لزوم خروج موزه‌ها از سکون

اعتمادآنلاین| ‌ موزه‌ها عامل و محصول توسعه هستند؛ به همین دلیل در ارزیابی شاخص‌های فرهنگی کمیت و کیفیت موزه‌ها در رده‌های نخست جدول قرار دارند؛ در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی علاوه بر تشکیل موزه‌های تخصصی در حوزه میراث فرهنگی، وزارتخانه‌ها و دستگاه‌هایی مانند نفت، ارتباطات، کشاورزی و شهرداری‌ها هم به عرصه موزه‌سازی وارد شدند از طرفی بسیاری از علاقه‌مندان هم موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی راه‌اندازی کردند.

به گزارش ایرنا، با توجه به ظرفیت‌های متنوع و مختلف داخلی، ایران می‌تواند در عرصه‌های بسیاری در دنیا از جمله نفت و گاز، معدن، دانش و علوم، و همچنین امور دفاعی در جهان حضور پیدا کند، اما بی‌تردید در عرصه‌ میراث‌فرهنگی و هنرهای‌سنتی و صنایع‌دستی بازیگر اصلی و بدون رقیب در منطقه و جهان است؛ این شایستگی بجز آثار و مقاله های علمی، از شگفتی و تحسین بازدیدکنندگان خارجی موزه‌ها وقتی به ایران سفر می‌کنند و چه زمانی که اشیاء تاریخی مربوط به فرهنگ و تمدن ایران را در موزه‌های جهان می بینند، کاملا مشهود است.

همین علاقه و اشتیاق در یک قرن گذشته برای دیدن آثار تمدن ایرانی و حجم آثار تاریخی کشف شده در کاوش‌ها در کشور نشان می‌دهد که برای حفاظت و نگهداری و همچنین نمایش این آثار، علاوه بر مشارکت سازمان‌های دولتی برای احداث موزه‌های اختصاصی و منطقه‌ای،‌ بخش خصوصی هم می‌تواند برای سرمایه‌گذاری و توسعه موزه‌های مشارکتی و خصوصی وارد عرصه موزه‌سازی و مجموعه‌داری شود.

سال 98 را می‌توان سال طلایی احداث موزه‌های خصوصی برشمرد، در این سال 34 موزه خصوصی مجوز گرفتند و فعالیت خود را آغاز کردند، و با احداث 6 موزه تحت مدیریت وزارت میراث‌فرهنگی و 19 موزه متعلق به سایر دستگاه‌های دولتی، در مجموع 59 موزه در کشور احداث شد که در حوزه موزه‌سازی و موزه‌داری در همه سال‌ها از زمان احداث موزه‌ها در کشور محسوب می‌شود، روندی که در سال 1399 به دلیل فشار اقتصادی و کمبود اعتبارات و شیوع کرونا طرح‌های راه‌اندازی موزه‌ها در هر سه حوزه (دولتی، مشارکتی و خصوصی) با کندی مواجه شد، اما با همه این شرایط در سال 99 بیش از 40 موزه احداث و به بهره‌برداری رسید.

در حال حاضر هر هفته یک موزه در کشور افتتاح می‌شود

از مجموع 750 موزه ای که در یکصد سال صنعت موزه داری در کشور فعال هستند، 292 موزه تحت مدیریت وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و بیش از 280 موزه تحت پوشش سایر دستگاه‌های دولتی قرار دارند و 171 مجموعه خصوصی تحت عنوان موزه فعال است که به گفته علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی «در حال حاضر هر هفته شاهد افتتاح یک موزه هستیم و بخش خصوصی بیشترین سهم را در این تحول داشته است، به گونه‌ای که ما شاهد رشد 400 درصدی در حوزه موزه‌های خصوصی هستیم و در حال حاضر 171 موزه خصوصی در کشور فعال است.»

به مناسبت روز جهانی ارتباطات و روابط عمومی ( 27 اردیبهشت) و روز جهانی موزه (28 اردیبهشت ماه) و هفته میراث فرهنگی با حسن عمیدی مدیرکل دفتر ارتباطات شرکت ملی پست و رییس موزه ارتباطات ایران درباره اهمیت نام گذاری روز جهانی موزه‌ها، صنعت موزه‌داری و مشخصات و ویژگی‌های موزه ارتباطات ایران و اقداماتی که در سال‌های اخیر انجام شده، گفت‌وگو کردیم.

موزه ارتباطات‬⁩ ایران در آیین اختتامیه سیزدهمین دوره موزه برتر که دو روز پیش برگزار شد، علاوه بر دریافت جایزه اول بخش موزه‌های دولتی بزرگ با شاخص «تلاش برای بقا» و کسب رتبه دوم در شاخص خلاقیت و نوآوری، در بخش سوم از سوی کمیته ملی موزه های ایران (ایکوم) به دلیل تلاش در توسعه فعالیت موزه‌ها در فضای مجازی و کمک به تجهیز آنها شایسته تقدیر شد.

موزه‌داری هنر ایجاد وابستگی و دلدادگی فرهنگی میان اشیا و بازدیدکنندگان

حسن عمیدی درباره صنعت موزه‌داری در ایران و جهان گفت: موزه‌داری جدا از هنر ایجاد وابستگی و دلدادگی فرهنگی میان اشیا و بازدیدکنندگان، توانایی تبدیل موزه به یک مجتمع آموزشی و پژوهشی مورد استفاده همگان است. آموزش از طریق اشیا تنها بیننده را به سوی خود جذب نمی‌کند، بلکه هدفی والاتر دارد و آن بالاتر بردن سطح آگاهی و دانش بازدیدگنندگان است؛ در سایه همین آگاهی است که غارتگران اموال فرهنگی کمتر موفق خواهند شد آثار ما را به یغما ببرند.

رییس موزه ارتباطات ایران تاکید کرد: باید فرهنگ آموزش موزه‌ها را گسترش داد و پهنه گسترده‌ای را برای این کار در نظر گرفت، رسانه‌های گروهی و وسایل ارتباط جمعی را تشویق به معرفی ارزش تاریخی این آثار کرد و با پخش برنامه‌های مختلف آموزشی بر آگاهی مردم افزود، حتی با ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی در کنار موزه‌ها از جمله تالار سخنرانی، سینما، تئاتر، بوستان، شهربازی و ... مردم را به سمت موزه ها کشاند.

عمیدی ارتباط فرهنگی میان موزه‌ها را یکی از مهمترین راه‌های بررسی شناخت فرهنگ‌ها دانست و افزود: باید موزه‌ها را از سکون و رکود بیرون آورد و غنی و پربار کرد. خوب است هر از گاهی آثار موزه‌های مختلف کشور نزد یکدیگر به امانت گذارده شود و این کار باید آنقدر ادامه یابد که به چرخه تبادلات فرهنگی موزه تبدیل شود. برای نیل به دیگر اهداف موزه‌ها می‌توان کلاس‌های آموزشی مرتبط و بر اساس موضوع و محتوای موزه ها برگزار کرد.

رعایت استانداردهای جهانی لازمه درآمدهای صنعت موزه‌داری

عمیدی با اشاره به نام‌گذاری روز جهانی موزه‌ها گفت: با تعیین این روز، موزه جایگاه و ارزش خود را به عنوان نهادی دائمی در میان عموم مردم به دست می‌آورد. موزه‌ها وظیفه دارند میراث‌ملموس و ناملموس جامعه بشری را نگهداری کنند و فضایی را برای اهداف آموزشی و مطالعه بیشتر آماده کنند. نقش موزه در تبادلات فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگ‌ها، توسعه درک متقابل، همکاری و صلح میان مردم بسیار پر رنگ است و با تعیین روز جهانی موزه، آگاهی مردم در مورد نقش موزه‌ها در سطح بین‌المللی بالا می‌رود.

رییس موزه ارتباطات ایران تصریح کرد: هر سال در روز جهانی موزه‌ها موضوعی را مشخص می‌کنند تا مردم و متخصصان به صورت مستقیم از موزه‌ها دیدن کنند و درباره چالش‌هایی که موزه برجسته کرده است به بحث و گفت و گو و تبادل نظر بپردازند.

وی بر لزوم رویکرد علمی و توسعه محور به موزه‌داری در ایران گفت: موزه‌داری در کشورهای اروپایی، صنعتی است با سودهای میلیارد دلاری، اما عدم رعایت استانداردهای جهانی موزه‌داری در ایران، با وجود آثار و شهر موزه‌های تاریخی مانند اصفهان باعث شده از درآمد صنعت موزه‌داری محروم بمانیم.

اولین تمبرهای ایران و جهان در موزه ارتباطات

عمیدی درباره آثار و اشیا موزه ارتباطات گفت: از گذشته‌های دور تا امروز تمبر، که با توجه به وزنش گرانترین شی دنیا محسوب می‌شود، بخش جدایی‌ناپذیر فرآیند ارسال نامه‌ها و بسته‌های پستی بوده است. در سالنی به همین نام در موزه ارتباطات علاوه بر دیدن مجموعه‌ای از تمبرهای ایرانی و خارجی، اولین تمبری که در دنیا در سال 1840 به نام پنی سیاه و همچنین اولین تمبر ایرانی که در زمان ناصرالدین شاه چاپ شد در این موزه به نمایش گذشته شده است.

رییس موزه ارتباطات اظهار داشت: تمبرهای یادبودی که پس از انقلاب اسلامی (1357) چاپ شدند، در طبقه دوم موزه قرار دارند، در این سالن750 تمبر اصلی که پس از انقلاب تا امروز به چاپ رسیدند در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارند.

عمیدی با اشاره به معماری و ساختمان موزه ارتباطات گفت: در معماری اسلامی نقطه اوج و زیبایی بنا را شاه‌نشین می‌گویند، سالن رادیو با گچ‌بری‌های منحصر به فرد آن شاه‌نشین این بنای 1500 مترمربعی است، در این بخش رادیوهای قدیمی دهه 30 تا 70 میلادی نیز به نمایش گذاشته شده‌اند.

رییس موزه ارتباطات به تابلوعکس‌های قدیمی بر روی دیوار راهروهای موزه اشاره کرد و گفت: این عکس‌های قدیمی شامل یونیفرم‌های پستچی و دفاتر پستی کشورهای مختلف، پستخانه های سراسر ایران و عکسهای قدیمی ساختمان پست و تلگراف است.

کوچه پست و خاطره‌های نوستالوژیک

عمیدی ادامه داد: در سالن مخابرات موزه ارتباطات نمونه‌هایی از دستگاه‌های مورس‌ قدیمی و اطلاعاتی درباره نحوه کار آن ها در زمان قدیم وجود دارد؛ دستگاه مورس یکی از ابزارهای مهم در انتقال پیام در قدیم بوده است. این سیستم را ساموئل مورس آمریکایی با هدف سهولت ارسال پیام‌های مخابراتی و تلگراف، الفبای مورس را اختراع کرده بود.

رییس موزه ارتباطات، کوچه پست را یکی از جاذبه‌های مورد توجه بازدیدکنندگان موزه ارتباطات عنوان کرد و گفت: در این سالن که در طبقه اول واقع شده، ادوات پستی بسیاری مانند باسکول که قبل از ارسال، بسته‌ها را با آن وزن می‌کردند و یا ابزارهایی همچون مهر و موم، ‌قفل‌شکن‌ها و جعبه‌های پستی قدیمی را در کنار سایر ابزار آلات‌پستی قرار دارد که همواره مورد توجه بازدیدکنندگان است و به یاد خاطره های نوستالوژیک قدیم سلفی‌های خوبی هم می‌گیرند و در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی منتشر می‌کنند.

اولین‌های موزه‌های پست و ارتباطات

عمیدی درباره برنامه‌ها و اقدامات در موزه ارتباطات گفت: با توجه به اهمیت حفظ هویت تاریخی و نمادهای پستی و تاکید وزیر ارتباطات وفناوری اطلاعات (محمدجواد آذری جهرمی) توسعه اماکن و مراکز فرهنگی پست طی یکسال اخیر در دستور کار قرار گرفته است. از این رو اولین مرکز پست، موزه، مدرسه جهان در بهمن ماه سال گذشته در شهر رشت راه اندازی و دومین مرکز نیز به زودی در شهرستان دلگان از توابع سیستان و بلوچستان افتتاح خواهد شد.

رییس موزه ارتباطات اظهار داشت: در همین راستا پست موزه یزد نیز در اسفندماه 99 افتتاح و هم اکنون مشغول به فعالیت و میزبانی از بازدیدکنندگان است و با همکاری که با مسئولان استان آذربایجان‌شرقی، اول خرداد 1400 اولین خانه موزه تمبر ایران در خانه مجتهدی‌های تبریز افتتاح شد.

باید برای حضور روشندلان در موزه ها تدبیر کنیم

عمیدی خاطرنشان کرد: آمار نشان داده است که کشورهایی که دارای موزه‌های متنوع هستند و بازدیدشان رایگان است کمتر بازدیدکننده دارند به طوری که از هر 200 نفر که به سینما می‌روند تنها یک نفر از موزه‌ها بازدید می‌کند. در انگلستان رسم بر این است که اگر مدرسه و یا هر مرکز آموزشی دیگر، زمانی را به تدریس هنر اختصاص ندهد، موزه‌ها این کمبود را جبران کنند. عده‌ای از کارشناسان، تاسیس موزه‌های ویژه کودکان را که از جذابیت بیشتری برخوردار است، توصیه می‌کنند.

رییس موزه ارتباطات ایران بر ضرورت تدبیر و برنامه ریزی ویژه برای تسهیل حضور روشن‌دلان (نابینایان) در موزه‌ها گفت: موزه‌ها روزانه بازدیدکنندگان زیادی در سنین مختلف و با فرهنگ‌های گوناگون دارند. اگر با موزه‌آرایی سنجیده و راهنمایی مناسب ارزش تاریخی و هنری هر شی بر بیننده مشخص شود، یک شی سفالی ساده مربوط به هزاره اول پیش از میلاد همانند یک تابلوی نقاشی معاصر، جذاب و پربیننده خواهد شد.

راه‌اندازی جمعه بازار تمبر و فیلاتلیک ایران در موزه ارتباطات

عمیدی درباره برنامه‌های اجرایی موزه در زمان شیوع کرونا در چند ماه اخیر، گفت: بر اساس اقداماتی که انجام شد و ارزیابی کمیته ملی موزه های ایران ایکوم (ICOM) و به دلیل نقش موثری که با همکاری و تلاش همکاران در تحقق شعار «موزه‌ها زنده‌اند» در دوران شیوع کرونا ایفا گردید، موزه ارتباطات به عنوان موزه شاخص و برتر معرفی شد.

وی افزود: راه‌اندازی جمعه بازار تمبر و فیلاتلیک ایران در موزه ارتباطات با همکاری شهرداری منطقه 12 شهر تهران از دیگر اقداماتی بود که باعث شد علاقه‌مندان به این بخش روزهای جمعه با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی در فضای سامان‌دهی شده آن، فعالیت کنندکه از دو هفته پیش به سالن مرکزی موزه منتقل شد.

مدیر موزه ارتباطات با اشاره به محدودیت‌هایی که در دوران کرونا برای برگزاری رویدادها ابلاغ شد، اظهار داشت: در دوران شیوع کرونا نمایشگاه کارت‌ پستال و اقلام فیلاتلیک ایران در صد سال گذشته، جشنوراره و نمایشگاه کاریکاتور پست و کرونا، همچنین نمایشگاه سوخته‌نگاری تصاویر قدیمی پستی از رویدادهایی است که در دوران همه‌گیری کووید19 به صورت مجازی برگزار کردیم.

امکان ایجاد تورهای بازدید مجازی از موزه‌ها را فراهم کردیم

عمیدی اظهار داشت: در سال گذشته به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا در کشور و اهمیت خروج حداقلی مردم از خانه و تعطیلی موزه‌ها و اماکن تاریخی، موزه ملی ارتباطات در این دوران ابتکار عمل را در دست گرفت و با فراهم کردن مجموعه‌ای از شرایط، امکان بازدید غیرحضوری علاقه‌مندان و دوست‌داران فرهنگ و تاریخ کشور را فراهم آورد.

رییس موزه ارتباطات ایران گفت: در دوران شیوع کرونا با پشتیبانی کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) با ارایه اینترنت رایگان به سایر موزه‌ها، علاوه بر اینکه امکان ایجاد تورهای بازدید مجازی و انتشار آن در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی را فراهم آورد، خود در این زمینه پیشتاز شد.

عمیدی بیان کرد: در ایام تعطیلات نوروز 1399، 13 موزه ایران تورهای مجازی برگزار کردند، و این اقدام موثری که به کمک موزه ملی ارتباطات صورت گرفت، الگویی شد تا سایر موزه‌ها در صفحات اختصاصی خود در بستر شبکه‌های اجتماعی، برای ایجاد تورهای مجازی اقدام کنند.

موزه ارتباطات که در خیابان امام خمینی(ره)، همجوار با سردرباغ ملی واقع است، از دوازده بخش «تلگراف و تلفن، مخابرات، رادیو، تمبر، اسناد، هدایا، کوچه پست، لیمینت تمبر، وزیران ارتباطات، شهدای مخابرات، ورودی غربی و چاپار» تشکیل شده است.

این موزه که در بهمن ماه 1369 به نام موزه پست آغاز به کار کرده است، اکنون به عنوان موزه ارتباطات سی ساله شد؛ این موزه در یکی از قدیمی‌ترین عمارت‌های دولتی تأسیس شده که از دو طبقه در قسمت‌های غربی و شرقی و 3 طبقه در قسمت مرکزی بنا متشکل از سالن‌ها و غرفه‌های متعدد تشکیل شده است.

در 20 اسفند ماه 1374 شمسی با موافقت سازمان امور اداری و استخدامی کشور، موزه پست به موزه وزارت پست و تلگراف و تلفن و در 12 مرداد ماه 1378 شمسی، به موزه پست و مخابرات تغییر نام داد.

ساخت این بنای قدیمی در سال 1307 شمسی‌، در زمان وزیران قدیم پست‌، صوراسرافیل و نظام‌ الدین حکمت‌، با صرف هزینه536 هزار تومان و با مساحت حدود 15هزار مترمربع در خیابان سپه (امام خمینی (ره) کنونی) آغاز شد؛ این بنای آجری را که نیکلای مارکف گرجستانی طراحی کرد در سال 1313 به بهره‌برداری رسید.

این عمارت در زمینی به ابعاد50 * 167 متر یعنی 8هزار و 350مترمربع زمین ساخته شده است و حدود 18 هزارمترمربع بنا دارد و اکنون ابعاد موزه فعلی که یک سوم کل بنا است 42*53 و حدود 6هزارمترمربع وسعت دارد، قسمتی از این ساختمان، در کنار سردر باغ ملی‌، که قبلاً اداره گمرکات پست بوده‌، به موزه اختصاص داده شده است‌.

معماری بنا سبک ملی رضاخانی و التقاطی است؛ استفاده از سبک هخامنشی ستون‌نماها با سرستون دو کله ‌گاوی و سبک اسلامی صفوی طاق‌نماها با قوس‌های شاه عباسی به شیوه نو با در نظر گرفتن اسلوب کاروان‌سراهای چهار ایوانی و نیاز روز از مشخصه‌های التقاطی بودن سبک بناست؛ این بنا آجری است اما از سنگ در ستون و سرستون‌نماها، پایه و پلکان و از اره بنا و کمربندهای تزئینی دور بنا استفاده شده است.

موزه ارتباطات در قلب تهران قدیم و در مجموعه تاریخی باغ ملی قرار دارد، ورودی این موزه در میدان مشق واقع شده است، با گذر از سردر باغ ملی ورودی موزه در سمت راست قرار دارد، که البته حیاط مجموعه توجه هر بیننده ایی را به خود جلب می‌کند؛ این حیاط در گذشته محل ارسال بار و مرسولات پستی بوده و به همین دلیل مجموعه‌ای از مجسمه‌ها، ادوات و ابزارهای پستی دوره‌های مختلف را در آن قرار داده اند.