کودتا به روایت اسناد سرویس‌های جاسوسی . 3

اعتمادآنلاین| 1. بسیاری از سیاستمداران مخالف مصدق با بازار ارتباط داشتند اما بخش اعظم بازاریان پرنفوذ همچنان نسبت به مصدق وفادار مانده بودند. کاتم مامور سیا می‌نویسد یکی از بزرگترین درسهای دوره مصدق این بود که وقتی جدایی اجتناب‌ناپذیر بین مصدق و کاشانی به وقوع پیوست، بازار بی‌هیچ تردیدی مصدق را انتخاب کرد و او را نماد حقیقی ناسیونالیسم دانست.

2. شماری از روحانیون تک‌رو به رهبری آیت‌الله غروی و آیت‌الله برقعی و نیز حجت‌الاسلام ابوالفضل زنجانی و محمود طالقانی همچنان به پشتیبانی از مصدق ادامه دادند.

3. اختلافات مصدق و کاشانی نخستین‌بار تنها با گذشت ده روز از قیام 30 تیر علنی شد. هنگامی که مصدق افزایش 6 ماهه اختیارات ویژه به یک سال را درخواست کرد، کاشانی درخواست وی را محکوم کرد. هنگامی که مصدق با ظن نسبت به تحرکات دربار گفت که شاه باید به تعطیلات خارج از کشور برود، حامیان کاشانی به سردستگی شعبان‌بی‌مخ به تظاهرات سلطنت‌طلبان بیرون از دربار ملحق شدند. در این برنامه، حدود 300 نفر دروازه‌های کاخ را مسدود کرده و ملتمسانه از شاه خواستند تا کشور را ترک نکند. آنان مصدق را که از قضا در آنجا گرفتار شده بود، تهدید کردند. همان افراد در همان روز از جیپ ارتش برای درهم‌شکستن دروازه منزل مصدق استفاده کردند. مصدق فکر می‌کرد اصلا به این خاطر به کاخ شاه دعوت شده بوده تا جمعیت از پیش برنامه‌ریزی‌شده بتوانند او را بترسانند.

4. در این میان، صدور حکم دستگیری سرلشکر زاهدی از سوی دولت به اتهام توطئه برای کودتا موجب افزایش تنش‌ها شد. کاشانی به عنوان رییس مجلس به او اجازه داد تا در صحن مجلس تحصن کند. بقایی، قنات‌آبادی و یکی از پسران کاشانی نیز به او پیوستند. کاشانی در دیدار کم‌سابقه‌ای از مجلس، به دیدن آنها رفت. هنگامی که نمایندگان هوادار مصدق برای برکناری کاشانی از ریاست مجلس دست به کار شدند، او نخست‌وزیر را متهم کرد که دیگر نماینده ملت نیست. همچنین مصدق را به دلیل برقراری یک حکومت دیکتاتوری به مراتب بدتر از سال‌های پیش از 1320 محکوم کرد.

5. حامیان کاشانی در هفته‌های پیش از کودتا تقریبا هر روز با تظاهرکنندگان هوادار مصدق در اطراف خانه او کشمکش داشتند. در این حوادث، یک تظاهرکننده به قتل رسید و دو عضو از اعضای خانواده او دستگیر شدند. وارثان کاشانی بعدها به منظور به حداقل رساندن مخالفت خود با مصدق، این موضوع را از روایت‌هایشان خارج کردند.

6. دست آخر، هنگامی که مصدق خواهان برگزاری همه‌پرسی انحلال مجلس و نیز استعفای نمایندگان هوادار خود از نمایندگی مجلس شد تا پارلمان جدید براساس قانون اصلاح‌شده انتخابات تشکیل شود، کاشانی او را به زیرپاگذاشتن مشروطه و هدایت کشور به سوی دیکتاتوری متهم کرد. در آن هنگام دست‌کم یک‌سوم از نمایندگان عملا حقوق‌بگیر MI6 و سیا بودند.

7. پاسخ مصدق به این موارد، رجوع مستقیم به عموم مردم بود: فقط ملت ایران _و نه هیچکس دیگر_ حق تصمیم‌گیری درباره این موضوع را دارد. زیرا این ملت بود که قانون اساسی، مشروطه، مجلس و نظام کابینه‌ای ما را به وجود آورد. نباید فراموش کرد که قوانین برای مردم به وجود آمده‌اند و نه مردم برای قانون. ملت حق دارد نظرات خود را بیان کند و اگر تمایل داشت، قوانین خود را تغییر دهد. در یک مملکت دموکراتیک و مشروطه، ملت حاکم و برتر است.

8. همان‌گونه که انتظار می‌رفت، مصدق حمایت اکثریت را کسب کرد. این همه‌پرسی شاید نوعی اغراق در میزان حمایت از او بود، اما هیچ تردیدی وجود ندارد که او حامیان خود در توده مردم را همچنان حفظ کرده بود. مطابق گزارش نیویورک‌تایمز، سالگرد قیام 30 تیر با راهپیمایی عظیمی در تهران همراه شد و این در حالی بود که حامیان کاشانی آشکارا در آن حضور نداشتند.

9. نقشه کودتا در نیمه‌های فروردین 32 در واشنگتن به تصویب رسید. در اوایل اردیبهشت در پایگاه نظامی بریتانیا در قبرس به دقت مورد بررسی قرار گرفت و تنظیم شد، در نیمه‌های خرداد یک‌بار دیگر در بیروت بررسی و ارزیابی شد، اوایل تیر در لندن نهایی شد و در 11 تیرماه به امضای وزاری خارجه بریتانیا و آمریکا و سپس در 21 تیرماه به امضای آیزنهاور و چرچیل رسید.

10. نقشه عملیات برای اواخر مرداد ماه تنظیم شده بود. طی مراحل برنامه‌ریزی کودتا با لوی هندرسن مشورت کردند و سرلشکر زاهدی کمی بعد وارد ماجرا شد. از سوی دیگر، دفاتری برای ارتباطات نیز در تهران، نیکوزیا و واشنگتن برقرار شدند.

منبع: کودتا، نوشته، یرواند آبراهامیان، نشر نی