حمید فرخ‌نژاد و جایزه نقدی‌ای که وجود ندارد

این روزها که حمله روس‌ها به اوکراین در کانون توجه همه مردم جهان است، ایرانی‌ها هم به دلایل گوناگون تاریخی و سیاسی بی‌واکنش به این تجاوز آشکار نیستند. در میان همه ایرانیانی که به حمله روس‌ها به اوکراین واکنش نشان دادند یک نفر بیشتر از همه مورد هجوم قرار گرفت. بازیگری که یک روز از طرف اصولگراها قهرمان می‌شود و روز دیگر اشباح سایبری دایرکت اینستاگرام و کامنت‌های او را از فحاشی رکیک پر می‌کنند؛ حمید فرخ نژاد...

ماجرا چیست؟

در هفته‌های اخیر و پس از حمله روسیه به اوکراین هنرمندان در سراسر جهان واکنش‌های مختلفی از خود نشان دادند که در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بازتاب داشت. حضور شان پن در اوکراین برای ساخت یک مستند درباره جنگ یکی از این واکنش‌ها بود که بازتاب خبری گسترده‌ای داشت.

از میان سینماگران ایرانی، حمید فرخ‌نژاد برنده جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره بین‌المللی فیلم مسکو برای «طبل بزرگ زیر پای چپ» ساخته کاظم معصومی، هم ویدئویی از خود منتشر کرد و به نشانه اعتراض تندیس این جشنواره را پس داد، حرکتی که در ادامه تلاش‌های جنگ‌ستیزانه او در میانمار و یمن بود. اما فرخ‌نژاد پس از انتشار این ویدئو از سوی گروهی ناشناس در فضای مجازی، آماج انتقاد قرار گرفت. جدا از فحاشی‌ها، گروهی مساله را به سمت این بردند که چرا او فقط تندیس جشنواره مسکو را پس داده و مبلغ نقدی جایزه را حفظ کرده است؟

گروهی دیگر پا را از این فراتر گذاشتند و پای گرین‌کارت اعضای خانواده او را به میان آوردند و در قیاسی بی‌ربط ادعا کردند فرخ‌نژاد، تندیس جشنواره مسکو را پس فرستاده تا گرین‌کارتش باطل نشود! معترضان با وجود اتهام‌های فراوانی که به بازیگر «به رنگ ارغوان» زدند، مدرک و سندی ارائه ندادند. در موج خبرها و شایعه‌ها، کسی به این موضوع نپرداخت که جشنواره فیلم مسکو اصلاً جایزه نقدی ندارد. اما سابقه موضع‌گیری‌های این هنرمند چه بوده است؟

از میانمار تا یمن، فرخ‌نژاد معترض به کشتار و جنگ

بررسی صفحه اینستاگرام فرخ‌نژاد نشان می‌دهد اعتراض او درباره حمله روسیه به اوکراین، نخستین یا تنها واکنش جنگ‌ستیزانه این هنرمند نیست.

حمید فرخ‌نژاد پیش‌تر و در شهریور 1396 درباره کشتار مسلمانان میانمار موضع‌گیری کرده بود. او در صفحه شخصی‌اش در اینستاگرام عکسی از آنگ‌سان سوچی منتشر کرد و نوشت: «عجب تناقضی. برنده جایزه صلح نوبل و عامل مرگ هزاران انسان بی‌گناه! خانم آنگ‌سان سوچی مطمئن باشید نام‌تان در سیاه‌ترین صفحات تاریخ در کنار کسانی که همچون شما انسانیت را فراموش کرده‌اند و غرور و خودخدابینی پیشه کرده‌اند ثبت خواهد شد، آه مظلوم دامن همه ظالمان را خواهد گرفت، در هر لباس و در هر جای دنیا، دیر نیست.»

او آبان‌ماه همان سال تصویری از کودکان جنگ‌زده یمنی منتشر کرد و نوشت: «الا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذین ظلموا أی منقلب ینقلبون/ لعنت خداوند بر قوم ستمگر، و آنان که ظلم و ستم کردند به زودی خواهند دانست که به چه کیفر باز می‌گردند.» نکته جالب آنکه این موضع‌گیری‌ها از سوی معترضان امروز، بازتاب نداشت و به آن توجهی نشده است، اگر چه این اظهارنظرها در رسانه‌ها و سایت ایران‌آنلاین منتشر شد.

فرخ‌نژاد آبان‌ماه سال 97، پستی از زبان یک افغان منتشر کرد: «استاد اومدم ازتون تمنا کنم التماستون کنم که صدای منو به گوش همه برسونین. تو افغانستان در شهرهای مالستان ارزگان و جاغوری، طالبان نسل‌کشی بزرگی رو شروع کرده. سر قوم (هزاره رو می‌بُرَن) اصلا براشون مهم نیست که بچه است، زن یا مرد و پیرزن و پیرمرد. همه سکوت کردن حتی بی‌بی‌سی حرفی نزده، همه سکوت کردن. مردم من دیگه نمی‌تونن. تورو خدا صدای من مهاجر رو به گوش همه برسونین. لطفا پیامم رو بخونین، ما قوم هزاره هم انسان هستیم، تنها گناهمون اینه که شیعه هستیم. به هیچ کس رحم نمیکنن.» این پست هم، در رسانه‌های داخلی بازتاب داشت.

جایزه‌های با تندیس، بدون پول

محمد اطبایی، پخش‌کننده باسابقه سینمای ایران و کارشناس حوزه پخش بین‌الملل، با اشاره به واکنش سینماگران نسبت به رویدادهای جهانی گفت: «همه جای دنیا هنرمندان و سینماگران نسبت به وقایع حاد سیاسی و اجتماعی واکنش دارند، از اوکراین بگیرید تا فلسطین، ‌میانمار، یمن، قتل خاشقچی و حقوق زنان یا سیاهپوستان. متاسفانه اینجا همیشه همه چیز جناحی‌زده است و بسیاری از موضع‌گیری‌ها رنگ و بوی جناحی می‌گیرند.»

اطبایی ادامه داد: «در کشور ما نسبت به جایزه و جشنواره‌ها سوءتفاهم وجود دارد، از جمله ماجرای جایزه نقدی که تصور می‌شود هر کسی از هر جای دنیا جایزه گرفت، همراه با پول است، این تصور غلطی است.»

این کارشناس پخش بین‌المللی افزود: «جشنواره‌های به اصطلاح الف جهانی مانند مسکو معمولاً جایزه نقدی ندارند، جایزه‌های رسمی این جشنواره مثل جایزه بازیگری همراه جایزه نقدی نیست و اعتبار این جوایز به اهمیت جشنواره است. تک‌جایزه‌هایی مانند جایزه بهترین فیلم اول در کن،‌ ونیز و برلین همراه جایزه نقدی است که فلسفه آن تشویق فیلمساز به ساخت فیلم بعدی است.»

جایزه‌ای که وجود ندارد

جست‌وجویی ساده در سایت جشنواره بین‌المللی فیلم مسکو (http://moscowfilmfestival.ru/miff43/eng) درباره جایزه بهترین بازیگر مرد بیست‌وهفتمین جشنواره، تنها به نام حمید فرخ‌نژاد برنده تندیس گئورگی مقدس می‌رسیم که اشاره‌ای به جایزه نقدی وجود ندارد.

اما در خبرگزاری‌های داخلی و در خبری که پنجم تیرماه سال 84 منتشر شده به اشتباه از جایزه نقدی سخن به میان آمده است. اشتباهی که شاید در آن سال‌ها چندان اهمیت نداشته، اگر چه فرخ‌نژاد همان روزها با بخش فرهنگی سفارت ایران در مسکو تماس می‌گیرد و می‌خواهد این اشتباه تصحیح شود، اما این اتفاق رخ نمی‌دهد.

16 سال بعد، در زمستانی که کسی به «طبل بزرگ زیر پای چپ» و جایزه نقدی‌ای که وجود ندارد، فکر نمی‌کند، حمله روسیه به اوکراین و پس دادن جایزه جشنواره مسکو، از سوی حمید فرخ‌نژاد ماجرایی را کلید می‌زند. تندروها که در سال‌های اخیر، حمله به سلبریتی‌ها یا بازیگران و جوسازی علیه ورزشکاران و هنرمندان محبوب و مشهور بخشی از اقدامات آنها بوده، با استناد به این خبر، بازیگر فیلم «چهارشنبه‌سوری» را آماج حمله قرار دادند.

انعکاس تصمیم فرخ‌نژاد در ورایتی

اما در تازه‌ترین واکنش‌های رسانه‌ای، «ورایتی» درباره اقدام حمید فرخ‌نژاد در پس دادن تندیس جشنواره فیلم مسکو نوشت: «دولت ایران ممکن است از روسیه در اوکراین حمایت کند، اما بخش عمده‌ای از جامعه سینمایی این کشور از جنگ به وجود آمده خشمگین هستند و برخی آشکارتر از دیگران این خشم را ابراز کرده‌اند. حمید فرخ‌نژاد بازیگر سرشناس ایرانی که در سطح بین‌المللی برای بازی در فیلم «چهارشنبه‌سوری» ساخته اصغر فرهادی شناخته می‌شود، ویدئویی را به طور گسترده در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده که در آن «حمله وحشیانه روسیه به اوکراین» را محکوم می‌کند. فرخ‌نژاد در اعتراض به تهاجم روسیه، در این ویدئو اعلام کرد می‌خواهد جایزه بهترین بازیگر مرد جشنواره فیلم مسکو را که در سال ۲۰۰۵ برای بازی در درام ضدجنگ «طبل بزرگ زیر پای چپ» به کارگردانی کاظم معصومی دریافت کرده بود، برگرداند.»

فرخ‌نژاد: می‌دانستم چه اتفاقی می‌افتد

حمید فرخ‌نژاد در پاسخ به سوالی درباره اینکه چرا در سال‌های اخیر، اغلب اظهارنظرهای او با واکنش گسترده جناح خاص و تندورها در فضای مجازی همراه بوده، با طنز همیشگی‌اش به اعتمادآنلاین می‌گوید: «امکانات و قدرت این گروه بیشتر از من است، اما این حساسیت نسبت به هم، دوجانبه است.» بازیگر «چهارشنبه‌سوری» درباره برخوردهای روزهای اخیر و حمله سامان‌دهی‌شده گروهی خاص می‌گوید: «این جوسازی قابل پیش‌بینی بود، با توجه به آنچه قبلاً اتفاق افتاده می‌دانستم این بار هم، قرار است شاهد چه رویکردی باشم. خصوصیت جوامع تک‌صدایی همین است.»