چه کارهایی می‌توان با هزینه سفرهای خارجی ایرانیان انجام داد؟

اعتمادآنلاین| چند روز پیش ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی در توئیترش نوشت: «معتقدم سفر شهروندان به خارج، حق و انتخاب آنها است. در عین حال، تراز گردشگری منفی است و مسافرت خارجی، ارز قابل‌توجهی را به اقتصاد ما تحمیل می‌کند.با ترویج ایران‌گردی و سفر ارزان، هم بر رونق صنعت گردشگری بیفزاییم و هم منابع ارزی را بهتر مدیریت کنیم.» این حرف او واکنش‌های زیادی به دنبال داشت. عده‌ای حرف‌هایش را دخالت در شیوه زندگی مردم دانستند و عده‌ای دیگر اعلام کردند که اگر گردشگر زیادی از ایران خارج می‌شود به دلیل مشکلاتی است که گردشگری داخلی دارد. عده دیگری هم به کلی حرف‌هایش را رد کردند و گفتند ایران در مقایسه با میانگین جهانی خیلی هم تراز گردشگری عجیب و غریبی ندارد.

با نگاهی به آمار خروج گردشگر از کشور می‌توان دید که ایران اگرچه سریع‌ترین رشد خروج گردشگر در قاره آسیا و اقیانوسیه را داشته اما این رشد سریع به معنی سرآمد بودن ایران نیست. براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد طی 5 سال گذشته میزان سفرهای خروجی ایران با افزایشی 36 درصدی مواجه بوده و تعداد گردشگران خارج شده از کشور در سال 96 به 11 میلیون نفر رسیده است.

بررسی آمارهای گردشگران خروجی ایران در داده‌های بانک جهانی نشان می‌دهد در سال 1995 حدود یک میلیون ایرانی سفر خارجی داشتند. این رقم طی سال‌های بعد رشد چشمگیری از خود نشان داده است، مثلاً تا سال 2000 ایران با عبور از مرز دو میلیون گردشگر خروجی، حدود 2 میلیون و سیصد هزار گردشگر به خارج از کشور فرستاد.

در سال 2002 هم این رقم به حدود 3 میلیون نفر رسید اما بعد از آن با یک رشد منطقی رو به رو بود، یعنی تا 12 سال بعد نزدیک به 50 درصد افزایش پیدا کرد و در سال 2014 تعداد ایرانی‌هایی که از کشور بیرون رفته بودند به حدود 7 میلیون و هفتصد هزار نفر رسید. جالب اینکه نرخ خروج گردشگر از کشور سال بعد از آن یعنی در سال 2015 کاهش پیدا کرد و حدود 6 میلیون و ششصد هزار نفر شد. بعد از آن هر سال حدود دو میلیون نفر به آمار گردشگران خروجی از کشور اضافه شد و حالا به 11 میلیون نفر رسیده است. بعد از ایران بیشترین رشد خروجی گردشگر در آسیا و اقیانوسیه متعلق به کره جنوبی است با رشد 16 درصدی، در 5 سال گذشته. البته آنچه ایران را از کره جنوبی و بسیاری از کشور جدا می‌کند، سفرهای زیارتی است. این سفرها سهم بسیار بزرگی در میزان گردشگران خروجی از ایران دارند، نزدیک به 50 درصد. از همین 50 درصدی که به قصد اماکن زیارتی از ایران خارج می‌شوند، 45 درصد مربوط به ایام اربعین است.

وقتی به این عددها توجه کنیم دو نکته برایمان روشن می‌شود، یکی دلیل افزایش قابل توجه آمار گردشگر خارجی از ایران که همزمان با توسعه امکانات پیاده‌روی اربعین و تسهیل مسافرت به کشور عراق بوده است و دوم اینکه آنچه سیف را نگران کرده، چندان نگران‌کننده نیست.

با وجود اینکه، در صورت حذف مسافرت‌های مذهبی، آمار گردشگر خروجی از ایران بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی خواهد بود اما به هر حال نمی‌توان به یک مسئله مهم بی‌توجه بود: میزان ارزی که از کشور خارج می‌شود.

طبق آمارهای سازمان جهانی گردشگری هزینه‌کرد مسافران منطقه آسیا و اقیانوسیه نسبت به جمعیت آن هنوز پایین است. سرانه هزینه‌ای که گردشگران خروجی از کشورهای آسیایی و اقیانوسیه بیرون از کشور خودشان می‌کنند، به صورت متوسط به 115 دلار می‌رسد و در مقایسه با میانگین جهانی که 163 دلار است، فاصله زیادی دارد. در مورد ایران، بهتر است از شاخص ریال استفاده کنیم تا قابل درک تر باشد. سعید لیلاز، اقتصاددان و استاد دانشگاه شهید بهشتی اخیراً اعلام کرد که در سال 96 ایرانی‌هایی که برای تفریح به خارج از کشور رفته‌اند حدود « 14 میلیارد دلار» مصرف ارزی داشته‌اند.

اگر دلار را با میانگین 3800 تومان در نظر بگیریم یعنی 53 هزار میلیارد تومان. برای فهم بهتر بزرگی این عدد هم بهتر است آن را با میزان هزینه‌ای که برای ارتقای شاخص‌های توسعه مورد نیاز است، بسنجیم. با این 53 هزار میلیارد تومان می‌توان 29 هزار کلاس درس، 660 تخت بیمارستانی، 53 هزار شغل و 75 هزار خانه 70 متری ساخت.

برخی عقیده دارند که افزایش ناگهانی قیمت دلار و مشکلاتی که تهیه ارز مسافرتی به وجود آورده است، در کنار افزایش حداقل سه برابری عوارض خروج از کشور می‌تواند ترمز سفرهای خارجی را بکشد. در مقابل عده‌ای هم فکر می‌کنند چون این عوامل بر سفرهای مذهبی تأثیر ندارند و شکاف طبقاتی در کشور هم رو به گسترش است، احتمالاً سفرهای خارجی به رشد خودشان ادامه خواهند داد. اگر تحلیل دوم را قبول کنیم، به این معنی است که در سال 1400 با احتساب متوقف شدن قیمت ارز بر روی عدد 4200 تومان، مسافرانی که از کشور خارج می‌شوند مجموعاً 84 هزار میلیارد تومان، ارز از کشور خارج می‌کنند. با تصور ثابت ماندن تورم، با این پول می‌توان 45 هزار کلاس درس، 1050 تخت بیمارستانی، 84 هزار شغل و 120 هزار خانه 70 متری ساخت.

با این حساب‌وکتاب‌ها، دلیل نگرانی مسئولان درباره میزان ارزی که از کشور خارج می‌شود، طبیعی به نظر می‌رسد اما تا کنون هیچ کشوری موفق نشده است که این مقدار ارز را داخل مرزهای خودش نگه دارد، احتمالاً غیر از کره شمالی.