راه مذاکره واشنگتن و تهران بسته شد؟

اعتمادآنلاین| یک روز دعوت به مذاکره، روز دیگر دمیدن در شیپور جنگ، ساعتی سخن گفتن از «ایرانی‌های فوق‌العاده»، ساعتی دیگر «تروریست خواندن» ملت ایران، سالی خروج از برجام، سال دیگر انتقاد از کاهش سطح تعهدات برجامی ایران، سحرگاه تشکر از ایران برای عدم هدف قراردادن هواپیمای باسرنشین امریکا و شامگاه تحریم تهران. یکشنبه‌روزی سخن گفتن از آنکه دولت فعلی امریکا به دنبال تغییر نظام در ایران نیست و دوشنبه روزی وضع تحریم علیه رهبر ایران و سخن گفتن از تحریم وزیر خارجه این کشور در چند روز آتی. دونالد ترامپ، چهل و پنجمین رییس‌جمهور امریکا تصویری آشفته از کاخ سفید به جهان ارایه کرده است. ترامپ می‌گوید به دنبال جنگ با ایران نیستم و توسل به دیپلماسی را ترجیح می‌دهم. آقای رییس‌جمهور همزمان از آمادگی برای گفت‌وگو با ایرانی‌ها هم سخن می‌گوید اما کدام دیپلماسی؟ کدام کانال گفت‌وگو و کدام اراده واحد سیاسی برای گفت‌وگو؟

هرچند آشفتگی تنها مختص سیاست دونالد ترامپ و تیم وی در قبال ایران نیست و پرونده‌های کشورهایی چون کره‌شمالی، ونزوئلا، سوریه و... هم از همین معضل واحد رنج می‌برند اما عدم وجود رابطه دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن در 40 سال گذشته و سابقه تنش‌های متفاوت میان این دو برای جداکردن پرونده تهران از سایر پرونده‌های روی میز دونالد ترامپ کفایت می‌کند. دو سال و اندی از حضور ترامپ در کاخ سفید می‌گذرد و در این میان گام‌هایی که وی در قبال ایران برداشته صرفا به تنش‌زایی بیشتر و بیشتر منتهی شده و این در حالی است که رییس‌جمهور امریکا در فاصله هرگام تاکید کرده به دنبال تنش‌زدایی از رابطه با تهران و رسیدن به توافقی همه‌جانبه با ایران است. پریشان‌گویی و اظهارات ضد و نقیض درباره ایران صرفا محدود به دونالد ترامپ نیست و مانند یک بیماری مسری به زیردستان وی اعم از وزیر خارجه تا مسوول گروه اقدام علیه ایران در وزارت‌خارجه نیز سرایت کرده است. در حالی که نه فقط تهران بلکه نزدیک‌ترین شرکای سنتی امریکا هم نمی‌توانند موضع اصلی و مشخص واشنگتن در قبال ایران را در سایه اظهارنظرهای متناقض و عملکردهای متفاوت از شعارهای سیاسی درک کنند، ترامپ ادعا می‌کند فایده این ابهام‌‌آفرینی، گیج کردن ایرانی‌ها است. امروز ثمره این رفتارهای زیگزاکی بی‌ثباتی در منطقه غرب آسیا و خلیج‌فارس و ثانیه به ثانیه انتظار برای تنشی جدید است.

در روزهایی که اروپایی‌ها به اضافه چین و روسیه تلاش می‌کنند توافق هسته‌ای با ایران را حفظ کنند و قرار است مدیران سیاسی 6 کشور روز جمعه 7 تیرماه در وین دور هم جمع شوند، دونالد ترامپ روز دوشنبه به وقت امریکا حلقه جدیدی به زنجیره تحریم‌ها علیه ایران افزود: تحریم رهبر ایران و سخن گفتن از تحریم محمدجواد ظریف در چند روز آتی. واکنش به این اقدام در فضای مجازی و رسانه‌ای بین‌المللی از همان نخستین ثانیه‌های انتشار این خبر آغاز شد. «شلیک به دیپلماسی»، «پایان احتمال مذاکره ایران و امریکا»، «ورود واشنگتن و تهران به عرصه رویارویی تمام‌عیار»، «ترامپ درباره نیت مذاکره با ایران دروغ می‌گوید»؛ تیترهایی از این جنس بلافاصله به تحلیل‌های توییتری کوتاه از تبعات تصمیم تحریمی جدید امریکا علیه ایران تبدیل شدند. به نظر می‌رسد که دانه‌های تسبیح تحریم ترامپ با توجه به آنکه دیگر تحریم موضوعی باقی نمانده، تمام شده و آنچه دوشنبه اتفاق افتاد آخرین تیر در ترکش دونالد ترامپ برای تحت فشار قرار دادن ایران بود. اقدامی نسنجیده که تبعات آن دامان کاخ سفید را در سال منتهی به انتخابات 2020 می‌گیرد. تا پیش از روز دوشنبه ایران و امریکا در شرایط پرتنش اما نسبتا مدیریت شده‌ای قرار داشتند: تهران گزینه جنگ را ناممکن و مذاکره را بعید می‌دانست. واشنگتن از تمام ابزارهای اقتصادی برای تحت فشار قرار دادن ایران استفاده کرده اما همزمان از تصمیمی که سطح تنش را از حالت منازعه غیرمستقیم به رویارویی نظامی بکشاند نیز پرهیز می‌کرد. در این میان جمعی از بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تلاش می‌کردند در مرحله نخست از سطح تنش میان دو طرف کاسته و در مرحله بعد دو طرف را به گفت‌وگو ترغیب کنند. امضایی که دونالد ترامپ روز دوشنبه پای فرمان رییس‌جمهور برای تحریم رهبر ایران گذاشت عملا وضعیت را از حالت «نه به مذاکره» به حالت «مذاکره غیر‌ممکن» تغییر داد. از سوی دیگر اظهارات وزیر خزانه‌داری امریکا مبنی بر احتمال تحریم وزیر خارجه ایران در چند روز آتی به معنای رد هرگونه راهکار دیپلماتیک برای خروج از بن‌بست در روابط ایران و امریکا بود. هرچند اظهارنظر ترامپ و شخص برایان هوک در دیپلماسی جا زدن اقدام‌های ضدایرانی که در دو سال و نیم گذشته رخ داده همواره از سوی ایران رد شده و تهران، تحریم‌های اقتصادی تحمیل شده به خود را مصداق جنگ و تروریسم اقتصادی خوانده اما پس از اعلام روز دوشنبه مبنی بر احتمال قرارگرفتن نام ظریف در لیست تحریمی امریکا این سوال در میان کاربران فضای مجازی و تحلیلگران مطرح شد که اگر تیم ترامپ خواهان دیپلماسی در برابر ایران است مذاکره با چه کسی باید صورت بگیرد؟ وزیر خارجه‌ای که نامش در لیست تحریم خواهد بود؟

ژست برخورد با ایران با ابزار تکراری تحریم

در 24 ساعت گذشته موجی از تحلیل درباره تبعات تحریم جدید امریکا در رسانه‌های متفاوت منتشر شد و نکته جالب توجه این بود که این‌بار در تمام تحلیل‌ها اقدام ترامپ به مرگ دیپلماسی در رابطه ایران و امریکا تعبیر شد و حتی تندترین منتقدان جمهوری اسلامی ایران در رسانه‌های غربی نیز تحریم جدید امریکا علیه ایران را اشتباهی فاحش خواندند.

اظهارات دونالد ترامپ همزمان با امضای فرمان تحریمی جدید در اتاق بیضی‌شکل کاخ سفید بر ابهام موجود درباره نیت واقعی وی در مواجهه با تهران افزود . امریکا همچنین اعلام کرده که تا آخر هفته نام محمد جواد ظریف را در لیست تحریم قرار می‌دهد و این در حالی است که وزیر خارجه ایران در جریان مذاکرات برجام با جان کری، همتای خود در دولت اوباما دیدارهای مرتبی داشت و در دو سال و نیم گذشته نیز به مناسبت‌های متفاوت برای شرکت در جلسات سازمان ملل به نیویورک رفت و آمد داشت و گفته می‌شود که قرار بود ماه آتی میلادی نیز سفری به نیویورک داشته باشد. در حالی که وزارت خزانه‌داری امریکا ادعا می‌کند تحریم دفتر رهبر ایران میلیون‌ها دلار به ایران آسیب می‌رساند اما کارشناسان نظر مخالفی دارند و تحریم‌های اعلام شده در روز دوشنبه را بیشتر نمادین می‌دانند. الیزابت روزنبرگ از کارشناسان سابق وزارت خزانه‌داری امریکا در این باره می‌گوید: این تحریم‌ها تاثیر اقتصادی چندانی ندارد و به نظر نمی‌رسد که آسیب اقتصادی مورد ادعای دولت ترامپ را هم به ایران وارد کند. این تحریم‌ها بیشتر نمادین هستند و حاشیه‌هایی برای تشدید تهدید احتمال به راه افتادن منازعه نظامی میان دو طرف. به نظر می‌رسد که ترامپ تلاش کرده با وضع این تحریم، جبران خبر مربوط به جلوگیری از حمله محدود به ایران 10 دقیقه پیش از انجام آن را بگیرد.

برخی از کارشناسان سابق وزارت خزانه‌داری امریکا هم در گفت‌وگو با نیویورکر اعلام کرده‌اند که قدرت لازم برای تحریم هر نهاد حقیقی یا حقوقی مرتبط با دولت ایران از سال 2012 و زمانی که باراک اوباما دستور اجرایی لازم را صادر کرده وجود داشته و ترامپ برای اضافه کردن نام نهاد حقوقی یا فرد حقیقی به این لیست احتیاجی به این‌همه سر و صدا و امضا کردن سند تحریمی جدید مقابل دوربین خبرنگاران نداشته است. برخی از این کارشناسان نیز گفته‌اند که هدف ترامپ از این اقدام صرفا یک پیام‌رسانی به ایران بوده و آن را پاسخی غیرنظامی به هدف قرار گرفتن پهپاد امریکایی توسط ایران در روز پنجشنبه گذشته دانسته‌اند.

نیویورکر در ادامه می‌نویسد: تبعات اصلی این تحریم‌ها سیاسی خواهد بود و می‌توان گفت که این تحریم‌ها نه مشوق بلکه مخرب مسیر دیپلماسی هستند که مایک پمپئو می‌گوید در مقابل ایران به دنبال توسل به آن است. تهران دقایقی پس از وضع تحریم‌های جدید توسط امریکا هرگونه گفت‌وگو با واشنگتن را رد کرد. مجید تخت روانچی، نماینده دایم ایران در سازمان ملل در جمع خبرنگاران اعلام کرد که تهران تسلیم فشارها نخواهد شد. وی به صراحت اعلام کرد که هیچ آدم عاقلی با کسی که او را با تحریم بیشتر تهدید می‌کند وارد مذاکره نمی‌شود.

این رسانه امریکایی در ادامه می‌نویسد: تحریم رهبر ایران و نهاد وابسته به وی می‌تواند تاثیرات معکوسی داشته باشد. دولت ترامپ به دنبال امتیاز گرفتن از ایران در حوزه‌های موشکی، فعالیت‌های منطقه‌ای و برنامه هسته‌ای است اما با این تحریم‌ها رسیدن به توافقی جدید بسیار بسیار سخت خواهد بود. هدف قرار دادن پهپاد امریکایی در داخل ایران نوعی از حس غرور و رضایت را به ایرانی‌ها داده بود و شاید در این فضا امکان شکل‌گیری کانالی برای گفت‌وگو وجود داشت اما با تحریم رهبر ایران دیگر دورنمایی برای چنین چیزی وجود نخواهد داشت. از سوی دیگر تجربه ثابت کرده که تحریم ابزار مناسب و کافی نیست و شاید کاربردی باشد اما زمان می‌برد. کره شمالی سال‌هاست تحریم‌های امریکا را تحمل می‌کند اما هنوز حتی مذاکرات دونالد ترامپ با کیم جونگ اون هم به نتیجه‌ای مبنی بر خلع سلاح پپونگ یانگ که برخلاف ایران بمب اتم هم در اختیار دارد منتهی نشده است. از سوی دیگر تحریم‌ها زمانی می‌توان تاثیرگذار باشد که اجماع جهانی را همراه داشته باشد اما امروز امریکا و اروپا بیشترین شکاف‌ها را تجربه می‌کنند.

هدف از «پیام‌های احمقانه» ترامپ چیست؟

«جرت بلنک» هماهنگ‌کننده سابق وزارت خارجه امریکا در امور برجام امروز (سه‌شنبه) تایید کرد که تحریم‌هایی که واشنگتن شب گذشته علیه ایران وضع کرد، حالت «نمادین» دارد. جرت بلنک در رشته‌ توییتی که در حساب کاربری‌اش منتشر و خبرگزاری فارس آن را ترجمه کرد، نوشت: «کارشناسان هم موافقند که تحریم‌های جدید اعلام‌شده علیه ایران نمادین است. این واقعا حقیقت دارد (و البته نتیجه‌گیری درباره آن نیز با وجود نمایش ضعیف دولت امریکا بسیار آسان است)، چرا که افراد و نهادهایی که به تازگی تحریم شده‌اند، قبلا از سیستم مالی بین‌المللی کنار گذاشته شده بودند. نمادپردازی می‌تواند یک ابزار بسیار مفید پیام‌رسانی در امور بین‌المللی باشد اما نه در این مورد که پیام‌ها احمقانه است. ما چه چیزی می‌خواهیم بگوییم؟ چند دلیل که نشان می‌دهد این تحریم‌ها صرفا انزوای واشنگتن در جامعه بین‌المللی را افزایش خواهد داد. نخست، اینکه، همان‌طور که ایران نیز درباره این مساله تردیدهایی را مطرح کرده بود، ما احتمالا در حوزه ابزارهای تحریمی موثر و عملی در حال نزدیک شدن به ته خط هستیم و گزینه‌های آینده به افزایش تنش‌های نظامی محدود شده است.دوم اینکه، ما احساس می‌کنیم که مجبوریم به اقدامات ایران پاسخ متقابل بدهیم حتی در شرایط فعلی که گزینه‌های خوب ما کم شده است. سوم اینکه، ترامپ وقتی می‌گوید به دنبال تغییر رژیم ایران نیست، چندان هم جدی نیست- اشاره مستقیم به رهبر ایران و دفترش (بیت رهبری)، به عنوان نماد رژیم ایران- این ادعا را زیر سوال می‌برد.چهارمین مورد که تاکید می‌کند ما درباره گفت‌وگوها جدی نیستیم. اینکه ظریف وزیر خارجه ایران را هدف گرفته‌ایم... بی‌خیال. و پنجم اینکه درباره ظریف، آیا کسی هست که تصور کند این اقدام توانایی وی برای انجام سفرهای خارجی را محدود می‌کند؟ دولت‌های آسیایی و اروپایی دیدارهای وی را در اقدامی که تهدیدات تحریمی ما را به چالش می‌کشد، تسهیل خواهند کرد و باید هم این کار را انجام دهند که همه اینها نشان‌دهنده انزوای ما و محدود شدن اثرگذاری و نفوذ ما در جهان است».

راهی که ترامپ مسدود کرد

سیدعباسموسوی، سخنگوی وزارت خارجه در واکنش به تحریم‌های جدید امریکا در صفحه توییترش نوشت: «تحریم بی‌حاصل رهبری ایران و نیز فرمانده دیپلماسی کشور یعنی بسته شدن همیشگی راه دیپلماسی با دولت مستاصل امریکا. دولت ترامپ در حال نابودی همه سازوکارهای جا‌افتاده بین‌المللی برای حفظ صلح و امنیت جهانی است. تیم- بی»

خشم ترامپ از حسن روحانی

«دونالد ترامپ»، رییس‌جمهور آمریکا 24 ساعت پس از وضع تحریم علیه رهبر ایران نسبت به سخنان حسن روحانی، رییس‌جمهور که از معلولیت ذهنی در کاخ سفید سخن گفته بود واکنش نشان داده و در سه توییت ادعاهای بی‌پایه و اساس خود علیه ایران را تکرار کرد. براساس ترجمه خبرگزاری فارس وی نوشت: «رهبران ایران واژه‌های «خوبی» و «دلسوزی» که بویی از آن نبرده‌اند را درک نمی‌کنند. نکته غم‌انگیز آنکه تنها چیزی که می‌فهمند قدرت و زور است. امریکا با فاصله قدرتمندترین نیروی نظامی در دنیا است و فقط در دو سال گذشته 1.5 تریلیون دلار در این زمینه هزینه کرده است. مردم فوق‌العاده ایران دارند بدون هیچ دلیل خاصی رنج می‌کشند. رهبران آنها تمام پول‌ها را خرج تروریسم می‌کنند و پول ناچیزی برای چیزهای دیگر خرج می‌کنند.»

ترامپ همچنین ایران را به کشتن سربازان امریکایی متهم کرده است. او نوشت: «آمریکا استفاده ایران از بمب‌ها و مین‌های کنارجاده‌ای که به کشته شدن 2000 امریکایی و زخمی شدن شمار بیشتری از آنها منجر شد را فراموش نکرده است. بیانیه بسیار توهین‌آمیز و جاهلانه ایران که امروز منتشر شد فقط نشان می‌دهد که آنها واقعیت را درک نمی‌کنند. هر گونه حمله توسط ایران به هر چیز امریکایی با زور شدید و کوبنده روبه‌رو خواهد شد. در برخی حوزه‌ها، کوبنده به معنی نابودی خواهد بود. دیگر خبری از جان کری و اوباما نیست.»

منبع: روزنامه اعتماد