ده سال آزمون و خطا در چهارمین دهه برگزاری جشنواره فیلم فجر

اعتمادآنلاین| سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر در حالی در آخرین سال دولت برگزار می‌شود که در دهه نود نه دوره متفاوت را در سه دولت تجربه کرد.

دهه نود برای سینمای ایران و جشنواره فیلم فجر دهه آزمون و خطاها در شکل اجرایی بود. جشنواره فیلم فجر در این دهه با آیین‌نامه‌ها و شکل‌های مختلفی برگزار شد و حتی در میانه راه بخش بین‌الملل جشنواره نیز از آن جدا شد.

سی و نهمین دوره برگزاری مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور در آخرین سال دولت با یک چالش جدی همراه است. کرونا که بسیاری از رفتارهای جامعه را تغییر داده است در نحوه برگزاری جشنواره فیلم فجر هم تغییرات بسیاری را ایجاد کرده است. حذف هیات انتخاب و برگزاری جشنواره به صورت محدود باعث شده نسبت به جایگاه این جشنواره در آستانه دهه پنجم فعالیت اما و اگرهایی شکل بگیرد.

با مرور بر 9 دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر در دهه نود اتفاقات این جشنواره سینمایی را به بهانه سی و نهمین دوره بررسی می‌کنیم.

دوره سی‌ام - سال 1390

سالهای پایانی دولت محمود احمدی‌نژاد برگزاری جشنواره فیلم فجر با تغییرات در شیوه مدیریتی و تغییر دبیر جشنواره همراه بود. هر چند جشنواره‌های سال‌های 88 و 89 را مهدی مسعودشاهی مدیریت کرد اما در دوره سی‌ام محمد خزاعی به عنوان دبیر سی‌امین دوره انتخاب شد. شاید مهم‌ترین هدف دولت از تغییر دبیر، برگزاری جشنواره فیلم فجر به شکل گسترده‌تر بود. دولت دهم در دو سال نخست به دلیل برخی اتفاق‌های سیاسی متاثر از انتخابات سال 88 سعی کرد جشنواره را بی‌سر و صدا پیش ببرد و مهم‌ترین ماموریت محمد خزاعی در دوره سی‌ام برگزاری گسترده این رویداد بود. جشنواره سی‌ام جشنواره متوسط‌ها بود. حضور تعداد زیادی فیلم ضعیف و متوسط باعث شد که حتی در انتخاب برگزیدگان جشنواره نیز شاهد پخش شدن سیمرغ‌ها در میان فیلم‌ها باشیم. «روزهای زندگی» ساخته پرویز شیخ‌طادی بهترین فیلم جشنواره شد و شاید اتفاق جالب این دوره حضور رضا عطاران در مقام کارگردان با اولین ساخته سینمایی‌اش بود که در میان رسانه‌ها حسابی سر و صدا کرد. مهم‌ترین حاشیه جشنواره هم به شب نمایش فیلم «قلاده‌های طلا» ساخته ابوالقاسم طالبی در برج میلاد باز می‌گردد. برج میلاد که برای سومین دوره میزبان اهالی رسانه بود در شب‌های پایانی جشنواره و در ساعات پایانی شب فیلم «قلاده‌های طلا» را پخش کرد. تهیه‌کننده فیلم محمد خزاعی دبیر جشنواره بود و به همین دلیل فیلم از حضور در بخش رقابتی بنا به درخواست خزاعی کنار گذاشته شد و ابوالقاسم طالبی نیز به جمع هیات داوران پیوست. نمایش «قلاده‌های طلا» با چراغ‌های روشن در برج میلاد انجام شد و دلیل اصلی آن هم سر و صداهای منتقدان نسبت به فیلم‌های مشابه با موضوع «قلاده‌های طلا» در سال گذشته برگزاری جشنواره بود. تجربه مدیران برگزاری جشنواره در سال گذشته و به هنگام نمایش «پایان‌نامه» باعث شد به دلیل حساسیت‌های سیاسی فیلم، نمایش «قلاده‌های طلا» در محیطی شبه امنیتی برای خبرنگاران و منتقدان نمایش داده شود.

پوستر این دوره از جشنواره نیز با الهام از صفحه اول شناسنامه و به مناسبت سی‌امین دوره برگزاری جشنواره توسط ابراهیم حقیقی طراحی شد.

دوره سی‌ویکم - سال 1391

سال پایانی دولت دهم مدیران سینمایی باز هم تصمیم گرفتند دبیر جشنواره را تغییر دهند و اینبار قرعه دبیری جشنواره به نام یکی از مدیران سازمان سینمایی ثبت شد. محمدرضا عباسیان در حالی دبیر این دوره از جشنواره فیلم فجر شد که بحران تعطیلی خانه سینما از یک سو و جدال مدیران حوزه هنری و سازمان سینمایی در اکران نشدن برخی آثار از سوی دیگر باعث شده بود فضای سینمای کشور با التهاب همراه باشد. عباسیان با حفظ سمت مدیریت موسسه رسانه‌های تصویری شاید یکی از بی‌نظم‌ترین و شلوغ‌ترین دوره‌های جشنواره فیلم فجر را برگزار کرد. جشنواره‌ای که همچون دوره گذشته خروجی قابل دفاعی نداشت و کلکسیونی از فیلم‌های ضعیف را در خود جای داده بود. اوج این بی‌برنامه‌گی هم در سالن سینمای رسانه‌ها در آخرین سانس جشنواره اتفاق افتاد. جایی که فیلم «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» ساخته پوران درخشنده در میان خیل انبوهی از افراد غیر مرتبط با فضای رسانه در برج میلاد به نمایش درآمد و تعداد قابل توجهی از اهالی رسانه به نشانه اعتراض به نحوه حضور افراد غیررسانه‌ای در سالن سینمای رسانه‌ها؛ روی سن سالن نمایش برج میلاد رفته و از آنجا فیلم را تماشا کردند. اتفاقی که نشان دهنده التهابات بسیاری در آخرین سال حضور جواد شمقدری در مدیریت سینمای ایران بود.

در این دوره از جشنواره فیلم استرداد بهترین فیلم جشنواره شد و پرویز شهبازی با ساخت «دربند» بهترین کارگردان این دوره نام گرفت.

عباسیان در این دوره از جشنواره برای اولین بار بساط فرش قرمز را به سینمای ایران باز کرد. اتفاقی که تقریبا تا آخرین دوره برگزاری جشنواره در سال گذشته تبدیل به پای ثابت جشنواره فیلم فجر شد که البته مورد انتقاد بسیاری از سینماگران هم هست.

دوره سی‌ودوم - سال 1392

با روی کار آمدن دولت حسن روحانی مدیریت سینمایی کشور هم دستخوش تغییرات گسترده شد. جواد شمقدری جای خودش را به حجت‌الله ایوبی داد و علیرضا رضاداد مرد پشت پرده‌های تصمیم‌های سینمایی به عنوان دبیر جشنواره انتخاب شد. رضاداد که تجربه آخرین دبیری جشنواره‌اش به سال 1385 بازمی‌گشت این بار با انبوهی از تولیدات سینمایی روبرو بود که حاصل سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های دولت گذشته بود. نام‌هایی همچون احمدرضا درویش با «رستاخیز»، ابراهیم حاتمی‌کیا با «چ»، رخشان بنی‌اعتماد با «قصه‌ها»، حمید نعمت‌الله با «آرایش غلیظ»، کمال تبریزی با «طبقه حساس» و محمدمهدی عسگرپور با «مهمان داریم» در این دوره از جشنواره حضور داشتند. همچنین نرگس آبیار با «شیار 143» توجه بسیاری از اهالی سینما را به فیلمسازی‌اش جلب کرد و البته نکته جالب اینکه در میان نام‌ها و فیلم‌های مطرح این دوره جایزه بهترین فیلم جشنواره به بهروز افخمی برای «آذر شهدخت پرویز و دیگران» رسید.

شاید یکی از جنجالی‌ترین فیلم‌های این دوره «عصبانی نیستم» رضا درمیشیان بود. فیلمی در نقد برخی رفتارها و سیاست‌های دولت پیشین در قبال دانشجوهای ستاره‌دار و اتفاقات انتخابات 88 که به مذاق دولت تازه روی کار آمده حسن روحانی خوش نیامده بود. به همین جهت عجیب‌ترین اتفاق جشنواره فیلم فجر در اختتامیه آن رخ داد و جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد که با جمع‌بندی هیات داوران به نوید محمدزاده رسیده بود با دخالت مستقیم دبیر جشنواره به رضا عطاران برای فیلم «طبقه حساس» رسید. دیگر حاشیه عجیب این دوره از جشنواره هم به تغییر دقیقه نودی مجری اختتامیه جشنواره بازمی‌گردد. جایی که قرار بود حسین پاکدل همچون سال‌های دور اختتامیه جشنواره را اجرا کند که به دلیل مخالفت مسئولان صدا و سیما در پوشش تصویری با حضور پاکدل، مسئولان جشنواره محمدرضا شهیدی‌فر را جایگزین او کردند. نکته جالب دیگر برخورد متناقض با فیلم «رستاخیز» بود. فیلمی که بیشترین تعداد سیمرغ را از جشنواره فجر دریافت کرد ولی در میان کاندیداهای بهترین فیلم حضور نداشت تا شائبه توقیف فیلم از همان روزهای جشنواره دهان به دهان بچرخد. در این دوره از حضور فیلم «آشغال‌های دوست داشتنی» محسن امیریوسفی در جشنواره ممانعت به عمل آمد تا فهرست حاشیه‌های این دوره از جشنواره تکمیل شود.

دوره سی و سوم - سال 1393

علیرضا رضاداد مجدد به عنوان دبیر جشنواره سی و سومین دوره این رویداد را مدیریت کرد. در این دوره مجید مجیدی به عنوان رئیس هیات داوران انتخاب شد و فیلم محمد (ص) به عنوان فیلم افتتاحیه انتخاب شد. هر چند فیلم «محمد (ص)» به دلیل مشکلات فنی نتوانست در مراسم افتتاحیه به نمایش دربیاید و چند روز بعد از اختتامیه برای اهالی رسانه در سینما فرهنگ اکران شد ولی نکته مهم این بود که به دلیل موضوع متفاوت فیلم مسئولان تصمیم گرفتند فیلم را از نگاه داوری خارج کنند تا به دور از هیاهوهای قضاوت به نمایش دربیاید. در این دوره از جشنواره همچنین برای نخستین‌بار از تاریخ برگزاری جشنواره؛ بخش بین‌الملل از بخش اصلی جدا شد و به بهار سال آینده موکول شد. اتفاقی که مقدمات یک تغییر جدی در شیوه برگزاری جشنواره فیلم فجر را فراهم کرد.

دوره سی و سوم همچنین از لحاظ تنوع آثار و کیفیت فیلم‌ها یکی از دوره‌های متوسط جشنواره بود و «رخ دیوانه» ساخته ابوالحسن داودی سیمرغ‌های بخش‌های اصلی بهترین فیلم و کارگردانی را از آن خود کرد. همچنین در پی حذف سیمرغ بلورین بهترین عکس از بخش جوایز، انجمن عکاسان سینمای ایران با انتشار بیانیه‌ای تهدید به تحریم این رویداد کرد.

دوره سی و چهارم - سال 1394

دوره سی‌وچهارم جشنواره فیلم فجر را محمد حیدری برگزار کرد. یکی از مدیران حوزه تئاتر که مدیریت موزه سینما را هم برعهده داشت. حیدری سعی داشت شکل و شمایل جدیدی به جشنواره فیلم فجر بدهد و برای همین مدیران مختلفی برای ستادهای جشنواره از میان چهره‌های مطرح سینمایی انتخاب کرد. از شهاب حسینی و مهتاب کرامتی تا مجید مظفری و بهروز غریب‌پور به عنوان مدیران ستادی جشنواره در کنار حیدری حضور داشتند. پوستر این دوره از جشنواره برای اولین بار از نمادهای همیشگی سیمرغ خارج شد و تصویر خسرو شکیبایی روی آن درج شد. اتفاقی که به نظر می‌رسید الهام گرفته از جشنواره‌های بین‌المللی است که البته این اتفاق عمر چندانی نداشت. شهاب حسینی، بازیگر سینمای ایران که مسئولیت مشاور هنری دبیر سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر را برعهده گرفته بود در اعتراض به کنار گذاشتن فیلم «آشغال‌های دوست داشتنی» از جشنواره فیلم فجر، از سمت خود در این جشنواره کناره‌گیری کرد.

این دوره از جشنواره فیلم اولی‌ها حسابی شگفتی‌ساز شدند و محمدحسین مهدویان با «ایستاده در غبار» و سعید روستایی با «ابد و یک روز» به عنوان پدیده‌های جشنواره جان دوباره‌ای به این دوره از جشنواره فجر دادند. البته از قدیمی‌ترها هم ابراهیم حاتمی‌کیا با «بادیگارد»، کمال تبریزی با «امکان مینا» و مانی حقیقی با «اژدها وارد می‌شود در جشنواره حضور داشتند. دوره سی‌وچهارم اما با حضور فیلم‌هایی همچون «برادرم خسرو» و «پل خواب» و «خانه‌ای در خیابان چهل و یکم» به دوره موفقیت برای فیلمسازان اول تبدیل شد و در سالی که فیلمسازان قدیمی‌تر حرفی برای گفتن نداشتند بیشترین سهم از جوایز بخش اصلی را «ابد و یک روز» به خود اختصاص داد. اتفاق عجیب در این دوره اعلام کردن دبیری مجدد حیدری برای دوره سی‌وپنجم توسط ایوبی در مراسم اختتامیه بود. همچنین بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر که از دوره سی و سوم جداگانه برگزار شد، در دوره سی و چهارم با دبیر رضا میرکریمی و با عنوان جشنواره جهانی فجر در اردیبهشت سال 95 برگزار شد.

دوره سی و پنجم - سال 1395

محمد حیدری در آخرین سال حضورش به عنوان دبیر جشنواره سعی کرد همان رویه سال گذشته را در اجرای جشنواره پیش بگیرد. پوستر این دوره را هم همچون دوره سی و چهارم به یک سینماگر ایرانی اختصاص داد و تصویر علی حاتمی روی پوستر این دوره درج شد. از نکات این جشنواره اعتراض برخی اصحاب سینما و کاندیداها به نظرات هفت داور این جشنواره و انتخاب این داوران توسط مدیریت سینمایی و جشنواره بود، از دیگر نکات می‌توان به ازدیاد فیلم‌های نمایش داده شده در این جشنواره اشاره کرد. بهترین فیلم این دوره «ماجرای نیمروز» شد و وحید جلیلوند با دومین ساخته سینمایی‌اش یعنی «بدون تاریخ بدون امضا» شگفتی این دوره از جشنواره بود که سیمرغ بهترین کارگردانی را نیز دریافت کرد. «نگار» رامبد جوان، «فراری» علیرضا داودنژاد، «گشت ارشاد2» سعید سهیلی، «ایتالیا ایتالیا» کاوه صباغ‌زاده، «خوب، بد، جلف» پیمان قاسمخانی و «زیر سقف دودی» پوران درخشنده از دیگر آثار مطرح این دوره از جشنواره بودند. نکته جالب درخشش نخستین ساخته ابراهیم ایرج‌زاد یعنی «تابستان داغ» بود که در 13 رشته کاندید جایزه شد ولی در تقسیم جوایز نتوانست خیلی حضور چشم‌گیری داشته باشد.

دوره سی و ششم - سال 1396

در این دوره دبیری جشنواره به ابراهیم داروغه‌زاده سپرده شد. مهم‌ترین اتفاق این دوره خداحافظی جشنواره با برج میلاد به عنوان سینمای رسانه‌ها بود و پردیس سینمایی ملت به عنوان مقر اصلی رسانه‌ای جشنواره انتخاب شد. همچین اولین بار مراسمی از آیین قرعه کشی برنامه نمایش فیلم‌های سی و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر مخصوص سینمای رسانه در پردیس سینمایی ملت با حضور اهالی رسانه و سینما برگزار شد.

هزینه برگزاری سی و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر 4 میلیارد و 639 میلیون و 582 هزار و 600 تومان بوده‌است.

در این دوره آثار متعددی از سینماگران حضور داشت که در نهایت «تنگه ابوقریب» به کارگردانی بهرام توکلی به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد و ابراهیم حاتمی‌کیا برای «به وقت شام» بهترین کارگردان این دوره انتخاب شد. سخنان اعتراضی حاتمی‌کیا در مراسم اختتامیه هم از نکات حاشیه‌ای این دوره از جشنواره بود. محمدحسین مهدویان نیز با «لاتاری» در این جشنواره حضور داشت که به عنوان پر مخاطب‌ترین فیلم این جشنواره و تاریخ جشنواره فیلم فجر معرفی شد. هومن سیدی با «مغزهای کوچک زنگ زده» هم شگفتی این دوره از جشنواره بود که مورد استقبال منتقدان سینما قرار گرفت.

دوره سی و هفتم - سال 1397

دوره سی و هفتم جشنواره فیلم فجر نیز با دبیری ابراهیم داروغه‌زاده برگزار شد. شاید بتوان دوره سی‌وهفتم را از لحاظ تعداد آثار با کیفیت از بهترین دوره‌های جشنواره در دهه نود نامید. سعید روستایی با «متری شش و نیم»، محمدحسین مهدویان با «ماجرای نیمروز رد خون»، نرگس آبیار با «شبی که ماه کامل شد»، رضا میرکریمی با «قصر شیرین»، بهرام توکلی با «غلامرضا تختی» و نیما جاویدی با «سرخپوست» شگفتی‌های این دوره از جشنواره بودند. همچنین همایون غنی‌زاده با «مسخره باز» و «23 نفر» ساخته مهدی جعفری پدیده‌های این دوره از جشنواره فیلم فجر بودند. در نهایت سیمرغ بهترین فیلم و کارگردانی به نرگس آبیار برای «شبی که ماه کامل شد» رسید.

در مراسم افتتاحیه سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر، تئاتری با عنوان «سلام چهل‌سالگی» اجرا شد که در پایان این نمایش سرودی به صورت گروهی در حضور سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، خوانده شد و برتری صدای یکی از خوانندگان زن در این همخوانی، واکنش‌های زیادی را در پی داشت.

از دیگر حواشی سی و هفتمین جشنواره سفارش و ساخت سیمرغ‌های بلورین این دوره در دبی پایتخت کشور امارات متحده عربی بود که انتقاداتی را در پی داشت. قیمت ساخت هر یک از این سیمرغ‌ها حدود 900 درهم امارات معادل حدود 3 میلیون تومان محاسبه شده بود. همچنین همایون غنی‌زاده در مراسم اختتامیه جشنواره با رد سیمرغ بهترین فیلم اول و قبول سیمرغ هنر و تجربه در همان جشنواره حواشی زیادی را ایجاد کرد و حرکت او مورد انتقاد بسیاری از سینماگران شد.

دوره سی و هشتم - سال 1398

جشنواره سی‌وهشتم تحت تاثیر دو اتفاق مهم همان سال برگزار شد. نخست ترور شهید حاج قاسم سلیمانی و دومی هم سقوط هواپیمای اکراینی با پرتاب موشک از سوی ایران. اتفاق‌هایی که باعث شد بسیاری از سینماگران از جمله مسعود کیمیایی از حضور در جشنواره سر باز بزنند و به نشانه همدردی با بازماندگان حادثه هواپیمای اکراینی در جشنواره حاضر نشوند. البته «خون شد» کیمیایی به تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی در جشنواره به نمایش درآمد. اما در همان روزها شهاب حسینی در نامه‌ای که در توییتر منتشر شد تحریم‌کنندگان جشنواره را مورد نقد قرار داد. اتفاقی که حاشیه‌ها را زودتر از برگزاری جشنواره به زمین این دوره از جشنواره آورد. ابراهیم داروغه‌زاده در آخرین دوره حضورش در مقام دبیر جشنواره سعی کرد تمامی فیلم‌های مطرح تولید شده در سال را دور هم جمع کند. همین تصمیم باعث شد که فیلم «خورشید» ساخته مجید مجیدی که نسخه نهایی آن آماده نشده بود را در آخرین روزهای جشنواره به لیست فیلم‌های نمایش درآمده اضافه کند. اتفاقی که با اعتراض برخی سینماگران همراه شد. از طرفی در یک اتفاق منحصربفرد در یکی از شب‌های جشنواره نشست خبری اختصاصی به شهاب حسینی برای مطرح کردن برخی صحبت‌ها پیرامون حواشی به وجود آمده درباره نامه‌اش داده شد.

در این دوره از جشنواره همچنین آثار مطرحی همچون «آتابای» نیکی کریمی، «تومان» مرتضی فرشباف، «خروج» ابراهیم حاتمی‌کیا، «خوب، بد، جلف 2: ارتش سری» پیمان قاسم‌خانی، «خورشید» مجید مجیدی، «خون شد» مسعود کیمیایی، «درخت گردو» محمدحسین مهدویان، «روز صفر» سعید ملکان، «سینما شهر قصه» کیوان علی‌محمدی، علی‌اکبر حیدری، «شنای پروانه» محمد کارت و «قصیده گاو سفید» بهتاش صناعی‌ها به نمایش درآمدند.

بهترین فیلم این دوره از جشنواره «خورشید» شد و محمد کارت با «شنای پروانه» 5 سیمرغ بلورین دریافت کرد و پدیده این دوره از جشنواره فیلم فجر بود.

منبع: ایلنا