درس‌هایی که باید از حادثه مرگبار معدن طبس گرفت

«درس‌هایی از حادثه معدن طبس» عنوان یادداشت روزنامه اعتماد به قلم عبدالله دیوانی‌پور است که در آن آمده؛ به ‌عنوان فردی با بیش از دو دهه تجربه در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، همواره با خطرات جدی آتش‌سوزی، انفجار و نشت گازهای قابل اشتعال، سمی و کشنده سر و کار داشته‌‌ام، می‌دانم که ایمنی در صنایع پیچیده‌‌ای همچون معادن و صنایع نفتی نه تنها یک اولویت، بلکه یک ضرورت حیاتی است. در این نوشته قصد دارم از منظر تجربه خود به بررسی اهمیت خرید، نصب و نگهداری تجهیزات مدرن نظیر تجهیزات ضد انفجار و سنسورهای گازهای قابل انفجار و اشتعال و اصلاح قوانین در معادن بپردازم و توضیح دهم که چگونه این اقدامات می‌تواند از وقوع فاجعه‌هایی همچون انفجارهای مرگبار در صنایع و معادن جلوگیری کند. طی سال‌های فعالیت در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، مدیریت خطرات مرتبط با گازهای قابل انفجار مانند گاز متان بوده است.

به ‌عنوان طراح و مجری سیستم مدیریت مکانیزه نگهداری و تعمیرات تجهیزات، یکی از بزرگ‌ترین واحدهای پتروشیمی، بارها با شرایطی مواجه شدیم که عدم وجود تجهیزات مدرن، سنسورهای دقیق یا برنامه‌های نگهداری تجهیزات می‌توانست به بروز فاجعه‌‌ای منجر شود. اما با طراحی دقیق فرآیند و تجهیزات و پیاده‌سازی سیستم‌‌های مدیریت دارایی‌‌های فیزیکی و تجهیزات پیشرفته، نه‌تنها حوادث به حداقل رسانده، بلکه کارایی عملیاتی را نیز به شکل قابل‌ توجهی افزایش داده شد. در معادن، به ویژه معادن زغال‌سنگ، گاز متان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهاست. گاز متان که به‌طور طبیعی در لایه‌های زغال‌سنگ یافت می‌شود، اگر در محیط معدن جمع و به درستی تهویه نشود، همانند یک بمب ساعتی است، زیرا کوچک‌ترین جرقه‌ می‌تواند این گاز را منفجر کند و جان بسیاری از کارگران را به خطر بیندازد.

حوادثی همچون انفجار معدن زغال‌سنگ طبس، نمونه‌‌ای از این خطرات هستند که به دلیل نبود تجهیزات مدرن و سنسورهای هشداردهنده، به فجایع بزرگی منجر شدند. تجربه نشان داده که تجهیزات مدرن و سنسورهای گاز، نقش حیاتی در ایمنی دارند. این تجهیزات، امکان نظارت مستمر بر شرایط محیطی را فراهم می‌کنند و در صورت افزایش سطح گازهای قابل انفجار، هشدارهای فوری صادر می‌کنند. در معادنی که به‌طور مداوم در معرض گازهایی مانند متان قرار دارند، نصب سنسورهای دقیق و سیستم‌های تهویه پیشرفته می‌تواند جان کارگران را نجات دهد. از سوی دیگر، بدون این تجهیزات، کارفرمایان و مدیران به ‌درستی از وضعیت گاز در محیط آگاه نخواهند شد و انفجارها در هر لحظه ممکن است رخ دهند. یکی از تجربیاتی که در طول کار خود کسب کرده‌ام، اهمیت سیستم مدیریت مکانیزه نگهداری و تعمیرات است.

این سیستم‌‌ها نه‌تنها امکان برنامه‌‌ریزی دقیق برای نگهداری و تعمیرات تجهیزات را فراهم می‌کنند، بلکه با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از سنسورها و تجهیزات، به ما این امکان را می‌دهند که به ‌صورت پیشگیرانه به مشکلات رسیدگی کنیم. در صنایع پتروشیمی، این رویکرد باعث شده که نرخ حوادث به حداقل برسد و تجهیزات در شرایط بهینه فعالیت کنند. این درس‌‌ها به راحتی در معادن نیز قابل پیاده‌سازی هستند. با نصب و نگهداری سیستم‌های مدرن و مکانیزه، می‌توان از بروز حوادث مرگبار جلوگیری کرد و در عین حال بهره‌‌وری معدن را افزایش داد. تجربه نشان داده که سرمایه‌گذاری در تجهیزات ایمنی نه تنها یک هزینه نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری هوشمندانه برای جلوگیری از خسارات جانی و مالی است. خرید تجهیزات مدرن، نصب سنسورهای گاز و ایجاد سیستم‌‌های تهویه مناسب، نیازمند تخصیص منابع مالی است، اما نتایج آن غیرقابل اندازه‌گیری است. هر حادثه‌ای که رخ ندهد، یعنی جان کارگرانی نجات یافته و از خسارات مالی گسترده جلوگیری شده است. در ادامه پیشنهادهایی مبتنی بر تجربیات استفاده شده در صنایع نفت و اصول ایمنی و بهینه‌سازی در سیستم‌های مدیریت تجهیزات و ریسک‌های عملیاتی آورده شده است.

سرمایه‌گذاری در تجهیزات ایمنی مدرن و سیستم‌‌های هشداردهنده

نصب سنسورهای گازهای قابل اشتعال: یکی از مهم‌ترین اقدامات، نصب سنسورهای گاز متان و سایر گازهای قابل اشتعال در نقاط حساس معادن است. این سنسورها می‌توانند به‌ صورت مداوم سطح گازها را اندازه‌گیری کرده و به ‌محض رسیدن به سطوح خطرناک هشدار دهند.

نصب سیستم‌های تهویه پیشرفته: برای کاهش خطر تجمع گازهای قابل انفجار، معادن باید به سیستم‌‌های تهویه‌ای مدرن و کارآمد مجهز شوند تا به ‌صورت مداوم هوای داخل تونل‌ها را جابه‌جا کرده و گازهای خطرناک را به بیرون هدایت کنند.

توسعه و پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت مکانیزه نگهداری و تعمیرات

استفاده از سیستم‌های نگهداری پیشگیرانه/ پیش‌بینانه: پیاده‌سازی سیستم‌های مکانیزه نگهداری و تعمیرات می‌تواند باعث شناسایی و پیشگیری از مشکلات تجهیزات قبل از وقوع حادثه شود.

به‌روزرسانی منظم تجهیزات: باید برنامه‌ای برای بازرسی و به‌روزرسانی تجهیزات ایمنی و نظارتی وجود داشته باشد. تجهیزات قدیمی و فرسوده باید به‌طور منظم بررسی شده و در صورت نیاز جایگزین شوند.

آموزش و فرهنگ‌سازی ایمنی

آموزش کارگران در زمینه ایمنی گاز و تجهیزات: کارگران معدن باید به‌طور منظم آموزش‌های عملی و تئوری درباره خطرات گازهای قابل اشتعال، نحوه استفاده از تجهیزات ایمنی و پاسخ به شرایط اضطراری دریافت کنند. همچنین باید فرهنگ ایمنی به عنوان یک اولویت در تمامی سطوح معدن ترویج شود.

تدوین پروتکل‌های اضطراری: تمامی معادن باید پروتکل‌های مشخصی برای مواقع اضطراری داشته باشند که در آن نحوه خروج اضطراری، استفاده از تجهیزات حفاظتی و اطلاع‌رسانی به مقامات محلی تعریف شده باشد.

نظارت و بازرسی‌های دقیق‌تر

افزایش نظارت‌ها و بازرسی‌های منظم: باید تیم‌های بازرسی تخصصی برای ارزیابی وضعیت معادن و رعایت استاندارد‌های ایمنی تشکیل شود. این بازرسی‌ها باید به ‌صورت منظم و بدون اطلاع قبلی انجام شود تا از رعایت مداوم پروتکل‌ها اطمینان حاصل شود.

ایجاد سیستم‌های کنترل از راه دور: استفاده از سیستم‌های دیجیتال و هوش مصنوعی برای نظارت بر وضعیت معادن از راه دور می‌تواند به شناسایی سریع‌تر خطرات کمک کند. این فناوری‌ها می‌توانند اطلاعات دقیق و فوری از وضعیت گازها و تجهیزات ارایه دهند.

ایجاد استانداردهای سختگیرانه‌تر در زمینه ایمنی معدن

تدوین قوانین جدید و استانداردهای ایمنی: باید قوانین سختگیرانه‌تری برای معادن تدوین شود که به خرید و نصب تجهیزات ایمنی مدرن، به‌ویژه سنسورهای گاز، تجهیزات ضد انفجار و سیستم‌های تهویه تاکید کنند. این قوانین باید توسط سازمان‌های ناظر به ‌صورت جدی پیگیری شوند.

اعمال جریمه‌های سنگین برای عدم رعایت ایمنی: شرکت‌هایی که استانداردهای ایمنی را رعایت نمی‌کنند، باید با جریمه‌های سنگین و اقدامات قانونی مواجه شوند. این سیاست می‌تواند به‌ عنوان یک محرک برای بهبود استانداردهای ایمنی عمل کند.

به‌کارگیری فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی در معادن

استفاده از هوش مصنوعی و داده‌کاوی: با به‌کارگیری هوش مصنوعی در معادن می‌توان الگوهای خطر را شناسایی کرد و پیش‌بینی‌های دقیق‌تری درباره وقوع حوادث ارایه داد. این فناوری‌ها می‌توانند به ‌عنوان سیستم‌های هشدار پیشرفته عمل کرده و با تحلیل داده‌ها، روندهای خطرناک را تشخیص دهند.

روبات‌ها و تجهیزات خودکار: استفاده از روبات‌ها و تجهیزات خودکار برای انجام بازرسی‌ها و کارهای خطرناک می‌تواند جان کارگران را حفظ کند و خطرات مربوط به حضور انسانی در مناطق پرخطر را کاهش دهد.

تشویق به تحقیق و توسعه در زمینه تجهیزات ایمنی

سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه: صنعت معدن باید با همکاری دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی، روی توسعه تجهیزات ایمنی جدید و بهینه‌سازی فناوری‌های موجود تمرکز کند. حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی می‌تواند منجر به کشف راه‌حل‌های نوین برای مقابله با خطرات معدنکاری شود.

نقص‌های موجود در قوانین و مقررات ایمنی معادن و به‌روزرسانی آنها از دیگر اولویت‌های صنایع و معادن است. بسیاری از قوانین ایمنی معادن بر اساس فناوری‌ها و استانداردهای قدیمی تدوین شده‌اند که دیگر با شرایط پیچیده و پیشرفته امروز سازگاری ندارند. به ‌خصوص در زمینه تجهیزات ایمنی و سنسورهای گاز، قوانین قدیمی ممکن است به الزام نصب فناوری‌های جدید و پیشرفته اشاره نکنند. قوانین و مقررات ایمنی باید به‌طور منظم به‌روزرسانی شوند و استانداردهای جدید و مبتنی بر فناوری‌های مدرن، مانند استفاده از سنسورهای هوشمند گازهای قابل انفجار و سیستم‌های خودکار تهویه، تدوین و اجباری شوند. در بسیاری از موارد، معادن به نصب تجهیزات ایمنی پیشرفته مانند سنسورهای گاز و سیستم‌های تهویه مدرن ملزم نیستند یا این الزام به‌طور کافی در قوانین توضیح داده نشده است. در نتیجه، معادن با هزینه کمتر و رعایت حداقل استانداردها به کار خود ادامه می‌دهند.

قوانین باید به ‌صورت صریح و روشن الزام نصب و استفاده از تجهیزات ایمنی پیشرفته را تعیین کنند و عدم رعایت این موارد را با جریمه‌های سنگین یا تعطیلی معدن مواجه سازند. نظارت ناکافی و غیرموثر از دیگر مواردی است که نهادهای نظارتی به دلیل کمبود منابع یا نبود پروتکل‌های نظارت دقیق، قادر به اجرای موثر قوانین ایمنی نیستند. این نظارت ناکافی می‌تواند منجر به عدم شناسایی خطرات و ضعف‌های ایمنی در معادن شود. افزایش بودجه و توانمندسازی نهادهای نظارتی برای بازرسی‌های منظم و موثر از معادن ضروری است. با استفاده از فناوری‌های نوین مانند نظارت از راه دور با هوش مصنوعی و بازرسی‌های خودکار، این نهادها می‌توانند نظارت دقیق‌تری داشته باشند. بسیاری از معادن تنها زمانی به تجهیزات خود رسیدگی می‌کنند که مشکلات بروز کرده باشند. عدم وجود الزام قانونی برای نگهداری پیشگیرانه و بازرسی دوره‌ای تجهیزات، خطرات ناشی از خرابی تجهیزات را افزایش می‌دهد.

قوانین باید شرکت‌ها را به نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه تجهیزات ملزم کنند. پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت مکانیزه نگهداری و تعمیرات و ارایه برنامه‌های منظم بازرسی و تعمیرات باید در مقررات الزامی شود. آموزش و آگاهی ‌کارگران در بسیاری از معادن به ‌صورت مناسب انجام نمی‌گیرد. این امر می‌تواند منجر به ناتوانی کارگران در مدیریت شرایط اضطراری و پیشگیری از حوادث شود. قوانین باید معادن را به آموزش منظم کارگران در زمینه ایمنی و استفاده از تجهیزات الزام کنند. جریمه‌های ناکافی برای عدم رعایت استانداردها توسط صاحبان صنایع و معادن از دیگر نقص‌های قوانین است که با افزایش میزان جریمه‌ها و حتی تعطیلی معادنی که قوانین ایمنی را نقض می‌کنند، می‌تواند به ‌عنوان عاملی بازدارنده عمل کند. در انتها عدم توجه به نوآوری و تحقیق و توسعه است که قوانین باید معادن را به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه تجهیزات ایمنی و فناوری‌های نوین ملزم کنند. همچنین باید شرکت‌های نوآور که از فناوری‌های جدید برای بهبود ایمنی استفاده می‌کنند، تشویق شوند.