گزارش «اعتمادآنلاین» از بازار کتاب در دوران کرونا:
پاییز به رگ‌های کتابفروشان خونی تازه ریخت / طرح‌های فصلی حامی کتابفروشان است یا توقع تخفیف را در مردم بیشتر می‌کند؟
کتابفروشی‌هایی که در سال‌های گذشته با نوساناتی همچون افزایش قیمت کاغذ، قاچاق کتاب، فروش اینترنتی و... روبه‌رو بودند، در یک سال گذشته هم با کرونا دست‌وپنجه نرم کردند. همین مساله در ماه‌های ابتدایی شیوع این ویروس برخی از آنها را به تعطیلی کشاند و تعداد دیگری را در آستانه تعطیلی قرار داد. با این حال به نظر می‌رسد برگزاری هفته کتاب و طرح پاییزه کتاب خونی هرچند مقطعی به رگ‌های کتابفروشی‌های کشور انداخته است.
اعتمادآنلاین| وضعیت نه چندان مناسب کتابفروشی‌ها و ناشران کتاب سال‌هاست که موضوع گزارش‌های رسانه‌های مختلف است و در کنار آن بحران کاغذ و به دنبال آن افزایش قیمت کاغذ به موضوع همیشگی مشکلات این حوزه درآمده است.
به گزارش اعتمادآنلاین ، به غیر از آن نبود قانون کپی‌رایت موجب رواج نسخه‌های قاچاق و افست یا انتشار کتاب در فضای مجازی و کانال‌های تلگرامی به صورت غیرقانونی شده و به تازگی هم نسخه‌های الکترونیک و کتاب‌های صوتی به چالش‌های کتابفروشان اضافه شده است. به همه این شرایط، کرونا را نیز باید افزود که نه تنها کتابفروشان بلکه بیشتر مشاغل را تحت تاثیر قرار داده است.
گزارش‌ها و گفت‌وگوهایی که در ماه‌های ابتدایی شیوع کرونا از وضعیت کتابفروشی‌های ایران و جهان منتشر شد، وضعیت نگران‌کننده‌ای داشت و بسیاری از اهالی کتاب نگران تعطیلی یا ورشکستنی فعالان کتاب به خصوص کتابفروشی‌ها بودند.
با این حال به نظر می‌رسد هر چه از شیوع کرونا می‌گذرد، همانطور که مردم راه‌های کنار آمدن با شرایط حاصل از گسترش این بیماری را با آزمون و خطا طی می‌کنند، کتابفروشی‌ها نیز با آن دست‌وپنجه نرم کرده و حتی آمارها و صحبت‌هایی که از کتابفروشان در فصل پاییز منتشر شده تا حدودی امید را برای ادامه حیات کتابفروشی‌ها بیشتر کرده است.
یکی از دلایلی که فصل پاییز را برای اهالی کتاب متفاوت‌تر از دیگر فصل‌ها کرد، برگزاری طرح پاییزه و هفته کتاب بود. هر ساله نمایشگاه کتاب و هفته کتاب بهانه‌ای برای رونق خرید کتاب در میان ایرانی‌ها می‌شود. امسال اما با برگزار نشدن نمایشگاه کتاب در اردیبهشت‌ماه آن هم به دلیل شیوع کرونا، این بهانه هم فراهم نشد، هر چند که قرار است در هفته‌های آینده نمایشگاه مجازی کتاب تهران برپا شود.
هفته کتاب و طرح پاییزه کتاب در اواخر آبان‌ماه، عادت کتابخوان‌ها برای سرزدن به کتابفروشی‌ها در هفته کتاب را حفظ کرد و با وجود اجرای طرح محددیت‌های شغلی که کتابفروشی‌های برخی شهرها از جمله تهران را نیز شامل می‌شد باز فرصتی برای خرید کتاب پیش آمد.
برگزاری طرح تابستانه کتاب در سال جاری نیز موجب رونق کتابفروشی‌ها شده بود و علاقه‌مندان کتاب با بهره‌گیری از تخفیف‌های موجود به خرید کتاب به خصوص به صورت فیزیکی روی آوردند.
اگر بخواهیم طرح پاییزه و کتاب هفته در پاییز تهران را مرور کنیم باید بگوییم که وزارت ارشاد از سال 1394 برای هدفمند کردن یارانه نشر طرح‌های فصلی فروش کتاب را آغاز کرد. در این طرح‌ها کتابفروشی‌ها می‌توانند روی فروش کتاب به خریداران تخفیف بدهند و مبلغ تخفیف داده شده را از وزارتخانه دریافت کنند. پاییزه کتاب 99 نیز پانزدهمین دوره از طرح‌های فصلی فروش کتاب با هدف حمایت از کتابفروشان بود که از 24 آبان‌ماه کار خود را در 835 کتابفروشی آغاز کرد و تا پنجم آذرماه ادامه داشت.
به گفته ایوب دهقانکار، مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، 458 هزار و 833 نسخه کتاب به مبلغ 198 میلیارد و 137 میلیون و 591 هزار و 730 ریال در 816 کتابفروشی از 31 استان کشور در طرح پاییزه کتاب 99 فروش رفتند. همچنین 128 کتابفروشی در پاییزه کتاب امسال توانستند 70 هزار و 548 نسخه کتاب بفروشند که در مقایسه با طرح مشابه در سال گذشته 61 درصد افزایش داشته است.
نقش فروش اینترنتی در سرپا ماندن کتابفروشی
جواد رحیمی از فروشندگان کتاب نشر ثالث که 13 سال در زمینه کتاب فعالیت کرده و این روزها در دیگر شعبه نشر ثالث در «ایران مال» نیز فعالیت می‌کند تابستان امسال در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین وضعیت فروش کتاب در فصل تابستان نسبت به فصل بهار را ضعیفتر توصیف کرد و یکی از دلایل عمده آن را تخفیف‌های بالا در برخی از سایت‌ها برشمرد: «ما مخالف سایت‌های فروش نیستیم. بیشتر ناشران و فروشگاه‌های کتاب دارای سایت فروش هستند همانطور که ما هم سایت فروش داریم، اما یکسری از سایت‌های فروش کتاب تخفیف‌هایی ارائه می‌دهند که باعث شده حتی برخی از مشتریان ثابت ما هم تقاضای تخفیف بیشتر داشته باشند، اما این میزان تخفیف برای ما امکان‌پذیر نیست.»
برای ارزیابی وضعیت کتاب در فصلی که گذشت، باز هم به سراغ رحیمی رفتیم. او این‌بار وضعیت فروش کتاب را خوشبینانه‌تر می‌داند و می‌گوید: «با توجه به اینکه طرح پاییزه کتاب را داشتیم و خانه کتاب تخفیفی برای کتابفروشی‌ها گذاشته بود، که البته در فصل تابستان نیز همین طرح انجام شد، در فروش تاثیرگذار بود.»
رحیمی با بیان اینکه طی مدت اجرای طرح پاییزه کتاب شرایط طوری بود که ناشران و کتابفروشان راضی بودند، افزود:«به طور کلی اگر بخواهم سه ماه فصل پاییز را ارزیابی کنم باید بگویم نوسان زیاد داشتیم. با همه اینها فروش اینترنتی خوب بود و توانست به فروش کتاب کمک کند. در این مدت چندین سایت و اپلیکیشن برای فروش کتاب به وجود آمدند، کتابفروشی‌ها توانستند سرپا بمانند و به فعالیت‌هایشان ادامه دهند. به همین دلیل در مجموع به نظرم وضعیت فروش کتاب خوب بود.»
او در ادامه به خریداران جدید کتاب نیز اشاره کرد: «خوشبختانه به غیر از مشتری‌های همیشگی کتاب که جدا از شرایط کرونا، همیشه به خرید کتاب پرداخته‌اند، افراد جدیدی هم هستند که به کتابفروشی می‌آیند. این موضوع جای خوشحالی دارد چرا که به جمع کتابخوان‌ها اضافه می‌شود.»
نجات کتابفروشی‌ها از تعطیلی
با مرور آنچه از اظهارنظرهای اخیر کتابفروشان و اهالی کتاب منتشر شده، شاید بتوان این‌طور برداشت کرد که طرح‌های فصلی کتاب توانسته تا حدودی از کتابفروشان حمایت کند.
محمدرضا پیران، مدیر کتابفروشی کتاب‌داستان شهر شیراز، با اشاره به اینکه طرح فصلی فروش کتاب تاثیر مثبتی در فروش کتاب و خرید آن دارد، به «ایرنا» گفت: «یک سال پیش تصمیم داشتیم فراخوان بدهیم، کتاب‌ها را با قیمت پایین بفروشیم و کتابفروشی را تعطیل کنیم؛ به پیشنهاد یکی از دوستان منتظر ماندیم تا در طرح‌هایی که موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار می‌کند شرکت کنیم و پس از آن تصمیم بگیریم. خوشبختانه در حال حاضر دیگر به تعطیلی کتابفروشی فکر نمی‌کنیم».
در همین حال امیر مهربانی، از کتابفروشان انتشارات جیحون، هم درباره وضعیت فروش در هفته کتاب به روزنامه «همشهری» گفته است: «وضعیت فروش کتاب در روزهای کرونا اندکی بهتر شده است. مردم اوقات فراغت بیشتری داشته‌اند و زمان بیشتری را در خانه‌ها بوده‌اند. خیلی‌ها دورکار شده‌اند و بسیاری از مردم سعی کردند به سراغ کتاب بیایند. من بهبود فروش را، اگرچه اندک، در کتابفروشی‌های راسته انقلاب می‌بینم. به طور خاص در همه روزهای هفته شلوغ بوده‌ایم و امروز (روز کتابگردی) هم شلوغ‌تر.»
او همچنین پیشنهاد کرد که برای رونق بیشتر کتابفروشی‌ها، باید زمان این طرح و میزان اطلاع‌رسانی بیشتر شود و در ادامه افزود: «شرایطی پیش آمده است که حداقل قیمت کتاب 50هزار تومان شده و چنین قیمتی برای جامعه‌ای که حداقل حقوق در آن 2 میلیون تومان است، قیمت مناسبی نیست. طرح‌های تخفیف کمک می‌کند افراد بیشتری به کتابفروشی‌ها بیایند و کتاب‌های بیشتری به فروش برسد.»
مردم انتظار تخفیف برای پیتزا ندارند
هر چند طرح‌های فصلی فروش کتاب به خصوص در پاییز امسال مورد استقبال بیشتر مردم قرار گرفته و توانسته تا حدودی مشکلات ناشی از کرونا را مرهم ببخشد اما پیام مصلح، مدیر کتابفروشی «کتاب‌شار»، در بخشی از گفت‌وگویش با «ایرنا» به نکته‌ای اشاره کرده که می‌تواند جای تامل بیشتری نسبت به اجرای چنین طرح‌هایی را داشته باشد: «با وجود ویژگی‌های خوب، یکی از مشکلات این طرح‌ها عادت دادن مردم به تخفیف‌های مداوم است، در حالی که کتاب سودی ندارد که بخواهیم روی آن تخفیف بدهیم. این تخفیف و این چرخه، سراسر ضرر است. اکنون با همه مشکلات معیشتی و بهداشتی، مردم پیتزا سفارش می‌دهند و انتظار تخفیف ندارند، این انتظار نباید برای مخاطب کتاب وجود داشته باشد که این طرح‌ها توقع تخفیف ایجاد می‌کند.»
تغییر در آمارهای کتابخوانی
در میان آمارها و اظهارنظرهایی که طی این مدت درباره فروش کتاب و کتابخوانی مطرح شده، سید سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، هم اول دی‌ماه آماری درباره کتابخوانی ارائه داده است که به گفته او نشان از تغییر میزان مطالعه در بین مردم است: «طبق گزارش‌ها از نمونه‌گیری انجام شده کسانی که تا نیم ساعت وقت صرف کتاب خواندن می‌کنند 2.7 درصد، کسانی که یک ساعت مطالعه دارند 7.8 درصد و 6.7 درصد اعلام می‌کنند که بیش از 5 ساعت کتاب می‌خوانند. اینها نشان می‌دهد جامعه ایران تغییر می‌کند.»
به گفته او، رمان حرف اول را می‌زند و 19.2 درصد در سطح ملی علاقه به خواندن کتاب‌های رمان و قصه دارند و 9.9 درصد کتاب‌های دینی و 7.4 درصد نیز ادبیات می‌خوانند.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران همچین اظهار کرد که در این پیمایش از افراد سوال می‌کنند که شما کتاب مطالعه می‌کنید و در پاسخ به این سوال 45.8 درصد اعلام کرده‌اند کتاب می‌خوانیم و 52 درصد گفته‌اند کتاب نمی‌خوانند.
به غیر از آماری که عاملی درباره تغییر در میزان مطالعه مردم داده است، از خلال صحبت با کتابفروشان و حتی گشتی در اپلیکیشن‌های مربوط به فروش کتاب نیز می‌توان فهمید کرونا با تمام مشکلات و آسیب‌هایش، به دلیل ایجاد شرایط دورکاری و ماندن در خانه، فرصتی برای اوقات فراغت بیشتر و روی آوردن مردم به کتاب را نیز فراهم کرده و کتابفروشی‌ها نیز از قضیه مستثنی نبودند.
هر چند نمی‌توان گفت کرونا باعث رونق کتابفروشی‌ها شد، اما پس از فروکش کردن بحران‌های اولیه ناشی از ورود کرونا به کشور، به مرور مردم و کتابفروشان توانایی بیشتر برای انطباق با این بحران را پیدا کردند و شاید به همین دلیل است که پس از گذشت چند ماه از شگسترش کرونا، می‌توان گفت کتابفروشان نسبت به ماه‌های قبل با امید بیشتری برای بازنگه داشتن درهای خود، روزها را طی می‌کنند.
دیدگاه تان را بنویسید