ساخت مستند نگارگری ایرانی/ «نهان بر عیان» هندسه هنر را عیان می‌کند

اعتمادآنلاین| محمدرضا اصلانی نویسنده، پژوهشگر و فیلمساز که در شورای هنری نمایشگاه پژوهشی «عیان بر نهان» که از 18 خرداد در موزه هنرهای معاصر تهران برقرار است، درباره این نمایشگاه و اینکه آیا این نمایشگاه برای مردم عادی قابل درک و فهم است یا خیر، گفت: نمایشگاه «عیان بر نهان» نمایشگاهی تحقیقاتی و پژوهشی است و از این نظر مخاطب اصلی آن مردم عادی نیستند.

به گزارش مهر، فقط ممکن است متوجه اهمیت این هنر شوند نه اینکه بخواهند فهم بنیانی آن را پیدا کنند. نکته مهم در این نمایشگاه این است که بگوییم «نگارگری ایرانی» چه جایگاهی دارد و مردم هم از اهمیت آن مطلع شوند و برای ارتقای بینش آنها و حتی هنرمندان ما الزامی است، چون هنرمندان ما کار تحقیقاتی انجام نمی‌دهند.

انتقاد اصلانی از دیدگاه پوپ درباره نقاشی ایرانی

وی با اشاره به دیدگاه آبراهام پوپ که حدود 16 جلد درباره هنر ایران کتاب دارد، بیان کرد: پوپ معتقد است که ایرانی‌ها، نقاشی ندارند! اما در تزئین، آدم‌هایی قوی هستند. به نظر من، این دیدگاه توهین به یک ملت است و من اگر بودم اجازه نمی‌دادم پیکر این مورخ در اصفهان دفن شود. این مساله نشان می‌دهد که چقدر تفکر شرق‌شناسی در مورد هنر ایران، صوری و مبتنی بر نظرات کلاسیک و رنسانس اروپاست. این در حالی است که معیارهای هنر کلاسیک و رنسانس اروپایی در هنر ایرانی جایی نداشته است.

این پژوهشگر هنری تاکید کرد: نگارگری ایرانی، سنتی نیست و کاری بسیار مدرن و پیشرفته به حساب می‌آید؛ به عنوان مثال کارهای کمال‌الدین بهزاد در مقوله پیچش و بعد هندسی‌اش، ده‌ها برابر هندسی‌تر از کارهای داوینچی است و رمزهای بیشتری دارد. نگارگری ایرانی روی مدرنیسم هنر اروپا در نیمه قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم تأثیرگذار بوده است.

تاکنون چنین تحقیقات وسیعی درباره نگارگری و هنر ایرانی انجام نشده است

وی درباره مواجهه‌اش با این نمایشگاه پژوهشی درباره نگارگری ایرانی گفت: سال‌هاست که درباره هندسه موجود در هنر و نگارگری ایرانی فکر می‌کردم و معتقد بودم که ما پرسپکتیو خطی در نقاشی ما مطرح نیست و ما پرسپکتیو بعد و سطح داریم. وقتی با شهریار حاتمی به واسطه نمایشگاه «نهان بر عیان» آشنا شدم، دیدم چقدر این جوان با دقت و علمی روی این مساله کار کرده است؛ وقتی از نظر علمی این مساله بررسی شود بعد از آن می‌توان به ابعاد نظری و فلسفی کار پرداخت و چه ارتباطی بین آن اه وجود دارد.

گاهی نگاره‌های ایرانی تا 9 بُعد دارد و در عین حال دارای هندسه پیچیده‌ای است و اصلاً هندسه ساده‌ای نیست. این مساله هم در لایه‌ها و هم در کمپوزیسیون اشکال وجود دارد که مساله کیهان‌شناسی نیز در آن مطرح می‌شود.

اصلانی با اشاره به اینکه تاکنون چنین تحقیقات وسیعی درباره نگارگری و هنر ایرانی انجام نشده است، بیان کرد: تعداد اندکی از محققان هنری، تحقیقات را شروع کرده‌اند اما کارشان به این گستردگی و با دقت روی منابع نبوده است. حتی سراغ دارم خانمی که در حال تحقیق روی مکتب شیراز است اما در ابتدای راه است.

«نهان بر عیان» کیهان هندسی هنر را عیان می‌کند

این فیلمساز همچنین از ساخت فیلم مستندی درباره پژوهش در نگارگری ایرانی مبتنی بر نمایشگاه «نهان بر عیان» خبر داد و درباره نتیجه نهایی این نمایشگاه گفت: این نمایشگاه در نهایت می‌خواهد به این موضوع برسد که کیهان هندسی هنر نگارگری کجاست.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا هنرمندان به صورت ذاتی هندسه‌ای پنهان در کارهایشان دارند یا خیر، اظهار کرد: بله به صورت ذاتی همه هنرمندان از هندسه در کارهایشان پیروی می‌کنند، ولی این پژوهش و نمایشگاه می‌تواند به ما کمک کند که چطور این هندسه را مشاهده کنیم. هندسه ایرانی کمی با هندسه اقلیدسی تفاوت دارد.

هندسه ایرانی مشخص می‌کند که روابط مثلث، مربع و دایره پیچیده‌تر از روابطی است که هندسه اقلیدسی مطرح می‌کند و همه این موارد برای هنر دارای اهمیت است.

اصلانی در پایان گفت: این پژوهش نشان می‌دهد که کارگاهی خلاق (رنگ، ابزار، هنر فردی و..) در هنر ایرانی نقش دارد نه یک فرد خلاق؛ البته یک فرد خلاق همه این موارد را هدایت و نگهداری می‌کند و به نتیجه می‌رساند.