محمدعلی خطیبی: دیپلماسی نفتی و سیاسی باید هماهنگ با یکدیگر باشند/ حامد نعیم‌نژاد: فروش نفت خام در بورس راه دور زدن تحریم‌ها نیست

اعتمادآنلاین| ‌ فرشته بهروزی‌نیک- آیا تحریم‌های نفتی امکان دور زدن دارد؟ این پرسشی است که پاسخ آن بسیاری از ابهامات در خصوص چشم‌انداز اقتصاد ایران بدون درآمدهای نفتی را در دل خود پنهان کرده است. در لایحه بودجه سال 99 پیش‌بینی شده درآمدهای نفتی به رقمی در حدود 105 هزار میلیارد تومان کاهش پیدا کند. اگرچه بسیاری از آگاهان اقتصادی بر این باورند که دولت رقم درآمدهای نفتی در بودجه سال آینده را با خوش‌بینی کامل پیش‌بینی کرده و بعید به نظر می‌رسد این رقم تحقق یابد.

فارغ از اینکه اقتصاد ایران در سال آینده بتواند به زعم بیژن نامدار زنگنه 84 هزار میلیارد تومان نفت بفروشد یا آن‌طور که کارشناسان می‌گویند این عدد به 25 هزار میلیارد تومان برسد، نکته مهم‌تر این است که دولت چه راهی برای دور زدن تحریم‌های نفتی پیدا خواهد کرد؟ به خصوص حالا که به گفته اسحاق جهانگیری، حتی مشتریان سنتی از جمله هند نیز به پیروی از تحریم‌ها یا احتمالاً تهدید آمریکا دیگر از ایران نفت نمی‌خرند.

چین، هند، کره‌جنوبی، ژاپن، تایوان، ترکیه، یونان و ایتالیا هم از جمله‌ی آن مشتری‌های قدیمی بودند که دیگر از ایران نفت نمی‌خرند. این هشت کشور رقمی در حدود 75 درصد از نفت ایران را خریداری می‌کردند.

خریداران سنتی، روزنه امید فروش نفت

سال 91، وقتی نخستین گام در راه تحریم صادرات نفت از سوی آمریکا شوک اقتصاد ایران را رقم زد، روزنه امید بسیاری از مسئولان و حتی برخی از کارشناسان مشتری‌هایی بودند که آنها را خریداران سنتی نفت ایران می‌‌دانستند. استدلال این بود که پالایشگاه‌های کشورهای هدف با نفت ایران تنظیم شده و اگر قرار بر نخریدن باشد، باید آن کشورها در سازوکار پالایشگاه‌های خود تغییر ایجاد کنند و این کار ممکن نیست.

اما مهم‌تر از این موضوع که آیا حجم پیش‌بینی‌شده فروش نفت محقق می‌شود یا خیر، این مساله است که اقتصاد تک‌محصولی ایران چگونه بدون درآمدهای نفتی اداره خواهد شد؟ کدام منابع قرار است جایگزینی برای پول نفت شوند؟

در این باره‌ اظهارنظرهای متفاوتی وجود دارد، اما به باور نماینده سابق ایران در اوپک، ایران همچنان می‌تواند مشتری‌های قدیمی را به خرید نفت از ایران مجاب کند.

محمدعلی خطیبی: کاهش وابستگی به نفت به زور تحریم نباشد

آن‌طور که محمدعلی خطیبی در گفت‌و‌گو با اعتمادآنلاین می‌گوید: «ایران بعد از توافق هسته‌ای ثابت کرد برای بازپس‌گیری سهم خود از بازارهای جهانی نفت مصمم است، اما نباید فراموش کرد که این مهم تنها با هماهنگی و برنامه‌ریزی بلندمدت در دیپلماسی سیاسی و دیپلماسی نفتی محقق خواهد شد.»

این کارشناس نفتی در ادامه صحبت‌های خود تاکید کرد: «باید از کاهش وابستگی بودجه کشور به نفت استقبال کرد، اما با برنامه‌ریزی نه به زور تهدید و تحریم.»

بورس انرژی تحریم را دور می‌زند؟

طی سال‌های گذشته، به خصوص از زمانی که فشار تحریم‌های نفتی بر دوش اقتصاد کشور سنگینی کرد، مساله فروش نفت خام در بورس مطرح شده است؛ اینکه به جای شرکت‌ها فرد بتواند با سازوکارهای طراحی‌شده نفت ایران را حتی با حجم کم به فروش برساند.

همین اتفاق کافی بود تا بسیاری از کارشناسان نفتی و تحلیلگران بازار سرمایه به دولت هشدار بدهند که در شرایط فعلی با چنین اقدامی زمینه ظهور بابک زنجانی‌های جدیدتری فراهم خواهد شد. این در حالی است که هنوز سرنوشت آن 2 میلیارد یورو پول نفتی که بابک زنجانی 40 ساله- فردی که خود را بسیجی اقتصادی و کارآفرین معرفی می‌کرد- به بهانه دور زدن تحریم‌ها به چنگ آورد مشخص نیست.

شاید به همین دلیل است که این سیاست راهبردی نفتی هنوز به صورت جدی اجرایی نشده، اما گمان هم نمی‌رود به دست فراموشی سپرده شده باشد.

حامد نعیم‌نژاد: بورس انرژی تیغ دولبه است

حامد نعیم‌نژاد، مدیر انرژی کارگزاری اقتصاد بیدار، نیز درباره بی‌احتیاطی در خصوص دور زدن تحریم‌ها از طریق بورس هشدار می‌دهد.

نعیم‌نژاد در گفت‌و‌گو با اعتمادآنلاین می‌گوید: «در حالت کلی عرضه نفت خام در بورس انرژی اقدام مثبتی است. به این دلیل که موجب شفافیت در معاملات نفتی می‌شود. اما اینکه بتوان از طریق فروش نفت خام در بورس راهی برای دور زدن تحریم‌ها پیدا کرد جای بحث دارد.»

او در ادامه صحبت‌های خود به وضعیت فعلی اقتصاد کشور اشاره می‌کند: «به نظر من با همان قوانین قبلی، فروش نفت خام در بورس انرژی امکان‌پذیر نیست. چراکه هر قطره از نفت خام مثل اثرانگشت آنالیزی دارد که به راحتی قابل تشخیص است و به هر کشوری صادر شود متوجه می‌شوند این نفت خام ایران است مگر اینکه فرایند مناسب‌تری برای فروش فراهم شود.»

او سپس به نکته‌‌ مهم‌تری اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «سیاست فروش نفت خام در بورس به خصوص با شرایط فعلی حاکم بر اقتصاد ایران مانند یک تیغ دولبه عمل خواهد کرد؛ اگر شرایط فروش نفت خام در بورس انرژی آسان گرفته شود، ممکن است زمینه ورود آدم‌های بی‌شناسنامه‌ به این حوزه فراهم شود و پول نفت هیچ‌گاه به کشور برنگردد. سخت کردن شرایط نیز مشکلات خاص خود را در پی دارد؛ اما هنوز این اتفاق نیفتاده که بخواهیم نگران این موضوع باشیم.»

او این‌طور ادامه می‌دهد: «در هر صورت در بورس انرژی فروش‌هایی که وجود دارد باید 20 درصد نقدی واریز شود و معادل 80 درصد باقی‌مانده هم با تضمامین معتبر بانکی ساپورت شود؛ این تضامین عددهای بزرگی هستند و هر شرکتی در داخل و خارج کشور امکان ساپورت کردن آن را ندارد.»

چه باید کرد؟

باید تعارف را کنار گذاشت و پذیرفت اقتصاد ایران شرایط بسیار سختی را پیش رو دارد. از یک طرف توفیق اجباری برای کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی و از سوی دیگر نبود جایگرین برای این درآمد، 2 ابهامی است که تحلیل وضعیت اقتصاد ایران در سال آینده را با اما و اگرهای بسیاری مواجه کرده است. هنوز مشخص نیست دولت در این باره چه سیاستی اتخاذ خواهد کرد.