحمل خسارت زیادی می‌شود.

*فرایند کتاب صوتی در نشر شما چگونه است؟

فرایند کتاب گویا عبارت است از: انتخاب عنوان یا عناوین یک ناشر یا نویسنده، توافق و امضای قرارداد با ناشر یا نویسنده، بررسی کتاب در واحد تولید توسط تیم بررس برای تشخیص و انتخاب صداپیشه مناسب، نحوه اجرا و احیاناً کارگردانی اثر (در آثار ادبی)، تعیین زمان ضبط، تعیین و انتخاب آهنگساز یا تدوینگر مناسب با حال و هوای اثر، انجام هماهنگی‌های لازم با نویسنده یا مترجم در صورت حضور، ضبط اثر در استودیو زیر نظر صدابردار و ناظر ضبط، ویرایش صدا، تدوین کتاب با انتخاب موسیقی، مسترینگ نهایی، بازشنوایی کتاب و پیگیری اصلاحات احتمالی، اقدام برای مجوز و آماده‌سازی برای انتشار.

*چگونه یک موسیقی برای یک متن انتخاب می‌شود؟ آیا در نوین کتاب گویا از موسیقی‌های آماده استفاده می‌شود یا تجربه ساخت موسیقی برای یک کتاب را هم داشته‌اید؟

در نوین کتاب، بسته به نوع کتاب، ممکن است آهنگسازی یا انتخاب موسیقی صورت بگیرد؛ مثلاً آثاری مثل «یک عاشقانه آرام» اثر کریستف رضاعی، «چهل نامه کوتاه به همسرم» ساخته ناصر چشم‌آذر، «بار دیگر شهری که دوست داشتم» اثر کارن همایونفر، «من آن توام» ساخته بهنام کلاه‌بخش، «قصه‌های مجید» اثر مهدی زارع، «مثل‌ها و قصه‌هایشان» ساخته مهدی زارع، «کیمیاگر» ساخته محسن نامجو و بسیاری دیگر آهنگسازی شده‌اند. بسیاری دیگر هم با انتخاب موسیقی تدوین شده‌اند.

*آیا تعاملی با نویسنده و مترجم برای خوانش بهتر و درک شخصیت‌ها صورت می‌گیرد؟

از افتخارات نوین کتاب این است که تا جایی که امکان دارد با نویسنده یا مترجم تعامل کامل برقرار می‌شود و ضبط‌ها با حضور ایشان یا دست‌کم با نظارت ایشان انجام می‌گیرد. آقای مرادی کرمانی در تمام ساعات ضبط کتاب‌هایشان حضور دارند.

آقای مصطفی مستور ثانیه به ثانیه ضبط و تدوین آثارشان حضور و بر آن نظارت دارند. همچنین مصطفی رحماندوست، جعفر مدرس صادقی، فریبا وفی، لیلی گلستان، مهدی یزدانی‌خرم، رامبد خانلری، الهام فلاح و بسیار عزیزان دیگر همواره هنگام ضبط آثارشان در کنار ما بوده‌اند.

چکیده گفت‌وگو با فاطمه محمدی

-هنوز کتاب گویا متولی واحد و درستی ندارد و به بدترین شکل ممکن مدیریت می‌شود

-از اواخر اسفند و فروردین با بیشترین میزان استقبال از کتاب صوتی در طول دهه گذشته مواجه بوده‌ایم

-سازوکار تولید، نوع و تعداد مخاطبان کتاب گویا طی سال‌های 85 تا 95 بسیار متفاوت بود