سال مرگ برجام؟

روزنامه هم‌میهن به نقل از واشنگتن اگزماینر نوشت:«چهار ماه پیش، به نظر می‌رسید که ایالات‌متحده و شرکایش در 1+5 و ایران توافقی داشتند مبنی بر اینکه تهران به تعهدات هسته‌ای خود براساس برنامه جامع اقدام مشترک 2015 (توافق هسته‌ای ایران) بازگردد و در عوض، غرب تحریم‌ها را بر بخش‌های انرژی و بانکداری ایران لغو خواهد کرد. متأسفانه از آن زمان همه چیز به هم ریخته است. سال 2023 می‌تواند سالی باشد که کل این شراکت دیپلماتیک از بین برود. یکی از مشکلات اصلی این است که ایرانی‌ها استراتژی مذاکره‌ای بسیار غیرمفید، اگر نگوییم ناسازگار، اتخاذ کرده‌اند.

علاوه بر مناقشات معمول در مورد سرعت کاهش احتمالی تحریم‌های ایالات‌متحده و اینکه کدام سانتریفیوژها باید برچیده شوند، تهران بر خواسته اصلی در خصوص تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اصرار دارد و معتقد است که واشنگتن و متحدانش در اروپا باید در این خصوص انعطاف نشان دهند و اعلام کنند که پرونده تحقیقات درباره فعالیت‌های هسته‌ای گذشته ایران به‌عنوان بخشی از توافق هسته‌ای تجدید شده برای همیشه تعطیل می‌شود.

با وجود سفرهای مکرر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران برای گفت‌وگو، به نظر نمی‌رسد پیشرفتی در حل مشکلات اصلی وجود داشته باشد. در همین حال، ایرانی‌ها با تولید اورانیوم با خلوص بالاتر، استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر و افزایش کل ذخایر اورانیوم خود، به افزایش اهرم مذاکراتی خود ادامه می‌دهند. رژیم نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دلیل تصمیم سال گذشته تهران مبنی بر برداشتن برخی از دوربین‌ها به تلافی صدور قطعنامه در آژانس، اکنون به شدت محدود شده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین گزارش فصلی خود اعلام کرد: «آژانس تقریباً دو سال است که قادر به انجام فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بر برجام در رابطه با تولید و موجودی سانتریفیوژها، روتورها و آب سنگین و کنسانتره سنگ اورانیوم نبوده است».

مواضع تهران در مذاکره به دولت بایدن آسیب می‌زند. جو بایدن، که مبارزات انتخاباتی خود را برای احیای توافقی که سلفش از آن خارج شده بود، انجام داد، در ماه دسامبر اعتراف کرد که برجام مرده است. رابرت مالی، فرستاده ویژه ایالات متحده در امور ایران و مردی که وظیفه دردسرساز قانع کردن ایرانیان به بله گفتن را برعهده دارد نیز به نظر می‌رسد که به پایان کار خود رسیده است. این هفته، ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه تا آنجا پیش رفت که گفت، مذاکرات هسته‌ای برای دولت آمریکا اولویت ندارد و در واقع چند ماه است که در دستور کار قرار ندارد.

رویدادها نیز از خود مذاکرات پیشی گرفته‌اند. درحالی‌که می‌توان امیدوار بود که مذاکرات برجام از دیگر مناقشات بین ایالات‌متحده و ایران مصون بماند، مسائل غیرهسته‌ای بر پرونده هسته‌ای اثر می‌گذارند. برخورد چندین‌ماهه حکومت ایران با ناآرامی‌ها، که با مرگ یک زن در هنگام بازداشت پلیس به دلیل نقض قانون پوشش ایران آغاز شد، تلفاتی بر جا گذاشت.

انتقال صدها هواپیمای بدون سرنشین ایران به روسیه که مسکو از آن برای بمباران اوکراین استفاده می‌کند، برخی کارشناسان را متقاعد کرده است که لغو تحریم‌ها نه‌تنها رفتار تهران را بدتر می‌کند، بلکه از نظر اخلاقی نیز غیرقابل توجیه است.

در نهایت، بایدن باید تصمیم بگیرد که آیا ارزش آن را دارد که روی احیای برجام پافشاری کند یا نه. همانطور که سوزان کولبورن، مورخ دانشگاه دوک در کتاب جدید خود، با عنوان «موشک‌های اروپایی نوشت»، رونالد ریگان با معمای مشابهی مواجه شده بود. یعنی زمانی که شوروی به‌طور تصادفی یک هواپیمای مسافربری کره‌ای را در سال 1983 سرنگون کرد و همه سرنشینان آن کشته شدند. برخی از مشاوران او، مانند وزیر دفاع کاسپار واینبرگر، به او توصیه کردند به نشانه اعتراض از مذاکرات کنترل تسلیحات با مسکو خارج شود. ریگان توصیه‌های واینبرگر را قبول نکرد و استدلال کرد که کنترل تسلیحات موضوع خیلی مهمی است. البته قدرت ایران در سال 2023 به قدرتی که اتحاد جماهیر شوروی در حال مرگ در اوایل دهه 80 داشت، نزدیک نیست. اما با این وجود جالب است که ببینیم آیا بایدن در نهایت به نتیجه‌ای مشابه می‌رسد یا خیر.»