گفت‌وگوی «اعتمادآنلاین» با محمود آموزگار، مدیر نشر آمه، درباره نمایشگاه مجازی کتاب و وضعیت نشر:
نفس برگزاری نمایشگاه خوب و لازم است منتها توزیع یارانه آن را به یک مشکل و مساله تبدیل می‌کند
محمود آموزگار، مدیر نشر کتاب «آمه»، می‌گوید ما به برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب نیاز داشتیم تا اشکالات و نواقص این کار را بشناسیم. او همچنین نفس برگزاری نمایشگاه کتاب را خوب و ضروری می‌داند، اما توزیع یارانه را مشکلی عنوان می‌کند که توازن بازار نشر را بر هم می‌زند و رقابت کتابفروشی‌ها را با این رویداد سخت می‌کند.
اعتمادآنلاین| محمود آموزگار، مدیر نشر کتاب «آمه»، در ارزیابی نمایشگاه مجازی کتاب تهران که از اول بهمن به مدت هشت روز برپا شده است از روند تاثیرگذاری ویروس کرونا بر تمام نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در جهان صحبت می‌کند و می‌گوید ایران نیز از این موضوع بی‌تاثیر نبوده است.
او در ادامه با اشاره به ویژگی نمایشگاه‌های کتاب در کشورهایی که از صنعت نشر پیشرفته‌ای برخوردار هستند و مقایسه آن با نمایشگاه کتاب در کشور ما، نفس برگزاری نمایشگاه کتاب را لازم و ضروری قلمداد می‌کند، اما بر نحوه توزیع یارانه نیز تاکید دارد و می‌گوید نباید فکر کنیم یارانه یک تقویت‌کننده دائمی است بلکه صنعت نشر باید به سمتی برود که متکی به خود و مستقل باشد.
آموزگار همچنین به وضعیت کتابفروشی‌ها در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب نگاه می‌کند و خواستار توجه بیشتر به آنهاست و حتی پیشنهاد می‌دهد در سامانه نمایشگاه مجازی کتاب طرحی اجرا شود تا اطلاعات کتابفروشی‌ها نیز در اختیار مخاطبان قرار گیرد و از این طریق آنها نیز توان رقابت با رویدادی همچون نمایشگاه کتاب را پیدا کنند. به مناسبت نمایشگاه مجازی کتاب تهران با او گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
***
*از ابتدای سال بحث درباره نمایشگاه کتاب در میان بود و بعد از لغو نمایشگاه فیزیکی، قرار بر برگزاری نمایشگاه آنلاین شد، اما در چند روز ابتدایی برپایی نمایشگاه آنلاین هم انتقادهایی مبنی بر اختلال در سایت نمایشگاه شنیده شد. ارزیابی شما از برگزاری این رویداد به صورت آنلاین چیست؟
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نقش موثری در اقتصاد صنعت نشر ما دارد و یک ویژگی سراسری هم هست. این‌طور هم نیست که بگوییم محدود به یک منطقه خاص است. در کل کشور ناشران ما روی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حساب ویژه‌ای باز می‌کنند.
می‌توان گفت به دلیل فروش مستقیم در این رویداد و نقدینگی‌ای که نصیب ناشران می‌شود آنها می‌توانند به مسائل و مشکلات اقتصادی خود سروسامانی بدهند و این نکات نقش تعیین‌کننده نمایشگاه را مرتب یادآوری می‌کند.
با توجه به ماجرای همه‌گیری ویروس کرونا، نمایشگاه در موعدی که هرساله برگزار می‌شد برپا نشد. البته این موضوع محدود به ایران نبود و در کشورهای دیگر نیز چنین وضعیتی برقرار بود.
نمایشگاه‌ها مرتب به تعویق می‌افتادند؛ مثلاً نمایشگاه لندن یا بولونیا در موعد مقرر برگزار نشدند و وعده آینده به آنها داده شد. نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت هم، با وجود اینکه تا مدت کوتاهی قبل از زمان تعیین‌شده، مشغول آماده کردنش بودند، در نهایت بر اساس دستوراتی که دریافت کرده بودند به صورت مجازی برگزار شد.
دلیل مراجعه ناشران به نمایشگاه کتاب
این ویژگی که در ایران وجود دارد و نمونه آن را در برخی از کشورهای دیگر نیز مشاهده می‌کنیم ویژگی فروش در محل نمایشگاه است وگرنه نمایشگاه کتاب در کشورهایی که صنعت نشر پیشرفته‌ای دارند، به نمایش گذاشتن آخرین آثار، برگزاری گفت‌وگوها، جشن امضاها، مذاکرات قراردادی درباره حقوق ترجمه و نشر و مذاکرات قراردادی راجع به خرید و فروش‌های کلان طی سال است.
اینها ویژگی‌های اصلی برای یک نمایشگاه است که آخرین تحولات و دستاوردهای این حوزه را در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌دهد، اما در یکسری از کشورها از جمله ایران به دلیل مسائل و مشکلاتی که سیستم متعارف توزیع دارد و همچنین به دلیل تعداد بیشتر ناشران در مقایسه با کتابفروشی‌ها، این امکان برای کل بضاعت کتابفروشی ما در سطح کل کشور وجود ندارد که بتوانند آثار همه ناشران را به نمایش بگذارند و اقدام به فروش آن کنند، بنابراین همین موضوع یکی از دلایل اصلی مراجعه ناشران به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است.
اختصاص یارانه به خرید کتاب در این نمایشگاه و شکوهمندی این رویداد که چند میلیون نفر از آن بازدید می‌کنند از ویژگی‌های دیگر نمایشگاه است. به علاوه، گرفتن فضایی برای ساندویچ یا سیب‌زمینی فروشی و... در این رویداد 10روزه اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
معمولاً چنین است که ناشران هزینه‌های تولید کتاب را عمدتاً باید نقدی پرداخت کنند؛ یعنی هزینه کاغذ، چاپخانه و... اینها موکول به فروش نمی‌شود و فروش موضوعی است که اگر در آینده اتفاق بیفتد، می‌تواند هزینه‌هایی را که ناشر متحمل شده جبران کند. در عین حال شاید سودی هم برای ناشر به جا بگذارد.
در غیر این صورت ناشر با زیان مواجه می‌شود؛ مثلاً در زمستان سال گذشته این اتفاق افتاد و ناشران از محل اندوخته‌هایشان یا با قرض سعی کردند کتاب‌هایی را برای نمایشگاه سی و سوم آماده کنند، اما به رغم متحمل شدن این هزینه‌ها به امید اینکه در نمایشگاه فروشی داشته باشند، این اتفاق رخ نداد و کتاب‌ها روی دست‌شان ماند.
این بحث مطرح شد که بودجه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چگونه باید هزینه شود. توصیه‌های مختلفی شد. همان موقع به نظرم رسید که طرح‌های فصلی یکی از بهترین روش‌های مصرف یارانه است چون همه بخش‌های مرتبط با صنعت نشر را درگیر می‌کند و همه آنها در این رویکرد و نحوه مصرف یارانه مشارکت دارند؛ از ناشر، مولف، کتابفروشی گرفته تا توزیع‌کننده و مخاطبان. این تجربه بسیار موفق بوده است.
وقتی به حوزه‌ای یارانه تعلق می‌گیرد در وهله اول نشان از ضعف آن حوزه است. بنابراین طبیعی است امیدوار باشیم صنعت نشر ما به چنان قوتی برسد که نیازی به یارانه نداشته باشد و بتواند برنامه‌هایش را به صورت مستقل اجرا کند چون وقتی متکی به یارانه شود، ناگزیر است به برنامه‌هایی که توزیع‌کنندگان یارانه ارائه می‌دهند تمکین کند.
اینها بخشی از ماجراست، اما بخش دیگر استفاده از فناوری دیجیتالی است. اگر 6 ماه ابتدایی سال 2020 را با 6 ماه ابتدایی سال 2019 در آمریکا مقایسه کنید، فروش کتاب در سال 2020، یعنی در اوج تاخت و تاز کرونا، افزایش چشمگیری نسبت به سال قبل داشته است و کارشناسان می‌گویند به دلیل روی آوردن امکانات فناوری اطلاعات و دیجیتالی و استفاده از فضای مجازی و پلت‌فورم‌های فروش است.
این امکانات باعث شد مردم بتوانند ارتباط خود را با کتاب حفظ کنند. ما هم تجربیاتی داشتیم که به نظرم در مواردی بستر مفیدی را برایمان فراهم کرد تا نگاه تازه و جدیدی نسبت به این حوزه داشته باشیم.
در شبکه اینستاگرام برنامه‌های زنده درباره کتابخوانی و... برگزار شد یا در ادارات جلساتی به صورت مجازی برپا شد. شاید مهم‌ترین مشکل، یک معضل ساختاری و زیرساختی مربوط به اینترنت است و اگر مشکلات دسترسی به اینترنت کاهش پیدا کند، نشان‌دهنده این است که مشکل نرم‌افزاری برای برگزاری جلسات و... هم نداریم.
از همان ابتدا کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند یکسری مشکلات بر سر راه اجرای نمایشگاه مجازی کتاب قد علم خواهد کرد؛ از جمله اشکالات ساختاری که در یکی 2 روز اول نمایشگاه بروز پیدا کرد و به صورت جدی نارضایتی مخاطبان این حوزه را شاهد بودیم، اما این بحثی است که در رابطه با برگزاری نمایشگاه‌های فیزیکی در دوره‌های گذشته نیز وجود داشت و معمولاً در روزهای اول و دوم دستگاه‌های کارتخوان کار نمی‌کردند.
به تجربه برگزاری نمایشگاه آنلاین نیاز داشتیم
آنچه اهمیت داشت این بود که ما به این تجربه نیاز داشتیم و تا این کار را نمی‌کردیم اساساً چیزی نداشتیم که بتوانیم آن را ارزیابی کنیم.
نکته دیگر این است که اگر مقصود قانون‌گذار از توزیع یارانه این است که خلأهایی را که بر اثر فقدان یکسری امکانات در جامعه ایجاد شده است برطرف کند، آنچه می‌تواند جوهر این حرکت باشد انصاف، عدالت و همه‌جانبه‌نگری این برنامه است؛ یعنی یارانه در صورتی می‌تواند کارکرد موثر و مفید خود را داشته باشد که به نحو درست و با اصول همه‌جانبه توزیع شود و همه بخش‌های مختلف آن حوزه را در بر گیرد.
فکر می‌کنم نفس برگزاری نمایشگاه بسیار خوب و لازم و ضروری است منتها آنچه آن را به یک مشکل و مساله تبدیل می‌کند توزیع یارانه است؛ یعنی اگر یارانه‌ای در کار نباشد، کتابفروشی‌ها در ایام نمایشگاه نیز می‌توانند کتاب‌هایشان را بفروشند و کسی که نمی‌خواهد به شلوغی نمایشگاه برود می‌تواند از کتابفروشی محل خود کتاب را بخرد و رقابت سالمی میان نمایشگاه و کتابفروشی برقرار می‌شود.
وقتی قیمت‌ها به دلیل تزریق یارانه در نمایشگاه تحت تاثیر جدی قرار بگیرند، طبیعی است که کتابفروش نمی‌تواند با آن رقابت کند و همین توازن را در چرخه نشر به هم می‌زند.
اگر نمایشگاه مجازی طوری طراحی شود که سراسری باشد و در عین حال که تمام ناشران سراسر کشور را پوشش بدهد، کتابفروشی‌ها را نیز به نوعی دخیل کند، بهتر خواهد بود؛ مثلاً می‌شد در همین نمایشگاه به جای سیستم پست، نقش کتابفروشی‌ها را نیز در سامانه تعریف و توزیع کتاب‌ها را به آنها محول می‌کردیم.
*یعنی کتابفروشی‌ها هم جزئی از نمایشگاه شوند؟
بله. فکر می‌کنم این کار امکان‌پذیر باشد، مانند طرح‌های فصلی فروش کتاب که ممکن است یک کتابفروشی کتابی را داشته باشد اما کتابفروشی دیگری آن را نداشته باشد.
در نمایشگاه سراسری که به صورت مجازی برگزار می‌شود این اطلاعات می‌تواند به مخاطب داده شود و او بداند از کدام کتابفروشی می‌تواند کتاب‌ها را بخرد.
*با توجه به اینکه به موضوع یارانه اشاره کردید، آیا می‌توان راهکاری برای استفاده از یارانه به کار برد که این توازن بیشتر شود؟
یارانه مثل تقویت‌کننده است. اصلاً انگیزه و هدف این نیست که بیمار مصرف داروهای تقویتی را به یک امر دائم تبدیل کند. الان چون می‌گویند سرانه مطالعه هنوز به آن نطقه مطلوب نرسیده و... دولت خودش را موظف می‌داند مبالغی را تحت عنوان یارانه به حمایت از این حوزه اختصاص دهد.
این یارانه باید به زیرساخت‌ها برود و جایی می‌تواند مفید و موثر باشد که فکر نکنیم دائماً به یارانه دسترسی داریم بلکه مختص یک دوره خاصی است تا بتوانیم زمینه‌ای برای برخورد با مسائل، مشکلات و حضور متکی به خود در آینده داشته باشیم. فکر می‌کنم مصرف یارانه به مهندسی نیاز دارد و باید بدانیم برای چه مدتی، تا کجا و میان چه کسانی باید مصرف شود.
*با وجود کرونا، فکر می‌کنید حوزه نشر به چه سمتی می‌رود؟
یکی از معضلات و مسائل توزیع یارانه این است که این صنعت را متورم می‌کند، یعنی افرادی هستند که صرفاً به منظور استفاده از یارانه وارد حوزه نشر می‌شوند؛ مثلاً فرض کنید چه نیازی وجود دارد که کتاب «شازده کوچولو» را با نزدیک به 150 ترجمه در کشور داشته باشیم؟
این کتاب خوب است اما بسیاری از کسانی که این کتاب را منتشر می‌کنند اصلاً ایده‌ای برای تولید یک اثر جدید، تازه و خلاقانه ندارند. در این حوزه به افراد کاغذ، یارانه خرید کتاب یا کاربری مسکونی می‌دهند، امکانات مختلفی هست که می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند به خصوص وقتی که دائمی شود. از اوایل انقلاب با این پدیده مواجه هستیم.
اگر برنامه‌ریزی درستی در صنعت نشر انجام شود، شرایطی پدید می‌آید که کم‌کم به سمت یک صنعت نشر متکی به خود و مستقل برویم.
*شما به این نکته اشاره کردید که کتابخوانی در آمریکا در سال 2020 نسبت به سال قبل افزایش پیدا کرده است. در ایران کرونا تاثیری بر کتابخوانی گذاشت؟
به نظر می‌رسد حداقل شرایط‌‌مان نسبت به گذشته بدتر نشده است. اگر مبنای قضاوت ما مبلغ در گردش در صنعت و کسب و کار باشد، خیلی ما را به جایی نمی‌رساند.
مثلاً بر فرض اگر در سال 97 ارزش پشت جلد کتاب‌های منتشرشده در کشور 2 هزار و 700 میلیارد تومان بوده است، در سال 98 این مبلغ به چهار هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرده در حالی که اگر مقایسه‌ای کنیم، از نظر تعداد نسخه‌های کتاب در سال 98 تعداد کتاب کمتری منتشر کرده‌ایم. این افزایش حاکی از آن نیست که کتاب بیشتری خریداری شده بلکه حمایت از افزایش قیمت‌هاست.
وقتی شما به موضوعی توجه کنید، اخبار آن موضوع را دست‌کم در برخورد با اطرافیان‌تان جمع‌آوری می‌کنید. ما نیز با این موضوع مواجه هستیم که بر ارج و قرب کتاب افزوده شده و فروش مجازی کتاب هم افزایش پیدا کرده است.
دیدگاه تان را بنویسید