تنوع فرهنگی بستری لازم برای سیاست‌گذاری فرهنگی

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران گفت: از دهلیز فرهنگ‌ها و تنوع فرهنگی می توان راه را برای پیشرفت هر چه بیشتر در عرصه‌های ملی و بین‌المللی باز کرد.

به گزارش روابط عمومی کمیسیون ملی یونسکو- ایران، در مراسم رونمایی از کتاب «یک دولت و چند فرهنگ»، که عصر 17 خرداد 1401 در سالن اجتماعات این کمیسیون برگزار شد، حجت‌الله ایوبی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران، ضمن خوش‌آمدگویی به مهمانان حاضر به‌ویژه دکتر بهمنی و دکتر مولایی و استاد محیط‌طباطبایی، اظهار داشت: اندیشه تهیه و تدوین این کتاب به زمان حضور من در موسسه فرهنگی اکو بازمی‌گردد، در آن زمان به درخواست دانشگاه باقرالعلوم برای کلاس‌های سیاستگذاری فرهنگی در خدمت دانشجویان دکترا بودم و طی گفت‌وگوها و جلسات مباحثه‌ای که شکل گرفت، به جمع‌بندی‌ای در مورد تدوین این کتاب رسیدیم. وی ادامه داد: نشست‌های بسیاری با اهالی فرهنگ و هنر و تئاتر، برگزار شد و با توجه به دیدگاه‌ها و دغدغه‌های من در مدیریت فرهنگی، دوستان پای کار آمدند و مقاله‌های خوبی را در حوزه تنوع فرهنگی، گردآوری و ترجمه کردند. همچنین کتاب «دولت و هنر» اینجانب با مقدمه ژان کلود کریر (فیلمنامه‌نویس شهیر فرانسوی) با نگاهی بر سیاست‌گذاری فرهنگی در فرانسه تازه به چاپ رسیده و کتاب «1970 روز در شماره شش ژان بارت» که مربوط می‌شد به خاطرات من در زمانی که رایزن فرهنگی ایران در فرانسه بودم -و مقصودم از نگارش آن کتاب بیان فر و شکوه فرهنگ بود- که خوشتبختانه هر دوی این کتاب‌ها مورد استقبال قرار گرفته و به‌خوبی دیده شده بوند و می‌توانستند راه‌گشای من برای تدوین اثری نو باشند. 

این کتاب اثری ارزشمند در مدیریت فرهنگی و سیاست‌گذاری فرهنگی است

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران، با اشاره به این موضوع که جای خالی کتابی در زمینه مدیریت فرهنگی و سیاست‌گذاری فرهنگی نه تنها در ایران که در تمام دنیا دیده می‌شود، گفت: با توجه به کارهای اندکی که در این حوزه صورت گرفته، این کتاب می‌تواند اثری ارزشمند در مدیریت فرهنگی و سیاست‌گذاری فرهنگی باشد. جای خوشوقتی است که ایران مهد تمدن‌ها و فرهنگ‌های متنوعی است که به‌مثابه ثروتی بزرگ برای کشورمان به حساب می‌آیند و از دهلیز فرهنگ‌ها می توان راه را برای پیشرفت هر چه بیشتر در عرصه‌های ملی و بین‌المللی باز کرد. ایوبی همچنین تاکید کرد: در کشوری مثل فرانسه که داعیه تنوع فرهنگی دارد هنوز هم صحبت بر سر ادغام فرهنگ‌ها و نه پذیرش تنوع آن‌هاست! حال آن‌که در ایران ما این تنوع فرهنگی و قومیتی را پذیرفته‌ایم و با این پذیرش راه را برای فهم درست و ژرفی از سیاستگذاری فرهنگی، فراهم کرده‌ایم.

این کتاب صرفا یک ترجمه نیست

ایوبی، نگاه عالمانه و دقیق گردآورندگان این کتاب را نقطه عطفی در ترجمه و نگارش آن دانست و اذعان کرد: در این کتاب دوستان من فراتر از یک ترجمه صرف عمل کردند و با نگاهی کاملا تخصصی مقالات گوناگون از کشورهای مختلف را گردآوری و ترجمه کردند.

دیدگاه‌های نظری موثر درباره تنوع فرهنگی بستری لازم برای سیاست‌گذاری فرهنگی است

در ادامه محمدرضا بهمنی، عضو هیات علمی پژوهشگاه و معاون همکاری‌های علمی- فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و از نویسندگان این کتاب، با تقدیر از تلاش‌های دکتر ایوبی که به بار نشستن این اثر را میسر کردند، گفت: جمعی که این کتاب را تدوین و نگارش کردند، دانشجویان نخستین دوره سیاست‌گذاری فرهنگی بودند که پس از آن مقوله‌های فرهنگ و سیاست فرهنگی در کشور با نگاهی متفاوت دیده و بدان پرداخته شد. او افزود: زمانی‌که بحث تنوع فرهنگی در کلاس مطرح شد من در مرکزی در دانشگاه مونترال کانادا بودم و منابع خوبی در این‌باره پیدا کردم که در حدود 400 کتاب و مقاله بود که از میان آن‌ها به‌طور مشخص، 10 تا 12 مقاله به موضوع تنوع فرهنگی پرداخته بود که در نهایت با همت و هم‌فکری دوستان به 6 تا 7 مقاله برای ترجمه و نگارش این کتاب رسیدیم. پس از آن بازخوانی‌ها و ترجمه‌های تخصصی و نگارش‌ها و تدوین‌ها انجام شد و بخش‌هایی که می‌بایست، پررنگ‌تر و برجسته‌تر شد. و در آخر همه این تلاش‌ها نیاز به یکسان‌سازی و قلمی واحد داشت که بدون همراهی و پشتوانه دکتر ایوبی بی‌تردید میسر نمی‌شد و ماحاصلی به این خوبی نداشت.

بهمنی تاکید کرد: برای کشورهایی که فراز و فرودشان با موضوع تنوع فرهنگی درهم آمیخته است، دو دیدگاه کلان در این‌باره وجود دارد: یکی دیدگاهی است که تنوع فرهنگی را فرصت می‌داند و دیگری دیدگاهی است که آن را تهدید می‌داند و بسیاری از کشورهایی که ما درباره آن‌ها تحقیق کردیم، مواجه و برخوردشان با این موضوع درست نبود. اما خوشبختانه در کشور ما دیدگاه مثبتی نسبت به این موضوع وجود دارد. وی همچنین دیدگاه‌های نظری موثر در خصوص تنوع فرهنگی را بستری لازم برای سیاست‌گذاری فرهنگی عنوان کرد و گفت: در شرایطی که برخوردهای مختلف فرهنگی رخ می‌دهد، آن‌چه نجات‌بخش است، «تنوع فرهنگی» است. ما فردای جامعه را بدون تنوع فرهنگی نمی‌توانیم متصور شویم.

ایران با تنوع فرهنگ‌ها و رسوم یکپارچه و زیباست

مهدی مولایی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مشاور معاون همکاری‌های علمی- فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و از نویسندگان این کتاب نیز اندوخته‌ها و تجربیات دکتر ایوبی از کشور فرانسه را غنیمتی در تدوین این کتاب برشمرد و گفت: تجربیات زندگی دکتر ایوبی به‌عنوان رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در فرانسه کمک شایانی کرد تا بدانیم در کشور ما خلاف بسیاری از کشورهای دیگر موضوع تنوع فرهنگی و اقوام مختلف همواره موضوعی قابل پذیرش بوده است و ایران با همین تنوع فرهنگ‌ها و رسوم است که یکپارچه و زیباست؛ چراکه همین تنوع فرهنگی از حیث روابط اقتصادی نیز می‌تواند بسیار مفید بوده و در مدیریت کلان کشور کارساز باشد.

حذف خرده‌فرهنگ‌ها باعث هجوم فرهنگ‌های بیگانه می‌شود 

عبدالمهدی مستکین، مدیر گروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو- ایران که مدیریت جلسه را نیز برعهده داشت ضمن تاکید بر این موضوع که حذف خرده‌فرهنگ‌ها می‌تواند باعث هجوم فرهنگ‌ها شود، اظهار داشت: در ایران، فرهنگ، آرایش جان‌هاست؛ به قول استاد سخن «سعدی شیرازی»: در اقصای عالم بگشتم بسی/ به‌سر بردم ایام با هر کسی/ تمتع به هر گو‌شه‌ای یافتم/ ز هر خرمنی خو‌شه‌ای یافتم.

ایوبی نیز بهترین زره برای مقابله با هجوم فرهنگ‌های بیگانه را بها دادن و قدر دانستن تنوع فرهنگی‌ها دانست و گفت: هر کسی با فرهنگ ایرانی و با نوای چنگ و عود آن آشنا شود، هرگز به سراغ فرهنگ‌های بیگانه نمی‌رود. از این‌رو ما باید با تمام توان در جهت شناساندن تنوع فرهنگی و به تبع آن سیاست‌گذاری درست فرهنگی، گام برداریم.

ایران از منظر جغرافیایی دارای یک موقعیت خاص فرهنگی است 

احمد محیط‌طباطبایی رئیس باشگاه نوروز و مشاور دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران هم با بیان این مطلب که هر کسی باید این کتاب را بخواند، افزود: ایران به لحاظ جغرافیایی نیز دارای یک موقعیت خاص فرهنگی است که قابل قیاس با هیچ جای دنیا نیست و محلی برای ورود و خروج فرهنگ‌هاست؛ فلات (نَجد) ایران بزرگ سرزمین وسیعی در آسیای مرکزی و جنوب غربی است. این فلات بین رودهای جیحون (آمو دریا) در شمال شرقی، کورا در شمال غربی، سند در جنوب شرقی، و فرات در جنوب غربی قرار دارد. کوه های پامیر و هندوکش در مشرق، جلگه ورا رود (ماوراءالنهر عربی) در شمال شرق، کوه‌های قفقاز در شمال غربی، کوه‌های زاگرس و میان رودان (بین‌النهرین عربی) در غرب و خلیج فارس و دریای مکران یا بلوچستان (دریای عمان) در جنوب محدوده طبیعی فلات ایران را مشخص می‌کند. که همه این‌ها یک ظرف جغرافیایی‌ای را پدید می‌آورند که گویی هر چیزی می‌تواند در آن وارد شود ولی در نهایت یک طعم واحد را می‌دهد.

تنوع فرهنگی و تنوع اقلیمی در ایران، هویت ملی را به‌وجود آورده است 

محیط طباطبایی افزود: تنوع فرهنگی و تنوع اقلیمی در ایران باعث به‌وجود آمدن پدیده‌ای تحت عنوان هویت ملی با شاخصه‌هایی خاص شده است که با هویت گروهی و رسمی فرق دارد و امری غیرارادی است که در زمان و مکان معین خود را نشان می‌دهد؛ در واقع آن‌چه ایران را از منظر تنوع فرهنگی خاص کرده، استقلال هویت ایرانی است، یک ایرانی در هر کجای دنیا که باشد، زمانی‌که از او بپرسند کجایی هستی؟ پیش از هر کلامی می‌گوید که من یک ایرانی‌ام. اما اگر به‌عنوان مثال در آمریکا به یک ناپلی برخورد کنید و از او بپرسید که اهل کجاست؟ می‌گوید من یک ناپلی هستم. درواقع نمی‌گوید که من یک ایتالیایی هستم. 

رئیس باشگاه نوروز، ایرانی امروز را وصل به ایرانی تپه‌های سیلک کاشان دانست و گفت: برای مثال خلاف یک ایتالیایی که با آن ایتالیایی رم باستان هیچ سنخیتی ندارد اما ایرانی امروز همان ایرانی هزاران سال پیش است که هویت ملی خود را همواره حفظ کرده است و همین تنوع فرهنگ‌ها در ایران هویت ملی ما را شکل داده است.

در پایان با حضور حجت‌الله ایوبی، محمدرضا بهمنی، مهدی مولایی، احمد محیط‌طباطبایی، عبدالمهدی مستکین، امیر روشن‌بخش، معاون دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران، علی فلک‌پور، رئیس حوزه ریاست و اعضای کمیسیون ملی یونسکو- ایران و جمعی از اندیشمندان و فرهیختگان، از کتاب «یک دولت و چند فرهنگ» رونمایی شد.

لازم به ذکر است که فرشاد مهدی‌پور، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کمیل قیدرلو، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) و مدیرکل مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، محمود حاجیلویی، عضو هیات علمی دانشگاه امام حسین (ع) و معاون خط‌مشی‌گذاری شورای عالی انقلاب فرهنگی، یوسف حسین‌نژاد، عضو هیات علمی دانشگاه دفاع ملی، رحیم کارگر، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قباد سلیمانی، نماینده ولی‌فقیه در کشور بوسنی‌وهرزگوین، از پژوهشگران و مترجمان این کتاب هستند. 

کتاب «یک دولت و چند فرهنگ» با مروری بر سیاست تنوع فرهنگی کشورها و با 22 برداشت از تجارب پنج کشور در سیاست‌گذاری تنوع فرهنگی، زیر نظر دکتر حجت‌الله ایوبی، توسط انتشارات کمیسیون ملی یونسکو- ایران در بهار 1401 منتشر شده است. در این کتاب مسئله «هویت» اصلی‌ترین علت توجه به تنوع فرهنگی عنوان می‌شود و به تنوع فرهنگی از آیین و نمایش تا تولید معنا و انسجام‌بخشی پرداخته می‌شود.