چه اتفاقاتی «برادران لیلا» را به بن‌بست کشانید؟

حضور فیلم‌ها در جشنواره‌های جهانی همواره می‌تواند فرصتی برای ظهور استعدادهای تازه و همچنین جلب توجه جهانیان به سینمای ایران باشد. طی سال‌های اخیر سینمای ایران تا حدی از این فرصت استفاده کرده و فیلم‌های بسیاری از کشورمان توانسته‌اند به جشنواره‌های معتبر جهانی راه پیدا کنند اما این حضور جهانی همیشه نمی‌تواند اتفاق کاملاً مثبتی تلقی شود و برخی مواقع حتی فیلم‌ها و سینماگران را دچار حاشیه‌هایی می‌کند که به ضرر فیلم تمام می‌شود.

به گزارش ایلنا، هفتادوپنجمین جشنواره فیلم کن برای سینمای ایران یکی از متفاوت‌ترین دوره‌ها بود. راه‌یابی فیلمی با عوامل ایرانی به این جشنواره که در کشور دیگری و با سرمایه خارجی ساخته شده بود،‌ توجهات بسیاری را به خود جلب کرد. اثری که موضوعِ وهن‌آمیز آن باعث شد پیش از نمایشِ عمومی، با واکنش‌های منفی بسیاری مواجه شود؛ تا جایی که نه تنها سازمان سینمایی بلکه بسیاری از افراد و نهادهای رسمی و غیررسمی در داخل کشور، بیانیه‌‌هایی علیه مضمون توهین‌آمیز آن منتشر کردند و در نهایت فیلم را به محاق بردند.

اما «عنکبوت مقدس» تنها عنوانی نبود که نام سینمای ایران را ولو غیررسمی در کن بر سر زبان‌ها انداخت، حضور اصغر فرهادی در بین اعضای هیئت داوران و راه‌یابی فیلم «تصور» به کارگردانی علی بهراد در بخش هفته منتقدان نشانه‌های دیگری از حضور سینمای ایران در این دوره از جشنواره فیلم کن بودند. در این بین «برادران لیلا» ساخته جدید سعید روستایی نیز دیگر فیلم‌ حاضر در کن بود. این اثر در بخش اصلی جشنواره حضور داشت و طبعا چهارمین اتفاقی بود که در همین جشنواره نام ایران را پشتوانه‌ی خود قرار داده بود.

با وجود اینکه «برادران لیلا» تنها توانست جایزه فیپرشی کن را از آن خود کند اما راه‌یابی آن به یکی از مهم‌ترین رویدادهای سینمایی جهان می‌شد اتفاق مهمی برای سینمای ایران باشد چراکه می‌رفت تا یکی دیگر از سینماگران ما را در مسیر جهانی شدن قرار دهد. اما این اثر به عنوان سومین اثر سینمایی سعید روستایی از همان ابتدا سوار بر حواشی بسیاری شد که پس از عدم تمایل سازندگان‌شان برای حضور در جشنواره فجر، موجب شد اظهارات بسیاری درباره موضوع این فیلم مطرح شود. فیلمی که دو تن از بازیگرانش به تعارض جنسی متهم شده‌اند و یکی از بازیگرانش را به عنوان حامیِ افشاگران تعارضات جنسی می‌شناسیم. ترکیب این حضور و همزمانی آن باعث شده بود که بازیگرِ زنِ اصلیِ فیلم پیش از برگزاری جشنواره، تأکید کند که در کنار فرد متهم به آزار جنسی قرار نمی‌گیرد اما در روز جشنواره اقدامِ عجیبش در انتشار عکسی از این فیلم باعث شد از همان ابتدای راه، فیلم با یک چالش مهم مواجه شود و درنهایت افکار عمومی؛ تعارضاتِ خانم بازیگر در گفتار و اعمالش را به شدت مورد انتقاد قرار داد.

پس از این اتفاق، اقدام غیرمتعارف و خارج از شان و عرفِ نوید محمدزاده و همسرش فرشته حسینی در فرش قرمز فیلم، توجهات را به خود جلب کرد و بار دیگر فیلم را به حاشیه کشاند تا جایی که حتی در نشست رسانه‌ای آن درباره اقدام این زوج پرسش‌هایی مطرح شد. اظهاراتِ بی‌ارتباط به سینما و فیلم از سوی دیگر عوامل «برادران لیلا» در این نشست هم نکته‌های دیگری بودند که باز فیلم را دچار حاشیه‌های جدید کردند به‌گونه‌ای که همان زمان سازمان سینمایی با تأکید بر اینکه فیلم‌ها برای حضور جهانی باید مجوز نمایش داشته باشند، تلویحاً برای این فیلم خط و نشان کشید و درنهایت پس از پایان کن، طی بیانیه‌ای صریحاً از توقیف جدیدترین ساخته سعید روستایی خبر داد.

هرچند که روستایی در روزهای برگزاری جشنواره کن طی مصاحبه‌ای تأکید کرد که در صورت سانسور و ممیزی،‌ ترجیح می‌دهد فیلمش در ایران اکران نشود، اما بیان این موضوع که یکی از دلایل توقیف فیلم «برادران لیلا» حضور این فیلم در جشنواره‌ای خارجی بدون اخذ پروانه نمایش است، خود نکته‌ای است که باید به آن توجه داشت و آن را مورد تحلیل قرار داد.

پیش‌تر فیلم‌هایی از سینمای ایران در جشنواره‌های خارجی حضور داشته‌اند که در داخل کشور هیچ‌گاه به نمایش عمومی درنیامده‌ یا درنهایت پس از حضور جهانی آنها، در داخل کشور با اصلاحاتی اکران شده‌اند. حتی فیلم‌هایی چون «شیطان وجود ندارد»،‌ «تاکسی» و... هم به دلیل حضور در جشنواره‌های جهانی بدون اخذ مجوز توقیف نشده‌اند بلکه دلیل توقیف این آثار بیشتر به موضوع و محتوا مربوط می‌شود. فیلم‌های دیگری همچون «گذشته»‌ و «جنایات بی‌دقت» نیز درنهایت با اصلاحیه‌هایی نسبت به نسخه‌‌های خارجی‌شان در ایران اکران شده‌اند. اما این‌بار به نظر می‌رسد سازمان سینمایی در اقدامی متفاوت نسبت به سال‌های قبل سعی دارد بر لزوم اخذ مجوز نمایش برای حضور جهانی فیلم‌های ایرانی تأکید کند.

آیا این اقدام بدعتی تازه است یا قانونی‌ که تا امروز به اجرا نرسیده است؟

فارغ از بحث محتوا که پیش‌نیاز بررسی و قضاوت آن مشاهده فیلم است و آثار زیادی در سینمای ایران را می‌توان فهرست کرد که به دلیل مشکلاتی در این حوزه، توقیف یا سانسور شده‌اند، توقیف فیلم‌ها به این دلیل که باید پیش از هر نمایشی در هر جای دنیا مجوز داشته باشند، پدیده‌ی تازه‌ای به نظر می‌رسد که می‌تواند شرایط حضور در جشنواره‌ها را برای سینماگران ایرانی سخت‌تر کند و در نهایت به انزوای سینمای کشور منجر شود. برای بررسی این موضوع از جنبه‌های قانونی و همچنین رویکردی که سازمان‌ سینمایی در دوره‌های مختلف در این مورد دنبال کرده با همایون اسعدیان (کارگردان و تهیه‌کننده سینما و دبیر شورای صنفی نمایش) و روح‌الله سهرابی (مدیرکل دفتر نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی) گفتگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

روح‌الله سهرابی: دریافت پروانه نمایش برای حضور فیلم‌های سینمایی در جشنواره‌های خارجی الزامی است

روح‌الله سهرابی در گفتگویی کوتاه با ایلنا، با تأکید بر لزوم دریافت پروانه نمایش برای حضور در جشنواره‌های خارجی اظهار داشت: اقدامات سازمان سینمایی در هر موردی قطعاً در چارچوب قانون خواهد بود. فیلم‌ها برای حضور در جشنواره‌های خارجی با استناد بر ماده پنج آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم، اسلاید، ویدیو و صدور پروانه نمایش موظف به دریافت پروانه نمایش هستند.

سهرابی در پاسخ به این پرسش که این قانون به تازگی مطرح شده یا پیش‌تر نیز وجود داشته، گفت: این ماده‌ی قانونی مصوبه‌ی تازه‌ای نیست که در قوانین لحاظ شده باشد بلکه مربوط به سال‌ها پیش است. به طور کل فیلم‌های ایرانی برای حضور در جشنواره‌های جهانی موظف به دریافت پروانه نمایش هستند تا امروز هم این قانون کاملاً اجرایی شده اما اگر در برخی موارد اندک این قانون به اجرا نرسیده، احتمالاً دلایل دیگری داشته است که من اطلاعی از دلایل آن ندارم اما در جریان هستم که اکثر سینماگران برای حضور در جشنواره‌های خارجی برای دریافت پروانه نمایش اقدام می‌کنند.

وی در پایان گفت: سازمان سینمایی و همه مدیران، علاقه‌مند به فراهم کردن شرایطی مساعد در جهت بهتر شدن وضعیت سینمای ایران هستند و ما سعی داریم فیلم‌های سینمایی با کمترین مشکل به اکران برسند اما امیدوارم هنرمندان نیز قوانین را مدنظر داشته باشند تا مدیران بتوانند با حفظ قوانین از آن‌ها حمایت کنند.

همایون اسعدیان: بهتر بود شورای پروانه نمایش درباره فیلم تصمیم‌گیری کند

همایون اسعدیان در گفتگو با ایلنا، درباره توقیف فیلم‌های سینمایی به دلیل حضورشان در جشنواره‌های خارجی پیش از دریافت پروانه نمایش، اظهار داشت: من آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم‌ها را نخوانده‌ام اما مبنا را بر این می‌گذارم که چنین ماده‌ای قانونی وجود دارد که فیلمسازان برای حضور در جشنواره‌های جهانی موظف به دریافت پروانه نمایش هستند؛ اما با وجود این ماده قانونی به نظر می‌آید که مسئولان سازمان سینمایی می‌توانند برخی مواقع آن را نادیده بگیرند و عملکرد دیگری داشته باشند. 

اسعدیان خاطرنشان کرد: قطعاً قانون این اختیار را به مسئولان مربوطه می‌دهد که بر اساس آن ماده‌ی قانونی عمل کنند و مثل مورد «برادران لیلا» تصمیم بر عدم نمایش فیلم بگیرند. اینکه وجود چنین قانونی درست است یا خیر، بحث دیگری است که نیاز به بررسی و تحلیل دارد اما این ماده در آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم‌ها احتمالاً به تازگی اضافه نشده و پیش‌تر نیز وجود داشته با این حال فیلم‌های بسیاری در این سال‌ها بدون دریافت پروانه نمایش به جشنواره‌های خارجی رفته‌اند و دچار مشکل نشده‌اند.

وی افزود: من فکر می‌کنم دوستان ما در سازمان سینمایی به نوعی در مقابل اظهارنظری که ممکن است از سوی سازنده‌ی فیلم «برادران لیلا» در فستیوال کن صورت گرفته، دست به مقابله به مثل زده‌اند و قصد دارند با این کار پاسخی به اظهارات صاحبان این اثر بدهند. انتظار ما از نهادهای دولتی ایفای نقش پدرانه است و اینگونه برخوردها که نوعی مقابله به مثل است، در شأن یک نهاد دولتی نیست. به اعتقاد من، مسئولان می‌توانستند برخوردی دوستانه‌تر یا اصطلاحاً نرم‌تر داشته باشند.

اسعدیان در ادامه درباره برخورد سازمان سینمایی در سال‌های گذشته با مواردی اینچنین گفت: درباره وجود یا عدم وجود این ماده قانونی یا حتی اینکه چه زمانی این ماده به آیین‌نامه اضافه شده، اطلاعی ندارم اما تصورم بر این است طی سال‌های گذشته اگر فیلمی بدون پروانه نمایش به جشنواره‌های خارجی می‌رفت و سازمان سینمایی با محتوای آن مشکلی نداشت، کسی برای توقیف فیلم سراغ این ماده قانونی نمی‌رفت و بحثی هم درباره آن شکل نمی‌گرفت. این مواد قانونی را می‌توان نادیده گرفت که اتفاقاً تصمیمی منطقی است و از شکل‌گیری حواشی جلوگیری می‌کند. سازمان سینمایی هم می‌توانست همان روند همیشگی را برای «برادران لیلا» در نظر بگیرد. شاید درنهایت فیلم از سوی شورای پروانه نمایش، غیرقابل نمایش تشخیص داده می‌شد که بحثی دیگر است و حداقل در این زمان روال طبیعی طی شده بود، اما دریافت یا عدم دریافت مجوز را منوط به یکسری حواشی کردن به نظر تصمیم درستی نیست.

این کارگردان خاطرنشان کرد: کاش مسئولان سازمان سینمایی با رفتاری پدرانه اجازه می‌دادند که فیلم مثل همه آثار سینمایی به شورای پروانه نمایش ارائه شود و در این شورا برای آن تصمیم‌گیری می‌شد. اعضای این شورا هم نباید اینگونه برخورد کنند که چون عوامل فیلم اظهاراتی در جشنواره کن داشته‌اند، فیلم را نخواهیم دید. اتفاقاً اعضای شورای نمایش باید فیلم را ببینند و همانطور که در حیطه وظایف این شورا است، فیلم را بر اساس محتوای آن قضاوت کنند نه اظهارات صاحب اثر در جشنواره‌ای که برگزار شده و به پایان رسیده است.

اسعدیان تأکید کرد: جشنواره فیلم کن به پایان رسیده و هر اتفاقی که در آن رخ داده از فیلم جداست و نباید این دو را با هم قضاوت کرد و برای پاسخ به یکسری اظهارات تصمیم به توقیف فیلم گرفت. فیلم حاصل کار یک نفر نیست و مجموعه‌ای از افراد در ساخت آن نقش داشته‌اند و این حق طبیعی همه عوامل فیلم است که بخواهند زحماتشان دیده شود و اگر با نادیده گرفتن فیلم درباره نمایش آن تصمیم بگیریم، حق این افراد را نادیده گرفته‌ایم.

این کارگردان در ادامه اظهاراتش گفت: اگر مسئولان سازمان سینمایی سعه صدر به خرج دهند و تحت تأثیر فضاسازی‌ها قرار نگیرند، برخورد منطقی‌تری با فیلم‌هایی چون «برادران لیلا» خواهند داشت. هیچ کارگردانی فیلمش را برای سانسور و توقیف نمی‌سازد و طبیعی است که یک فیلمساز به سانسور فیلمش اعتراض کند یا در یک گفتگو تأکید کند فیلمش را سانسور نخواهد کرد. یک کارگردان چنین حرفی می‌زند اما مسئولان سازمان سینمایی به عنوان یک نهاد دولتی باید نگاهی عمیق‌تر داشته باشد و بی‌توجه به این اظهارات و حواشی بر اساس آنچه که به عنوان یک روند طبیعی در سینمای ایران جریان دارد، عمل کنند. روندی که تا امروز شاهد بودیم مشاهده و بررسی فیلم توسط شورای پروانه نمایش است.