خودم را به موسیقی سنتی محدود نمی‌کنم/ نگاه مقامی به موسیقی، تفاوت من با دیگر خواننده‌های سنتی است

سیمین سلیمانی- آلبوم «خنیاگر» که بر مبنای موسیقی شمال خراسان است، پیش از نوروز و با تاخیر چندساله بالاخره در دسترس علاقه‌مندان و مخاطبان قرار گرفت. آلبومی که ساز دوتار مسعود خضری صدای گرم و خاطره‌سازِ خواننده نام‌آشنا و مطرح کشورمان، شهرام ناظری را همراهی می‌کند. اگرچه در «خنیاگر» جز صدای خواننده و دوتار، صدای هیچ ساز دیگری نیست اما انگار این آلبوم اساسا چیزی بیش از این را هم نمی‌خواست. اثری که با این ویژگی، خنیای «بخشی»های سرزمین خراسان را به مخاطب یادآوری می‌کند. چراکه در اجرای «بخشی»ها هم اصالتا تنها صدای دوتار است و آن‌که می‌خواند. نقش باران در آثار شهرام ناظری پر رنگ بوده و در این آلبوم هم قطعه «باران» ملهم از ملودی‌های ترکمن‌صحرا اجرا شده است؛ «چون تیغ به دست آری» بر مبنای مقام گرایلی، «دعوی چه کنی» براساس مقام قیامت و الهام گرفته از بخشی اولیا قلی یگانه، «در طواف شمع» بر پایه مقام شاه‌خطایی، «مهتری» بر مبنای مقام زاهد. قطعه «کوراغلو» هم که از مقام‌های محلی است و با دو زبان ترکی و کردی خوانده می‌شود، در آلبوم «خنیاگر» به انتخاب خواننده اثر، شکل ترکی آن اجرا شده است.  کارنامه هنری شهرام ناظری به ما می‌گوید که موسیقی مقامی و موسیقی مناطق، دغدغه جدی او بوده است و آثار زیادی از او در فضا و حال و هوای موسیقی نواحی به یاد داریم. حالا «خنیاگر» با همین ویژگی پس از سال‌ها رونمایی شد. شاید بد نباشد اینجا اشاره‌ای کنیم به اینکه اگرچه در سال‌های اخیر با تایید کمیته میراث بشری ناملموس، پرونده «مهارت ساختن و نواختن دوتار ایرانی» در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت جهانی رسید اما آلبوم خنیاگر پیش از این ضبط شده بود. در ادامه گفت‌وگو با شهرام ناظری را درباره آلبوم تازه منتشر‌شده‌اش می‌خوانید.

*شما همیشه نگاه ویژه‌ای به موسیقی مناطق داشته‌اید؛ برای مثال آلبوم «آواز اساطیر» که دربردارنده مقام‌های تنبور بود. در اثر منتشرشده اخیر هم که بر مبنای ساز دوتار شمال خراسان است، همچنان این دغدغه و نگاه وجود دارد. اساسا شما از آن دسته خوانندگانی نبودید که به موسیقی دستگاهی بسنده کند؛ این ویژگی ناشی از چیست؟

از نوجوانی علاقه‌مند نبودم که صرفا در محدوده موسیقی سنتی قرار بگیرم و به همین دلیل تفاوت من با دیگر خواننده‌های سنتی در این است که از ابتدا نگاه مقامی به موسیقی داشته‌ام. اگرچه در موسیقی سنتی شاگرد اول رشته آواز شدم ولی گرایش و علاقه من بیشتر به سمت موسیقی مقامی، موسیقی قومیت‌ها و موسیقی نواحی ایران بوده‌ است. به شکلی که آن نگاه محدود سنتی را دوست نداشتم؛ چرا که موسیقی مقامی و قومیت‌های ایران، سابقه دور و درازی دارد. در حالی که موسیقی اصطلاحا سنتی، قدمت زیادی ندارد و حداکثر قدمت آن به ۱۵۰ سال می‌رسد.

*زادگاه و اصالت کردی شما هم طبیعتا روی این موضوع تاثیر داشته، درست است؟

بله. شاید این مساله به دلیل محیط تربیتی‌ای که داشته‌ام، مثل منطقه‌ای که در آن به دنیا آمده‌ام و نقش خانواده و مادرم و به‌طور کلی عظمت و اصالت فرهنگ کرد هم باشد. علاوه بر این، طبیعتا آشنایی من از سن کم با مقام‌های موسیقی آن منطقه نیز این علاقه را در من به وجود آورده و باعث شده به موسیقی مقامی و به موسیقی قومیت‌های تمام جغرافیای ایران توجه ویژه داشته باشم.

*آلبوم «خنیاگر» اثری است بر مبنای موسیقی خراسان و دوتارنوازی آن؛ چرا ساز دوتار و چرا موسیقی خراسان؟

پیش از این هم کارهایی در زمینه تنبور انجام داده‌ام و خب طبیعتا چون این نگاه و علاقه به موسیقی مقامی در من وجود داشته و یکی از مناطق مهم این نظام موسیقایی، منطقه خراسان و یکی از سازهای مهم این منطقه ساز دوتار است، به خلق این اثر گرایش پیدا کردم و این اثر را با آگاهی و علاقه و با همکاری آقای مسعود خضری که به واقع در زمینه نوازندگی ساز دوتار استاد هستند، انجام دادم.

*هر کدام از قطعات این اثر الهام‌گرفته یا بر مبنای ملودی‌ها و مقام‌های موسیقی خراسان است؛ یکی از آن قطعات «کوراغلو» است که از مقام‌های محلی به شمار می‌رود. این قطعه هم با زبان کردی و هم ترکی خوانده می‌شود. جالب است که شما در این اثر، این قطعه را ترکی خوانده‌اید.

بله، همین‌طور است. بیشتر به این دلیل بود که پیش از این همیشه کردی اجرا کرده بودم. این قطعه زبان ترکی بسیار روان و سلیسی هم داشت، از این رو علاقه‌مند شدم آن را به این فرم هم اجرا کنم.

*یکی از ویژگی‌های آلبوم «خنیاگر» این است که از هیچ ساز دیگر و حتی سازهای ضربی در آن استفاده نشده است؛ تنها صدای دوتار است و خواننده...

این اتفاق سابقه قبلی دارد و گاهی در اجراها هم به تنهایی سه‌تار می‌نوازم و می‌خوانم. در آلبوم «خنیاگر» هم به تنهایی با ساز دوتار خوانده‌ام. مثل بعضی از کارهای پیشین. مثلا آلبوم «آواز اساطیر» که فقط آواز من به همراه تنبور آقای فیض بشی‌پور بوده است.

*انتشار آلبوم «خنیاگر» با تاخیر چند ساله همراه شد. با وجود اینکه آلبومی با این مختصات طبیعتا مخاطبان زیادی دارد؛ دلیل انتشار دیرهنگام این آلبوم چه بود؟

تاخیری که در انتشار اثر رخ داده است، مربوط به جریان‌های مملکت است و مسائلی که به دنبال آن بوده. در واقع این موضوع به اختیار ما نبوده است. وقتی ما کاری انجام می‌دهیم و اثری را خلق می‌کنیم، دوست داریم سریع به دست مخاطب برسد. به هر روی مشکلاتی از جمله درگیری‌هایی که احتمالا ناشر اصلی داشته و پس از آن بحث شیوع کرونا در این باره بی‌تاثیر نبوده است. البته مشکلاتی در حوزه هنر مملکت وجود دارد که من تمایل ندارم وارد جزییات آن شوم؛ اما همه اینها دست به دست هم دادند تا این اثر با تاخیر به دست علاقه‌مندان برسد.

ضبط این اثر شش یا هفت سال پیش انجام شد ولی مشکلاتی که وجود دارد، باعث شده این تاخیر به وجود بیاید. در هر صورت همیشه داستان‌هایی پشت پرده وجود دارد که فکر نمی‌کنم باز کردن آن زیاد جالب باشد. چیزی که هست باید بالاخره سر نخ به جایی وصل باشد تا همه کارها به سادگی و راحتی انجام شود. کسی مثل من که مربوط به هیچ گروه و دسته‌ای نیست و از ابتدا تا امروز با نگاه آزاد و آزاده کار کرده است، مشکلات زیادی سر راهش به وجود می‌آید و این‌طور می‌شود که ممکن است انتشار بعضی از آثار به همین شکل به تاخیر بیفتد.