آیا اروپا، آمریکا را تهدید خارجی قلمداد می‌کند؟

شهاب  شهسواری- امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه روز سه‌شنبه تاکید کرد که باید بر استراتژی اقتصادی «ساخت اروپا» برای مقابله با سیاست‌های ایالات‌متحده امریکا تکیه کرد. مکرون این موضوع را در نشست خبری مشترک با اولف کریسترسون، نخست‌وزیر سوئد مطرح کرد. وی گفت: «همان‌گونه که می‌دانید دیدگاه من این است که ما نیازمند استراتژی ساخت اروپا هستیم تا به تغییرات جهان و همچنین سیاست اراده‌گرایی امریکا که کاملا مشروع است، واکنش نشان دهیم.» او تاکید کرد که ضروری است از بافت شبکه صنعتی اروپا حمایت شود، فرصت‌های شغلی جدید ایجاد شود و رقابت‌پذیری اروپا در کنار تولید انرژی‌های پاک افزایش پیدا کند.

اظهارنظر امانوئل مکرون، تازه‌ترین صحبت مقام‌های اروپایی درخصوص ضرورت افزایش استقلال اتحادیه اروپا در مقابل تهدیدهای خارجی است. مکرون ماه گذشته در سفر به واشنگتن در خصوص قوانین جدید حمایت‌گرایانه مذاکره کردند و مقرر شد تا دولت امریکا برای راضی کردن متحدان اروپایی برخی معافیت‌ها که برای صنایع اروپایی درخصوص قوانین تبعیض‌آمیز ازجمله قانون کاهش تورم که تابستان سال جاری تصویب و از اول ژانویه ۲۰۲۳ اجرایی شد، قائل شود. نگرانی از موج مهاجرت صنایع اروپایی برای استفاده از یارانه‌های دولت امریکا و انرژی ارزان‌قیمت‌تر در خاک امریکا، باعث شده است که در ماه‌های گذشته مقام‌های متعدد اروپایی نسبت به ضرورت حمایت از صنایع اروپایی و حفظ بافت صنعتی اروپا اظهارنظر کنند.

ایده ساخت اروپا، نخستین‌بار نیست که مطرح می‌شود. نخستین‌بار پیشنهاد برچسب‌زنی کالاها با عنوان «ساخت اتحادیه اروپا» در سال ۲۰۱۴ مطرح شد. اما در سال‌های اخیر با توجه به نگرانی از مهاجرت صنایع اروپایی به ویژه به کشورهایی که انرژی ارزان‌تری دراختیار صنایع قرار می‌دهند، این ایده بار دیگر توجه بیشتری را به خود جلب کرده است.

مقام‌های اروپایی معتقدند در شرایطی که قیمت‌های انرژی به‌شدت افزایش پیدا کرده است، حمایت از صنایع اروپا و محصولاتی که در داخل اتحادیه اروپا برای حفظ جایگاه اروپا به عنوان یک قدرت اقتصادی ضروری است.اقتصاد اتحادیه اروپا در طول سال‌های اخیر با تهدیدهای متعددی از سوی قدرت‌های جهانی مواجه شده است.

از یک سو جنگ اوکراین، تهدید قطع کامل صادرات انرژی روسیه را به اروپا جدی‌تر از گذشته کرده است و از سوی دیگر مناسبات اقتصادی با چین، نگرانی در مورد وابستگی هرچه بیشتر اروپا را به ابرقدرت دوم اقتصادی جهان افزایش داده است. در کنار این تهدیدها، سیاست‌های حمایت‌گرایانه دولت امریکا هم به تهدیدی برای اقتصاد و صنایع اروپایی تبدیل شده است. سیاست‌های حمایت‌گرایانه از صنایع داخلی امریکا در مقابل رقبای خارجی در دوران دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین ایالات‌متحده امریکا آغاز شد و دامن اروپا را هم گرفت. اما این سیاست‌ها در پی روی کار آمدن جو بایدن، رییس‌جمهور دموکرات هم تغییر چندانی نکرده است.

تابستان امسال تصویب قانون کاهش تورم از سوی کنگره امریکا که براساس آن یارانه ۳۶۷ میلیارد دلاری برای تقویت تولید و مشوق‌ها برای مصرف‌کنندگان امریکایی برای تولید و مصرف خودروهای برقی، باتری و انرژی‌های تجدیدپذیر درنظر گرفته ‌شده‌ بود، با واکنش تند اتحادیه اروپا مواجه شد. اروپایی‌ها این اقدام واشنگتن را یک اقدام ضدرقابتی می‌دانند که خلاف مقررات سازمان تجارت جهانی است اما بروکسل بیش از هر چیز نگران تبعیض علیه محصولات اروپایی توسط امریکا است. ماه گذشته در سفر امانوئل مکرون به واشنگتن، روسای جمهوری امریکا و فرانسه درخصوص شرایط تبعیض‌آمیز این قانون با یکدیگر گفت‌وگو کردند.

اروپایی‌ها انتظار دارند که امریکا دست‌کم همان اندازه که به مکزیک و کانادا، در مورد دسترسی به بازار خود امتیاز داده است به متحدان اروپایی هم امتیاز بدهد. امریکا و اتحادیه اروپا یک کارگروه برای بررسی جزییات این قانون تشکیل داده‌اند تا فرصت‌های بیشتری برای صنایع اروپایی فراهم شود تا از مزایای رایانه‌های امریکایی بهره‌مند شوند و بازار امریکا را از دست ندهند.

ماه گذشته ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا، کمیسیون اروپا را مامور کردند تا سیاست‌هایی تازه برای حمایت از صنایع و تولیدکنندگان اروپایی با هدف جلوگیری از اثر منفی سیاست‌های حمایت‌گرایانه امریکا وضع کند. به نوشته یوروز نیوز یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها در میان دولت‌های اروپایی این است که کمپانی‌های اروپایی به دلیل مواجهه با قیمت‌های بسیار بالاتر انرژی در مقایسه با همتایان امریکایی، رقابت‌پذیری خود را از دست بدهند یا سرمایه‌گذاری‌های خود را متوقف یا مراکز تولیدی را از داخل اروپا به ایالات متحده امریکا منتقل کنند که هم بتوانند از یارانه‌های دولتی بهره‌مند شوند و هم از انرژی ارزان‌تر استفاده کنند.

اورسلا فن درلاین، رییس کمیسیون اروپا پیشنهادهای مختلفی را برای حمایت از صنایع اروپایی مطرح کرده است. از جمله این پیشنهادها ایجاد سازوکار «ساده‌تر، سریع‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر درخصوص حمایت‌های دولتی» در اتحادیه اروپا است که فرآیند تحول منابع انرژی در اروپا را برای صنایع تسهیل کند. از جمله دیگر پیشنهادهای مطرح‌شده از سوی کمیسیون اروپا ایجاد «صندوق استقلال اروپایی» است که بتواند به صنایع اروپایی برای تولید در داخل اتحادیه اروپا کمک کند.در آلمان هم ایده استقلال استراتژیک اروپا، هواداران پر و پا قرصی دارد.

سال ۲۰۲۱ زمانی که ائتلاف سه حزبی جدید در آلمان روی کار آمد، این سه حزب در توافق تشکیل دولت‌شان نوشته ‌بودند: «ما می‌خواهیم استقلال استراتژیک اروپا را افزایش دهیم. ... هدف ما اتحادیه اروپای مستقل به عنوان یک بازیگر قدرتمند در دنیایی است که با ناامنی و رقابت نظام‌مند تعریف می‌شود.»

تورستن بِنِر، مدیر اندیشکده انستیتو سیاست عمومی جهانی در برلین در یادداشتی برای دویچه وله با اشاره به خوشحالی اروپایی‌ها از روی کار آمدن بایدن و ناتوانی جمهوری‌خواهان در ایجاد اکثریت چشمگیر در کنگره امریکا می‌نویسد: «بایدن در تاریخ به عنوان واپسین سیاستمداری در کاخ سفید که با تمام وجود به اتحاد دو سوی آتلانتیک اعتقاد دارد، ثبت خواهد شد.»

وی استدلال می‌کند که دوران سیاست امنیتی دست و دل‌بازانه امریکا، بدون توجه به اینکه چه کسی سکان کاخ سفید را دراختیار داشته ‌باشد، به زودی به پایان می‌رسد، چراکه ایالات‌متحده در آینده بیش از هر زمان دیگر روی چین تمرکز می‌کند.

اندیشکده شورای اروپایی روابط خارجی، به صورت مستمر شاخص استقلال اروپا را در حوزه‌های مختلف از جمله حمایت اقلیمی، دفاع، اقتصاد، بهداشت، مهاجرت و فناوری اندازه‌گیری می‌کند. براساس این شاخص، مجموعه اتحادیه اروپا از لحاظ اقتصادی و بهداشت استقلال بالایی دارد، از لحاظ دفاعی، حمایت اقلیمی و مهاجرت، سطح استقلال قابل قبول است. اما بدترین نمره برای استقلال اتحادیه اروپا در حوزه فناوری است و در این حوزه اتحادیه اروپا به‌شدت وابسته محسوب می‌شود.

جوزپ بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تازگی تاکید کرده‌بود که استقلال اقتصادی اتحادیه اروپا به‌شدت تحت‌تاثیر مناقشه‌های سیاسی قرار گرفته است. در سال‌های اخیر اختلال در زنجیره تامین به دلیل جهان‌گیری ویروس کرونا، تلاش چین برای وابسته‌سازی دیگر نقاط جهان به خود و احتمال قطع جریان انرژی ازسوی روسیه به ویژه پس از جنگ اوکراین، بزرگ‌ترین تهدیدهایی بودند که اقتصاد اروپا را تحت‌تاثیر قرار دادند.

تیه‌ری برتون، کمیسیونر بازار داخلی اتحادیه اروپا، در سخنرانی خود که پاییز سال جاری انجام داد تاکید کرد: «درحالی که قیمت فروش فله گاز در اروپا ۵ تا ۷ برابر بیشتر از ایالات‌متحده امریکا است و قیمت برق در طول ۱۸ ماه گذشته ۵ برابر شده است، وضعیت مشوق‌های انرژی دولت‌های اروپایی برای صنایع در وضعیت بحرانی قرار گرفته است. بسیاری از صنایع اروپایی در حال تصمیم‌گیری برای مهاجرت به خارج از اروپا هستند. ...ما باید اطمینان حاصل کنیم که هر جای اروپا، صنایع اروپایی بتوانند به حمایت‌های اضطراری دسترسی داشته ‌باشند تا بتوانند به لحاظ رقابتی جایگاه مشابهی از نظر هزینه تولید داشته ‌باشند.»

برتون تاکید کرد: «من شخصا سیاست صنایع ساخت اروپا را ترویج می‌کنم، سیاستی که از طریق آن می‌توانیم اطمینان پیدا کنیم که اروپا یک قدرت صنعتی باقی می‌ماند. البته این سیاست را قرار نیست که از صفر شروع کنیم، من شخصا سه سال است که برای چنین هدفی تلاش می‌کنم تا زیرساخت صنعتی اروپا را تقویت کنم.»

کمیسیونر بازار داخلی اتحادیه اروپا سه پیشنهاد برای تسریع در تحول به سمت استراتژی ساخت اروپا مطرح می‌کند. نخستین پیشنهاد او مربوط به سرمایه‌گذاری و اولویت‌بخشی به صنایع و فناوری‌های راهبردی است. به گفته این مقام اتحادیه اروپا، اولویت‌بندی صنایع و فناوری‌های راهبردی باید در سطح اتحادیه انجام شود. پیشنهاد دوم این مقام اروپایی، بازنگری در چارچوب‌های مقررات‌گذاری است که بتوانند تولید صنایع را تقویت کنند. برتون همچنین پیشنهاد می‌کند که در توزیع کمک‌های مالی دقت نظر بیشتری شود و کمک‌ها به صنایعی که بیشترین اهمیت را دارند اختصاص داده‌شود.