حمیدرضا اردلان، پژوهشگر تئاتر و هنرهای عروسکی، در گفت‌وگو با «اعتمادآنلاین»:
درک تاثیر تئاتر عروسکى بر پرسشگرى از وضعیت جامعه براى سیاست‌گذاران فرهنگى مشکل است
حمیدرضا اردلان، آهنگساز، پژوهشگر موسیقی، تئاتر، هنرهای عروسکی و استاد دانشگاه، با ذکر این نکته که اجرا از طریق رسانه‌های مجازی، تعریف تئاتر را دچار مشکل می‌کند از وضعیت هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران و پژوهش‌ها و مقاله‌هایی که در این زمینه ارائه شده است گفت.
اعتمادآنلاین| د رسا ایل‌بیگی- هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک با یاد زنده‌یاد گلزار محمدی، دبیر فقید این جشنواره، و با دبیری اجرایی مهدی حاجیان دهم تا هفدهم اسفند سال جاری برگزار شد.
حمیدرضا اردلان، آهنگساز، پژوهشگر موسیقی، تئاتر، هنرهای عروسکی و استاد دانشگاه، امسال علاوه بر حضور در بخش مهمان هجدهمین جشنواره عروسکی تهران با نمایش «تنها یک زمین داریم» جزو هیات داوران بخش پژوهش نیز بود. با توجه به شیوع کرونا و تاثیر آن بر جشنواره و وضعیت پژوهش گفت‌وگویی با او ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:
***
*ایده نمایش «تنها یک زمین داریم» چگونه شکل گرفت؟
ایده یک پرسش ساده را مطرح مى‌کند؛ از انسان‌هاى معاصر مى‌پرسد: «آیا به جز زمین جایی براى ادامه زندگى خود و آیندگان دارید؟» همه مى‌دانیم به جز زمین جاى دیگرى که زیست و حیات انسان در آن ممکن باشد در زمانى نزدیک به اکنون ما یافت نمى‌شد. پرسش، جواب معین و روشنى دارد، اما سهل بودن پرسش به امرى ممتنع ارجاع دارد.
همه در جان خود به این امر ممتنع واقف‌اند و درباره آن صحبت مى‌کنند. این امر ممتنع، غیرقابل سکونت شدن زمین است که در کانتکس انقراض نسل بشر قرار مى‌گیرد. اهمیت این پرسش ساده در خرد آگاه اما منفعل اغلب انسان‌ها و نسیان عامدانه حکومت‌ها به گونه‌اى روشن حاضر است. انسان معاصر در حین آگاهى از وضعیت زیستگاه زمین در روش زندگى محتوم که سرعت و تکنولوژى موضوع آن است، خود را در معرض نابودى قرار داده. نمایش با یک آرزوى همگانى که در تک‌تک آحاد بشر هست نسبت دارد.
*عروسک‌هاى نمایش، نورانى هستند و بعضى از آنها چند متر ارتفاع دارند. بازى دادن آنها فنى است؟
مردم با آنها ارتباط برقرار مى‌کنند و طى سال گذشته تاکنون در اغلب جشنواره‌هاى کشور این نمایش دعوت شده است. هزاران نفر در مکان‌هاى باز و تاریخى مانند تپه‌هاى سیلک کاشان، میدان امام همدان و فضاى باز تئاتر شهر بیننده نمایش بوده‌اند. فکر مى‌کنید عواملى که سبب این استقبال شده است چیست؟
آنچه رسانه‌ها طى سال گذشته و اجراهاى متعدد راجع به نمایش «تنها یک زمین داریم» نوشته‌اند اینها بوده است: نو بودن تکنیک، موضوع و داستان ساده و همه‌فهم، موسیقى طرب‌انگیز در فضاى صوتى مدرن، حرکات کارناوالى و در نهایت استتیک کار.
خب علاوه بر اینها من سال‌ها به این فکر بودم به نحوى نمایش عروسکى با دارا بودن ویژگى‌هاى خاص از فضاى بسته بیرون بیاید، هزاران نفر در آن واحد بیننده آن باشند، جنبه معنایى را در کنار زیبایی و سرگرمى دارا باشد و مردم را گول نزند.
*تکنیک ساخت عروسک‌ها چطور است؟
از حدود 2 دهه پیش گروهى که من با آنها کار مى‌کنم با کمپانى «گروند پرسونز» فرانسه ارتباط کارى داشت و با تجربه آنها تکنیک ساخت عروسک‌هاى غول‌پیکر وارد ایران شد. عروسک‌هاى نورانى «تنها یک زمین» داریم نسل سوم عروسک‌هاى غول‌پیکر هستند. ویژگى مهم در آنها نورانى بودن و طراحى‌هاى شرقى-ایرانى است.
*خلق چنین آثاری به امکانات خاص، زمان و هزینه نیاز دارد؟
مجموعه «ایران‌مال» از تولید این کار بزرگ حمایت کرد و کار در «بازار بزرگ ایران» تولید شد که جاى قدردانى فراوان دارد. آقاى تشکرى‌نیا که خود از هنرمندان و مدیران باسابقه تئاتر کشور است به عنوان تهیه‌کننده پشتوانه کار بود. خانم‌ها بهزادى و باجلان اعضاى قدیمى گروه و البته خانم فلور مارى فئونتس از کمپانى گروند پرسونز فرانسه نقش تعین‌کننده در ساخت این کار داشتند.
*با توجه به شیوع ویروس کرونا، وضعیت برگزاری جشنواره چگونه بود؟
جشنواره تئاتر عروسکى به رغم تمام محدودیت‌ها برگزار شد و این در حفظ روند مداوم جشنواره تاثیر مهمى خواهد داشت، اما محدودیت امکانات و به طور مشخص بودجه ناچیز معضل اساسى است. درک تاثیر تئاتر عروسکى بر پرسشگرى از وضعیت جامعه براى سیاست‌گذاران فرهنگى مشکل است، زیرا سیاست‌زدگى مغایر با کارکردها و روش‌هاى فرهنگى است.
خب جامعه کنونى ما میان مونیسم (یگانه‌انگارى) و پلورالیسم (کثرت‌نگری) در جدال است و در چنین وضعیتى تئاتر عروسکى در اولویت توجه قرار نمى‌گیرد. وضعیت کرونا را نیز از 2 جنبه مى‌توان با جشنواره عروسکى و هر پدیده‌اى مورد بررسى قرار داد: اول اینکه جشنواره مانند گذشته نمى‌توانست برگزار شود و به طور مجازى انجام شد.
دوم اینکه ما چگونه مى‌توانستیم جشنواره را با درک تاثیرات کرونا بر زندگى مردم جایی براى پرسشگرى قرار مى‌دادیم. منظور من این است که جشنواره مى‌توانست به سمت پرسش از آینده بشر در بحران‌ها میل کند. تصمیم‌هاى لحظه‌اى، کمبود وقت و نداشتن تجربه‌ی چنین شرایطى امکان پرسشگرى را میسر نکرد.
*این مساله که مخاطب در سالن حضور نداشت و نمایش از طریق پلتفرم در دسترسش قرار گرفت بر کیفیت کار تاثیر گذاشت؟ این پرسش را به کارهاى ترنس مدرن شما ربط مى‌دهم؛ در حدود بیش از یک دهه است که شما براى عروسک‌ها یا طبیعت به عنوان تماشاگر نمایش اجرا مى‌کنید. چه شباهتى بین نمایش‌هاى شما و نمایش‌هایی که در سالن نمایش بدون تماشاگر ضبط مى‌شود وجود دارد؟
در تعریف نمایش و تئاتر، حضور مخاطب یکى از اصول است. اجرا از طریق رسانه‌هاى مجازى تعریف تئاتر را دچار مشکل مى‌کند زیرا تئاتر اساساً به مخاطب در مکان وقوع نیاز دارد. ناگزیرى و بحران کرونا چنین وضعیتى را تحمیل کرده است. کارهاى ترنس مدرن من از منظر دیگرى مخاطبان انسانى را کنار مى‌گذارد.
تئاتر ترنس مدرن در پى بازگرداندن نقش بقیه هستى اعم از اشیا و امورى است که انسان معاصر آنها را نادیده انگاشته. در واقع تئاتر ترنس مدرن پیش از ظهور پاندمى‌هایی مانند کرونا به گونه‌اى آزاد و ارادى به سمت ایجاد نسبت با اشیا مى‌رود. تئاتر ترنس مدرن سالن را خالى نمى‌پندارد و اشیا را مى‌بیند.
در این نوع تئاتر مجریان انسانى یا هنرمندان خود را در مواجهه با اشیا و طبیعت قرار مى‌دهند تا به بقیه هستى ملحق شوند. الحاق به هستى زمینه درک جامع را براى انسان فراهم مى‌کند. درک جامع ما را از دام سرعت، زمان به مفهوم time و تکنولوژى مى‌رهاند.
*با توجه به حضورتان در بخش پژوهش جشنواره نمایش عروسکی، اساساً در ایران در این زمینه چقدر پژوهش صورت می‌گیرد و تا چه حد بازتاب آن در عمل دیده می‌شود؟
پژوهش در تئاتر عروسکى ایران مقلد منابع و روش‌هاى مغرب‌زمینى است. این نوع پژوهش زاییده نگاه گروه‌هاى دانشگاهى عروسکى است و در کنار آن به نمایش‌هاى آیینى و سنتى هم پرداخته مى‌شود.
مساله بنیادین در پژوهش‌ها و مقالات ارائه‌شده به جشنواره کمبود مشهود مبانى تئوریک پژوهشگران بود. پژوهش‌ها در طرح پرسش وضوح ندارند و در روش و متد بى‌بنیاد هستند. ترم‌شناسى واژگان آشفته است و زبان در راستاى مفاهیم شکل نمى‌گیرد، اما نکته قابل عنایت، گسترده شدن عناوین و تنوع آنها بود.
دیدگاه تان را بنویسید