پژوهش چگونه چرخ‌های سینمای مستند را به حرکت درمی‌آورد؟

اعتمادآنلاین| پژوهش، طرح پرسش، حرکت از مقدمات و جستجو در جهان، رسوخ به زوایای پنهان مانده، آشکارسازی نانموده‌ها و درک ارتباط بین اشیاء، جزئیات و فراگردها برای دریافت پاسخ راه‌حل و یا گشایش راهی تازه است.

به گزارش اعتمادآنلاین، پژوهش سینمایی، بیرون کشیدن روایت فیلمیک و پیشنهاد برای تصویری ساختن دانش یا دانش تصویری و به عبارت دیگر جستجو برای کشف سوالی در باره جهان و پرسشی برای شکل و یک امر بینارشته‌ای است.

فیلمسازان معمولا به دو طریق به سراغ تولید فیلم مستند می‌روند؛ یا با پژوهش روش‌مند با واقعیت مواجه می‌شوند و به دنبال بهترین روش و شیوه مواجهه با واقعیت می‌گردند و یا این که خود را به دل فی‌البداهگی جهان فرا می‌افکنند و تجربه خود از واقعه را روی میز مونتاژ می‌سازند. در این حالت یعنی در مواجهه غیر روش‌مند با پدیده‌ها نیز، امر شناخت مستلزم برداشتن گام‌هایی است.

آیا غرض این است که فیلمی پژوهشی فراهم بیاوریم یا پژوهش سینمایی مقوله متفاوتی است؟ فراروی از سطحی‌نگری و در عین حال جستجوی جذابیت در نحوه ارائه پدیده‌ها و ایجاد تجربه دیداری برای مخاطب چگونه ممکن می‌شود؟

مدتی پیش کتابی با عنوان «پژوهش سینمایی» نوشته محمد تهامی‌نژاد از سوی انتشارات پرنده وابسته به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی روانه بازار کتاب شد؛ کتابی با زیر عنوانِ «کشف سوالی درباره جهان، پرسشی درباره شکل برای فیلم مستند 1379-1398» که بر این فرض استوار است که در ذات بسیاری از روش‌های پژوهش، زیبایی خاصی نهفته است که باید برای سینما کشف شود.

محمد تهامی‌نژاد درباره این اثر می‌گوید: «طرح این کتاب که در سال 1379 به صورت پژوهش بنیادی از جلسه‌های درس من در دانشکده سوره شروع شده بود، پژوهش سینمایی را نوع خاصی از تحقیق معرفی می‌کرد که بعدتر، شکل پژوهش کاربردی و عملی به خود گرفت.»

تهامی‌نژاد در بخشی از پژوهش سینمایی چنین نوشته است: «این کتاب بر اساس نتیجه‌گیری از یک استقرای ساده شکل گرفت؛ بسیاری از مستندها از نبودن پژوهش رنج می‌بردند و برخی دیگر فاقد روش‌شناسی پژوهش برای فیلم مستند بودند.

غالب پژوهش‌هایی که برای تولید فیلم مستند انجام می‌شد، نسبتی با سینما نداشت. نتیجه‌ای که برای من حاصل شد این بود که پژوهش برای فیلم مستند روش‌شناسی خاصی باید داشته باشد و مطالعه دستاوردهای مستندسازان به این استدلال انجامید که چنین تحقیقی با سینما نسبت مستقیم دارد. تأمل بر تجربیات روزمره، اندیشه پژوهش سینمایی را به وجود آورد.

منطق چنین استدلالی این نیست که فیلم مستند، مترادف با پژوهش معرفی شود. هدف این است که به تعریف پژوهش در حوزه سینما بپردازد و در بهترین شرایط بتواند در خلاقیت مستندساز برای رسیدن به صدایی متمایز نقشی بر عهده بگیرد، ابعاد خلاقه اثر را ممکن سازد تا در مجموع برای مخاطب، تجربه‌ای عاطفی تصویری فراهم آید.»

در حرفه مستندسازی با دو دسته پژوهش مواجهیم؛ نخست پژوهش‌های حرفه‌ای که در حوزه‌های مختلف انجام می‌شود و در اختیار مستندسازان قرار می‌گیرد و دوم پژوهش‌هایی که با عنایت بر الزامات سینما (دوربین به عنوان شیوه مشاهده فیلمیک) و به منظور ارائه پیشنهادهای شکلی، گستردن افق خیال مستندسازان، ارائه امکانات متنوع روایت، شناخت پدیده‌ها و مواجهه با جهان انجام می‌شوند و هدف، پرورش این نوع از پژوهش است.

«سید مجید رحیمی» (مدیر تحقیقات و پژوهش مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی) درباره اهمیت پژوهش در سینمای مستند و این کتاب، می‌گوید: «این امر به همان میزانی که بدیهی شمرده شده، مورد کشمکش‌های نظری نیز بوده است.

برخی، پژوهش برای فیلم مستند را بیش از جست‌وجوی کتابخانه‌ای با روش‌های کلاسیک، مبتنی بر کندوکاو خود در هنگامه تولید و گاه با دوربین می‌دانند؛ و برخی برای پژوهش‌های آکادمیک و روش‌های آن اعتبار بیشتری قائل هستند. بخش پژوهش مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، که بحث و نظریه‌پردازی در این خصوص را راه‌گشای شناخت بهتر موضوع و در نتیجه ارائه طرح‌های دقیق‌تر و خلاقانه‌تر برای تولید می‌داند، با توجه به عدم وجود کتاب تخصصی در زمینه پژوهش سینمایی، وظیفه خود می‌دانست که این خلا را پر کند.البته از این نکته غافل نیستیم که این، مرحله غایی در سیر تطور پژوهش‌های سینمایی نیست، بلکه امیدواریم که نظر دیگر محققان و صاحب‌نظران را بیش از پیش به این حوزه جلب کنیم.»

رحیمی یادآور می‌شود: «این کتاب که حاصل سال‌ها کار یکی از پرسابقه‌ترین پژوهشگران سینمای مستند کشور استاد محمد تهامی‌نژاد است، این ویژگی منحصر به فرد را دارد که به صورتی کاربردی بخش‌های تئوریک و نظری پژوهش را در کنار بخش های عملی و تجربی نشانده است.»

کتاب «پژوهش سینمایی» در دو بخش مشتمل بر دوازده عنوان نوشته محمد تهامی‌نژاد از سوی انتشارات پرنده وابسته به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان به سینمای مستند قرار گرفته است.