شیوه آموزش نمایش‌های سنتی منقرض شده

اعتمادآنلاین| «سیاوش ستاری» که مدیریت بخش نمایش‌های آیینی سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران-مبارک را به عهده دارد، درباره بخشی از مشکلات نمایش‌های سنتی عروسکی در ایران سخن گفت و تاکید کرد: نمایش عروسکی امکانی بسیار گسترده برای آموزش نسل‌های جدید است و پتانسیل بالایی برای درآمدزایی دارد.

مقصرِ کهنگی و غیرکاربردی بودن نمایش‌های عروسکی خودمانیم

او در آغاز با اشاره به پیشینه نمایش‌های سنتی ایران یادآوری کرد: در جای جای کشورمان گونه‌های ابتدایی آیین‌ها را در قالب تکنیک‌های نمایش عروسکی داشته‌ایم و بعضی را هنوز هم داریم. آیین‌هایی مانند تکم، اسب چوبی و ده‌ها شکل دیگری نمایش بومی، قومی قبیله‌ای سالیان طولانی با تکنیک‌های مختلف نمایش عروسکی اجرا می‌شدند ولی متاسفانه بسیاری از اینها یا به طور کلی از بین رفته‌اند یا در حال از بین رفتن هستند و عملا برنامه متمرکزی برای حمایت از آنها وجود ندارد.

ستاری ادامه داد: ما جزو نادر کشورهایی هستیم که دو شکل نمایش عروسکی متکامل داریم؛ جی وی جی که نمایش عروسکی دستکشی است و خیمه‌شب‌بازی که نمایش عروسکی نخی سنتی ماست ولی متاسفانه از نظر محتوا در بخشی از تاریخ‌مان مانده‌اند و با ما دوش به دوش به امروز نیامده‌اند. این شیوه‌ها همیشه به کهنگی و غیر کاربردی بودن متهم هستند ولی تجربه ثابت کرده که از نظر ساختار، به شدت درست و جذاب هستند و اگر از نظر محتوا، به روز نشده‌اند، مقصرش ما هستیم.

شیوه‌های آموزشی نمایش سنتی منقرض شده است

این فعال تئاتر درباره نوآوری در شیوه‌های سنتی نمایش عروسکی ایرانی گفت: یکی از مشکلات بزرگ ما در این حوزه، منقرض شدن شیوه‌های آموزشی است.

چراکه این گونه نمایش‌ها به صورت میراثی در خانواده‌ها نسل به نسل منتقل می‌شده است. سیستم آموزش این گونه بوده که فرزند خانواده در بازی‌های کودکانه خود، این شیوه را از پدری که به این هنر مشغول بوده، فرا می‌گرفته و زمانی طولانی با تلاش و ممارستی که خودش متوجه آن نبوده و در قالب بازی اتفاق می‌افتاده، در این شیوه‌ها مهارت به دست آورده است.

ستاری با ابراز تاسف از بلایی که سر این نمایش‌ها آمده، گفت: همین شیوه آموزش موجب از بین رفتن این مهارت‌ها و آیین‌ها شده و از این جهت، نمایش‌های سنتی ما به شدت دچار آسیب شده‌اند زیرا در سیستم آموزشی آکادمیک، فرصت زیادی برای این حجم از ممارست و تمرکز وجود ندارد و امروز غالبا وقتی کسی سراغ نمایش‌های آیین سنتی می‌رود، بیشتر خالی از مهارت‌هاست.

خلاقیت نیست، چون مهارت لازم وجود ندارد

این فعال نمایش‌های آیینی سنتی با تاکید بر اینکه اساس هنر مبتنی بر خلاقیت است، یادآور شد: زمانی خلاقیت هنری رخ می‌دهد که فرد بر مهارت‌ها تسلط پیدا کند تا جایی که بتواند خلق جدیدی ارایه دهد.

ما همیشه این نمایش‌ها را به کهنه بودن محکوم می‌کنیم اما اگر انرژی خود را برای کسب مهارت‌ها بگذاریم، از نظر موضوع به آسانی می‌توانند به روز شوند ولی عموما مهارت لازم برای رسیدن به درجه خلق وجود ندارد.

ستاری اضافه کرد: امیدوارم تدابیری برای شیوه‌های آموزش هنرهای سنتی‌مان اندیشیده شود و سازمان‌های مربوط برنامه‌ریزی کنند زیرا متاسفانه فعلا همه چیز وابسته به اقدامات اشخاص است. در حالی‌که این امر مهم نیازمند برنامه‌ریزی جامعی در زمینه شناخت، آموزش و... است که در فرصت محدود جشنواره‌ها میسر نیست.

کار جشنواره احیای بخش‌های فراموش شده نمایش سنتی نیست

او درباره تاثیر جشنواره‌ها در توجه به این شیوه‌های نمایش سنتی، گفت: مطمئنا هیچ جشنواره‌ای این مجال را نخواهد داشت که بر این اشکال نمایشی به صورت طولانی مدت و گسترده کار کند و بتواند در احیای اینها تاثیر مستقیمی داشته باشد. جشنواره محلی است برای گردهمایی و ارایه آثار آماده، گفتگو کردن و تاثیر گرفتن از یکدیگر.

مدیر بخش نمایش‌های آیینی سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران - مبارک خاطرنشان کرد: قاعدتا حمایت از این نمایش‌ها سیستم بسیار گسترده‌تری نیاز دارد و این وظیفه دولت‌هاست که بر این آیین‌ها به عنوان میراث ملی، سرمایه‌گذاری، کار و پژوهش کنند تا این آیین‌ها به اشکالی نمایشی تبدیل شود که هنوز می‌تواند کارکرد داشته باشد و با مخاطب ارتباط برقرار کند.

آسیبی که نمایش‌های سنتی از کرونا دیدند

ستاری درباره ارزیابی آثار این بخش از جشنواره توضیح داد: در بین طرح‌های پیشنهادی که به جشنواره رسیده بود، گذشته از خیمه‌شب‌بازی‌ها و اشکال دستشکی و نخی، تعدادی کار داشتیم که بر اساس آیین‌ها ارایه شده بود و در بخش بررسی متون و طرح‌ها خیلی تلاش کردیم این کارها در جشنواره حضور داشته باشند و برخلاف روال معمول دوره‌های گذشته، برای این کارها هم کمک هزینه تعریف شد ولی متاسفانه در مرحله انتخاب آثار، هیچ یک از این‌ها کیفیت لازم برای شرکت در جشنواره را نداشتند چون هیچ ایده عروسکی در آن‌ها نبود و خلاقیت خاصی رخ نداده بود.

به همین دلیل کارهایی به جشنواره آمدند که قاعده درست دو شکل نمایش عروسکی را دارند و در کنار اینها یک کار سایه هم داریم که امیدوارم مورد توجه قرار بگیرد چراکه شکل نمایشی سایه برای ارایه نمایشی بسیاری از داستان‌های ما می‌تواند مفید باشد.

او درباره تاثیر کرونا بر آثار این بخش از جشنواره نیز گفت: نمایش‌های سنتی غالبا دوره گرد هستند و بیشتر امکان ارایه آنها در فضاهای عمومی همچون پارک‌ها یا مدارس و مهدها است ولی متاسفانه سال گذشته فعالان این رشته مانند دیگر هنرمندان از این امکان کسب درآمد و ارایه کار محروم بودند و شاید بیش از دیگر همکاران خود لطمه خوردند.

این هنرمند تئاتر ادامه داد: در بسیاری از کارهای جشنواره موضوع کرونا مورد استفاده قرار گرفته که می‌تواند یادگاری از این ایام در آرشیو جشنواره باشد.

متاسفم که حیات نمایش عروسکی به جشنواره وابسته است

ستاری درباره ارایه آثار جشنواره نمایش عروسکی در فضای مجازی هم توضیح داد: اساسا نمایش اتفاقی زنده است و به‌ویژه دو شکل متکامل نمایش‌های سنتی عروسکی به دلیل داشتن «پا خیمه‌ای» که واسطه بین تماشاگر و نمایشگر است، به اجرای زنده خیلی وابسته است و طبیعتا کیفیت اجرای زنده بسیار متفاوت است. ولی شرایطی بر تمام جهان حادث شده، ما را به پیروی از اصل فاصله‌گذاری اجتماعی واداشت و این تنها راه برگزاری جشنواره بود چراکه جشنواره عروسکی دو سالانه است. به هر حال همین شکل برگزاری هم فرصتی است مغتنم حتی در فضای مجازی.

ستاری درباره وابستگی حیات نمایش عروسکی به جشنواره تهران مبارک گفت: متاسفم که چنین است. اساسا چون در طول سال هیچ فضایی برای حمایت از نمایش‌های سنتی وجود ندارد، جشنواره‌ها وظیفه دارند به این بخش بپردازند تا فعالان این رشته فراموش نشوند و فرصتی برای فعالیت پیدا کنند و کار خود را ارتقا بدهند.

نمایش عروسکی نیاز به پویایی و بازار کار دارد

او با بیان اینکه «نفس برگزاری جشنواره برای این است که فعالان یک حوزه زیر چتر یک اتفاق متمرکز جمع شوند و با یکدیگر دیدار، گفتگو و تبادل تجربه کنند» گفت: ولی لازم است میان دو دوره جشنواره، فعالیت‌های مستمری داشته باشند که فعلا به دلایل پیچیده‌ای این اتفاق رخ نمی‌دهد و حال آنکه نمایش عروسکی این پتانسیل را دارد که به‌شدت فعال و پویا باشد و بازار کار داشته باشد.

مدیر بخش نمایش‌های آیینی سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران - مبارک با اشاره به فضاهای گوناگونی که برای ارایه نمایش عروسکی وجود دارد، تصریح کرد: سیستم دولتی می‌تواند برای ایجاد ارتباط میان نمایشگران عروسکی و مخاطبان، خارج از سالن‌های تئاتر برنامه‌ریزی کند. با اندک تعاملی با آموزش و پرورش می‌توان این گونه نمایشی را به مدارس سراسر کشور برد و از این ظرفیت برای آموزش و پرورش نسل بعد و همینطور ایجاد نشاط عمومی در جامعه بهره برد.

شیوه عروسکی از پرکارکردترین هنرها در انتقال فرهنگ به نسل آینده است

ستاری خاطرنشان کرد: هرچند نمایش عروسکی تنها محدود به تماشاگران کودک نیست ولی این حجم مخاطبی که در گروه سنی کودک وجود دارد، بازار بسیار گسترده اقتصادی است که می‌تواند به خانواده عروسکی سود برساند ولی انجام آن نیازمند هماهنگی میان سازمان‌هاست. بسیاری از همین سازمان‌ها مثل شهرداری وظیفه دارند برای ایجاد نشاط اجتماعی هزینه و اقدام کنند و کافی است سیستم دولتی هماهنگی‌های لازم را انجام دهد.

او یادآور شد: در بسیاری موارد خود هنرمندان وارد کار می‌شوند ولی چون تمرکزی در جهت هماهنگی وجود ندارد، قاعدتا هنرمندان از این پتانسیل به‌شدت کم‌بهره‌اند و ضروری است فکری به حال این ماجرا بشود چراکه شیوه عروسکی یک از پرکارکردترین هنرها به‌ویژه در زمینه آموزش و انتقال فرهنگ به نسل آینده است.

منبع: ایلنا