همه آنچه باید درباره اوراق قرضه اسلامی (صکوک) بدانید/ آیا اوراق صکوک برای سرمایه‌گذاری مناسب است؟/ چگونه می‌توان اوراق قرضه اسلامی را خریداری کرد؟

اعتمادآنلاین| علیرضا اصغرزاده- در شرایطی که هیچ استدلالی برای کاهش نرخ ارز پیدا نمی‌‌شود و هر لحظه ممکن است قیمت‌ها مجدداً افزایش یابد، بی‌ثباتی قیمت‌ها در بازار طلا و سینوسی شدن موج تورم نیز مزید بر علت شده تا مردم به فکر بهترین مأمن برای حفظ اندک سرمایه‌ خود باشند.

بر همین اساس به دلیل پویایی و تحرک بازارها هیچ‌وقت نمی‌توان در علم اقتصاد، درباره سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی، نظر مطلقی داد، اما می‌توان برای به جریان انداختن حجم عظیم سرمایه‌های سرگردان مردم نسخه‌های شفابخشی پیچید. یکی از این نسخه‌های پیشنهادی استفاده از اوراق قرضه اسلامی یا به اصطلاح صکوک است که در ادامه این گزارش به معرفی آن خواهیم پرداخت.

اوراق قرضه چیست؟

ابتدا بهتر است قبل از معرفی اوراق قرضه اسلامی تعریفی از اوراق قرضه داشته باشیم. اوراق قرضه برگه‌ قابل معامله‌ای است که نشان‌دهنده مبلغ وام با سود مشخص است. این سود از پیش تعیین‌شده در سررسید مشخص به خریدار اوراق پرداخت می‌شود. ذکر این نکته لازم است که این اوراق علاوه بر سود مشخص‌شده ممکن است حقوق دیگری برای خریدار داشته باشد.

مفهوم اوراق قرضه اسلامی چیست؟

استفاده از ابزارهای مالی بین‌المللی مانند اوراق قرضه در کشورهای مسلمان مقبولیتی ندارد چراکه بر اساس احکام اسلامی، اوراق قرضه مصداق بارز معاملات ربوی است. در همین راستا، انتشار اوراق صکوک ابزار نوینی است که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه استفاده می‌شود.

ریشه‌یابی واژه صکوک

صکوک جمع کلمه عربی صک به معنای چک و سفته است؛ این کلمه در لغت قبوض معنا می‌گیرد که تحت عنوان اوراق قرضه اسلامی از آن یاد می‌شود. با این اوصاف می‌توانیم اوراق صکوک را همان سفته دولت‌های اسلامی بابت دین خود در قبال گرفتن وجوه نقدی از آنان تفسیر کنیم که همین عنوان برای خریداران این اوراق امنیت فکری پدید می‌آورد.

تاریخچه انتشار اوراق قرضه اسلامی

نخستین تعریف از اوراق قرضه اسلامی، سال 1988، در چهارمین همایش شورای مجمع فقه اسلامی مطرح شد و اولین اوراق قرضه اسلامی در سال 1990 توسط شرکت تازه‌تاسیس «ام.دی.اس» کشور مالزی انتشار یافت. این شرکت در آن زمان برای تامین مالی پروژه‌های خود دست به انتشار صکوک زد.

کشور ما نیز در راستای هم‌صدایی با دیگر کشورهای اسلامی برای اولین بار، در سال 1994 میلادی، مقررات ناظر بر انتشار اوراق صکوک را تهیه کرد و شهرداری تهران نخستین ناشر اوراق قرضه اسلامی برای تامین مالی پروژه بزرگراه نواب صفوی بود.

از سال 2001 میلادی تا سال 2013 میلادی حدود هفت میلیارد و 472 میلیون دلار اوراق صکوک در جهان منتشر شده که از این تعداد حدود 36 میلیارد و 394 میلیون دلار آن مربوط به صکوک داخلی کشورها و 33 میلیارد و 78 میلیون دلار از آن صکوک بین‌المللی بوده است.

در کشور ما نیز تا بهمن‌ماه سال 1392 بیش از 15 هزار میلیارد ریال صکوک منتشر شده است.

مزایای استفاده از صکوک

صکوک دارای مزیت‌های فراوانی است و به عقیده بسیاری از کارشناسان اقتصادی اوراق قرضه اسلامی رابط میان بازار پول و سرمایه به شمار می‌آید.

یکی از مزیت‌های استفاده از اوراق صکوک افزایش نقدینگی برای خریدار اوراق است چراکه بر اساس سود از پیش تعیین‌شده دولت‌ها موظف‌اند آن را پرداخت کنند.

در صورت انتشار اوراق صکوک به پشتوانه دارایی‌های غیرنقدی، دارایی‌های مذکور از ترازنامه مالی دولت خارج می‌شود و وجوه نقد جایگزین آن خواهد شد که این مورد یکی دیگر از برتری‌های استفاده از اوراق صکوک است.

در نهایت ریسک‌پذیری پایین از دیگر مزیت‌های استفاده از اوراق صکوک است، زیرا ضامن پرداخت سود از پیش تعیین‌شده این اوراق دولت است که ترس عدم بازگشت سرمایه ابتدایی سرمایه‌گذاران را به صفر می‌رساند.

اوراق قرضه اسلامی در ایران چطور واگذار می‌شود؟

اوراق قرضه اسلامی یک ابزار مالی با ماهیت بدهی است که بدون کوپن سود منتشر می‌شود و هدف اصلی آن، تامین کسری بودجه دولت‌ است. اوراق قرضه اسلامی اصلی‌ترین ابزار بازار پول برای اعمال سیاست‌های پولی به شمار می‌رود.

این اوراق، به منظور تصفیه بدهی‌های دولت بابت طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای با قیمت اسمی و سررسید معین به طلبکاران غیردولتی واگذار می‌شود.

اوراق قرضه اسلامی مرسوم در دنیا توسط دولت به رقمی کمتر از قیمت اسمی به خریداران فروخته و از منابع مالی حاصل از فروش، بدهی‌های دولت پرداخت می‌شود، اما به دلیل اشکالات فقهی وارد بر این روش، دولت ایران این اوراق را صادر و به شکل مستقیم به طلبکاران غیردولتی واگذار می‌کند. دارنده اوراق در صورت نیاز به وجه نقد، این اوراق را در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران به فروش می‌رساند.

آیا اوراق صکوک برای سرمایه‌گذاری مناسب است؟

تفاوت عمده این اسناد با سایر اوراق بهادار، در سررسید آن و پرداخت سود است. این اوراق عموماً سررسیدی کمتر از یک سال دارند و اغلب سررسیدشان به صورت 4، 13، 26 و 52 هفته‌ای است. اوراق قرضه اسلامی بدون سود هستند و هیچ‌گونه پرداخت میان‌دوره‌ای تحت عنوان سود نخواهند داشت و سرمایه‌گذاران از مابه‌التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سررسید بهره‌مند خواهند شد. دارندگان اوراق، مبلغ اسمی را در سررسید از دولت دریافت می‌کنند.

همچنین این اوراق در مقایسه با دیگر ابزارهای بازار پول از درجه نقدشوندگی بیشتری برخوردارند، نرخ سود این اوراق صفر است و هیچ‌گونه پرداخت میان‌دوره‌ای نخواهند داشت. با خرید اوراق قرضه اسلامی به قیمتی کمتر از مبلغ اسمی و دریافت مبلغ اسمی در سررسید، می‌توان از اختلاف بین قیمت خرید و مبلغ دریافتی در سررسید منتفع شد.

چگونه می‌توان اوراق قرضه اسلامی را خریداری کرد؟

خرید و فروش این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران انجام می‌شود. فرایند خرید این اسناد شباهت بسیاری به سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت دارد. برای خرید اوراق قرضه اسلامی کافی است به یکی از کارگزاری‌های عضو فرابورس ایران مراجعه و فرم خرید اوراق بهادار را تکمیل کرد.

همچنین در صورتی که متقاضی کد بورسی نداشته ‌باشد، می‌تواند پس از مراجعه به یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران، کد بورسی دریافت و پس از آن برای خرید اوراق قرضه اسلامی به صورت حضوری یا آنلاین اقدام کند.