مهاجرت و حاشیه نشینی؛ دو آسیب بزرگ خراسان جنوبی

اعتمادآنلاین| ‌ استان خراسان جنوبی از سال 1377 تاکنون باخشکسالی مواجه بوده است و این خشکسالی دو دهه است که زیست این منطقه را تحت تاثیر خودش قرار داده است. خراسان جنوبی با 151 هزار کیلومتر مربع مساحت سومین استان پهناور کشور پس از سیستان و بلوچستان و کرمان است که کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی متوالی این منطقه را با مشکلاتی از جمله افت شدید سطح سفره های آب زیرزمینی، فرونشست زمین و مهاجرت مواجه کرده است. خشکسالی باعث شده بسیاری از جوانان این استان به کلانشهرها کوچ کنند، زیرا شرایط کشاورزی و دامداری به شدت متاثر از خشکسالی قرار گرفته است. حدود یک پنجم جمعیت این استان، تحت پوشش کمیته امداد قرار دارند.

رضا سلم‌آبادی مدیرکل کمیته امداد خراسان‌جنوبی درباره اثرات منفی این خشکسالی بر زندگی و اقتصاد مردمان خراسان جنوبی صحبت کرده است که در ادامه می‌خوانید.

کاهش نگران کننده جمعیت در نیمه شرقی کشور

رضا سلم آبادی می‌گوید: اگر کشور را به دو قسمت از شمال شرق به جنوب غرب تقسیم کنیم، در سال 90، 79 درصد جمعیت در قسمت غربی و 21 درصد در بخش شرقی کشور ساکن بوده است. در هر کیلومتر مربع در غرب کشور 76نفر زندگی می‌کنند و در بخش شرقی تنها 24 نفر ساکن هستند. در سال 95 وضعیت بدتر شده و پراکندگی جمعیت نسبت به سال 81 به 19 درصد رسیده است. اگر با این شتاب پیش برویم پیش بینی‌ها می گوید این نسبت نسبت در سال 1400 به 88درصد در مقابل 12 درصد می‌رسد.

هزینه وحشتناک زندگی در روستاهای خراسان جنوبی

مدیرکل کمیته امداد خاسان جنوبی وضع این استان را در مقایسه با استان‌های شرقی به مراتب بحرانی تر می خواند و می گوید: خراسان جنوبی به لحاظ وسعت سومین استان کشور است. در هر کیلومتر مربع سرانه جمعیتی ما 4.5نفر است یعنی حتی از نیمه شرقی کشور هم بسیار کمتر؛ این آمار در بخش نهبندان به حدود 2نفر می‌رسد. پس ما استان وسیعی هستیم اما پراکندگی جمعیت بسیار بالاست و مهاجرت هم آمار نگران کننده ای دارد.

وی اضافه می کند: از سوی دیگر ما 20 سال دچار خشکسالی شدیم که کشاورزی و دامداری ما را از بین برده و تولید به جای اینکه از روستا به شهر برود برعکس شده؛ یعنی ما مسیری وارونه را تجربه می کنیم و همه چیز از شهر به روستا می رود. این باعث شده هزینه زندگی در روستاها که خود مولد هستند، بسیار افزایش یابد و به غیر از مسکن همه چیز در روستا گران تر از شهر است.

سلم آبادی می افزاید: البته پراکندگی روستاها باعث شده حمل مصالح هم گران دربیاید و به همین دلیل قیمت ساخت خانه در روستاها حتی نسبت به متوسط کشور هم خیلی بالاتر است. ارائه خدمات و بهداشت و... هم همین طور و قیمت تمام شده را بالاتر می برد.

1779روستا در 20 سال خالی از سکنه شد

سلم آبادی با اشاره به برخی تاثیرات منفی خشکسالی بر جمعیت خراسان جنوبی و کسب و کار در این استان اضافه می کند: قبل از 20 سال خشکسالی، 3560 آبادی در خراسان جنوبی داشتیم که دارای سکنه بوده اما در حال حاضر 1779 روستای ما خالی از سکنه است. خشک شدن قنات ها و کاهش آب زیرزمینی که همه چیز را متاثر از خود کرده، عامل اصلی این موضوع بوده است. 47درصد از روستاها کلا تخلیه شده است.

500 روستا در شرف تخلیه کامل

وی در ادامه می گوید: از میان حدود 1900 روستای باقی مانده، 450 روستا با تانکر آبرسانی می‌شود و در شرف تخلیه قرار دارند. ما از 20 سال پیش دچار بحران کم آبی بودیم. بحران آب از زلزله مخرب تر است؛ زلزله ناگهانی و دفعتی فشار می‌آورد اما ما در 20 سال گذشته به طور مستمر دچار زلزله خشکسالی هستیم.

این مسئول می افزاید: میزان یک روز بارندگی در مازندران گاه به اندازه 7سال بارندگی در خراسان جنوبی است. ما زمین‌هامان شکاف برداشته و سطح آب‌های زیر زمینی بسیار پایین آمده است.

مهاجرت و حاشیه نشینی؛ دو آسیب بزرگ

سلم آبادی اضافه می کند: در سال 75، 38درصد ترکیب جمعیتی ساکن در شهرها بوده و 62درصد روستایی بوده است. اما در سال 95، صاحب 59درصد جمیعت شهری و 41درصد روستایی شدیم. این آمار هشدار جدی است و نشان می دهد چه میزان مهاجرت به شهرها داشته‌ایم. در سال 96 بر اساس آمار 31هزار نفر مهاجر داشتیم که نزدیک به 4هزار نفر به تهران و به امید کسب و کار مناسب کوچ کرده اند. بسیاری هم به سمت بیرجند می‌روند. ما چهار شهرک بزرگ اطراف بیرجند داریم که دستگرد که تا این اواخر 1800 نفر جمعیت داشته، اکنون بالغ بر 7هزار نفر جمعیت دارد. همین موضوع را در مهرشهر و حاجی آباد و چهکند شاهدیم که بیشترین آسیب‌ها را در این مناطق داریم.

خطر نابودی برای 34 درصد مشاغل مرتبط با کشاورزی

مدیرکل کمیته امداد خراسان جنوبی در ادامه با بیان این مطلب که 9 درصد مساحت کشور در خراسان جنوبی واقع است می گوید: اما کمتر از یک درصد خانوار کشور در خراسان جنوبی ساکن است. به لحاظ نفرات هم کمتر از یک درصد جمعیت کشور را داریم. ما در خراسان جنوبی 197معدن در استان داریم که بسیار حائز اهمیت است، رتبه اول زرشک و عناب را داریم. رتبه دوم زعفران را داریم. رتبه پنجم گل نرگس را داریم اما استانی اقتصادی نیستیم. اقتصاد خراسان جنوبی از قدیم ضعیف بوده است. ما در مجموع نهایتا دو سه مرکز مهم اقتصادی داریم در کل استان. هنوز 34درصد مشاغل ما در کشاورزی است و اگر فکری به حال آن ها نکنیم، احتمال نابودی 34درصد مشاغل وجود دارد و بسیار نگران کننده است و ممکن است اشتغال از بین برود و این زنگ خطری جدی است.

37درصد بیکاران، تحصیلات دانشگاهی دارند

وی می افزاید: 37درصد جویندگان کار در استان فارغ التحصیلان دانشگاهی اند. ما جوانان تحصیل کرده بسیاری داریم اما به دلیل فراهم نبودن زیرساخت های اقتصادی و صنعتی، این جوانان عملا نمی توانند در این استان شغل مناسب پیدا کنند.

جابه‌جایی مواد مخدر با 150هزار تومان

سلم آبادی اضافه می کند: ما خراسان جنوبی 331 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان داریم که هم فرصت است و هم تهدید. اما متاسفانه در خراسان جنوبی بیشتر از تهدیدها برخوردار بودیم. اینجا تقریبا تنها چیزی که مرز ایجاد کرده، قاچاق مواد مخدر است. خیلی از مردها به این دلیل توسط نیروی انتظامی دستگیر شدند و به دلیل حجم بالای قاچاق، مرد خانواده اعدام و زندانی می شود و این خانواده است که آسیب می بیند. الان متاسفانه به دلیل فقر فزاینده در منطقه، گاهی شاهدیم که جابه جایی مواد مخدر با دریافت 150 هزار تومان و 200 هزار تومان صورت می‌گیرد.

تحکم مرزی افغان‌ها

مدیرکل کمیته امداد خراسان جنوبی با بیان این مطلب که فعال شدن صادرات در مرز یکی از راه های ارتزاق اهالی است می افزاید: صادرات هم عمدتا مربوط به محصولات خارج از استان است فقط نیروی کارگری مال ماست که آن هم افغانستان می‌گوید من کالا را می خرم پس کارگر باید مال من باشد.

مثلا دو کارگر از ما و یکی از شما. این آمار پیش از این بدتر هم بود و می گفتند 17 تا کارگر از ما باشد و یکی از شما. در واقع کار در مرز به معنای خالی کردن بار از کامیون های ایرانی و انتقال آن به کامیون های افغان است. به همین دلیل مرز شغل مستقیم و غیر مستقیم خاصی نتوانسته ایجاد کند. حتی صحبت تعطیلی آن هم هست اما استاندار ورود کرده که این اتفاق نیفتد.

وی اضافه می کند: آسیب های ما در مناطق مرزی بیشتر از دیگر مناطق است. میزان بالای اعتیاد، نبود مردان و فساد اخلاقی مسائلی است که نمی توان چشم روی آن بست و این موضوع البته از سوی برخی مسئولان نظام و بویژه ائمه جمعه هم تذکر داده شده است.

جنگ بر سر آب

سلم آبادی اضافه می کند: خشکسالی واقعا مردم استان را به نهایت محرومیت رسانده است؛ هم کشاورزی از بین رفته و هم دامداری. کسی نمی تواند حتی گوسفند بخرد. پرسیدیم برای استحمام چه می کنید؟ می گویند ما برای شرب مشکل داریم، اصلا به حمام فکر نمی کنیم. اولین تهدید استان آب است و تا چاره نشود نه ماندگاری مردم نه کشاورزی و نه دامداری درست نخواهد شد. مهاجرت ما در کشور اول خواهد بود و....

جمعیت سالمند ساکن روستاها

مدیرکل کمیته امداد خراسان جنوبی با بیان این مطلب که روستاها با شرایط موجود نمی تواند جوان ها را نگه دارد، می گوید: در روستاهای ما جمعیت سالمند ساکن است؛ خشکسالی اتفاق افتاده ارزش افزوده‌ای برای ماندن باقی نگذاشت. حتی شما ملک بسازید هم به دلیل مهاجرت ارزشش کاسته می شود. تنها چیزی که داریم معادن است که چون صنعت ساختمان سازی تعطیل است نمی شود زیاد روی آن حساب کرد. در منطقه «درح» خورشید و باد مناسب داریم که کمی توربین بادی بگذاریم. ما دالان بادی داریم اما استفاده نشده است. قبلا پنل خورشیدی با 25 میلیون نصب می شد اما الان قیمت آن در تورم به 45 میلیون شده است که چندان مقرون به صرفه نیست.

یک پنجم خانوارهای خراسان جنوبی تحت حمایت کمیته امداد هستند

سلم آبادی در ادامه می گوید: در 9ماهه اول سال، افراد تحت پوشش ما 31هزار خانوار بوده و 14هزار خانوار در این مدت افزایش پیدا کرده است. در خراسان جنوبی 768هزار نفر ساکن هستند که 223هزار نفر و 46هزار خانوار تحت پوشش کمیته قرار دارند.

47درصد زنان سرپرست خانوار

وی اضافه می کند: 65درصد جامعه تحت پوشش ما خانم ها هستند. 47درصد خانواده ها سرپرست زن هستند.

سلم آبادی توضیح می دهد: از این مجموع، 13هزار نفر فوت سرپرست داریم. 1750 نفر مطلقه و 1700 نفر زندانی که عمدتا همسرانشان به دلیل مواد مخدر زندانی شده اند. بخشی هم سرباز یا متارکه و بد سرپرست هستند. ما طلاق بسیار زیادی در منطقه داریم. خیلی ها هم دو همسره هستند که همسر اول را بعد مدتی ترک می کند. حتی اگر قانونا طلاق نگرفته باشند.

نیمی از خانوارها، یک نفره هستند

سلم آبادی در ادامه با اشاره به این موضوع که بیشترین کمک ما به خانوارهای یک نفر است توضیح می دهد: 43درصد خانوارها یک نفره است. 33درصد دو نفره است. و نشان می دهد که اکثرا سالمند هستند. 13درصد سه نفره 6درصد 4نفره و 5درصد پنج نفره و بیشتر هستند. آن ها که بیش از پنج نفر هستند عمدتا اهل سنت هستند. 47درصد افراد تحت پوشش سالمند هستند. زیر15سال فقط 12درصد داریم.

درآمد 5میلیاردی از صندوق های صدقات استان

وی اضافه می کند: قسمت عمده کمک های ما از خارج استان است. ما در هشت ماهه اول امسال، 3میلیارد و 100 میلیون تومان از صندوق های صدقات در استان دریافت کردیم. البته باید بر اساس پیش بینی ها تا پایان سال 5میلیارد و 200 میلیون محقق شود.

سلم آبادی توضیح می دهد: در مجموع در زمینه درآمدهای مردمی 112درصد تحقق داشتیم. 22میلیارد و 800 میلیون از خارج و داخل استان کمک های مردمی داشتیم. این عدد قابل توجه است اما ما دسترسی به مدیریت مصرف نداریم. فقط اعتبارات صدقه ها مستقیم به دست ما می آید. شما فکر کنید گوشت قربانی به ما برسد. با این نمی شود جهیزیه تهیه کرد. در قسمت زکات هم همین طور. هزینه کرد آن معمولا مشخص می شود. ما نمی توانیم آن را باید مسکن محرومان هزینه کنیم.

وی می افزاید: خیلی ها می گویند این رقم زیاد و قابل توجه است اما ما فقط 3 میلیارد را می توانیم به اختیار خودمان مدیریت کنیم. با این حال 20درصد رشد در مشارکت های مردمی داشتیم.

ضمانت بانکی مشکل اصلی پرداخت وام اشتغال

مدیرکل کمیته امداد خراسان جنوبی درباره وام های خود اشتغالی می گوید: در حوزه اشتغال محدودیت نداریم. در سربیشه بافت وتلید فرش را به طور گسترده داریم. تسهیلات را پرداخت می کنیم. کسی را نداشتیم که مراجعه کند و ما تسهیلات نداده باشیم؛ اما ما بحث ضمانت ها را داریم. بانک می گوید ضامن باید کارمند باشد. تا مشکل این بخش حل نشود ما با مشکل رو به رو خواهیم بود. ما در سال قبل 2800 وام اشتغال در کل استان پرداخت کردیم که بالغ بر 45میلیارد تومان بود. اما اتفاقی که می افتد مشکل ضمانت بانکی است. ما فقط معرفی داریم و پرداخت با بانک است. این باعث می شود که آن که در بیرجند است یا شهر سربیشه وام را راحت تر می گیرد. این مشکلات را دولت باید حل کند.

وی با اشاره به اعتبارات امسال می افزاید: ما امسال 103 میلیارد تومان اعتبار داریم. ما حامی اشتغال از طرح های قابل توجیه هم هستیم اما در عمل مشکلاتی هست که باید حل شود. در حوزه فرش افراد تحت پوشش کمیته امسال 637 تخته فرش تولید کردند که می شود 3 هزار متر مربع و یک میلیارد و 970 میلیون تومان ارزش ریالی دارد.

ضریب محرومیت در استان

وی اضافه می کند: وزارت کشور محرومیت ها را در کشور ضریب بندی کرده است. ما 26درصد خانوارهامان در ضریب 6قرار دارند. 18درصد ضریب هفت، 12درصد ضریب 8 هستند و 8.9درصد ضریب 9 هستند. اگرچه برخی حتی وضعیت شان به مراتب بسیار بدتر از این ضریب هاست. فقط 33درصد جمعیت استان فاقد ضریب هستند که عمدتا در بیرجند، فردوس و طبس ساکن اند. ما بعد از بشاگرد دومین نقطه ای در کشور هستیم که بیشترین درصد مددجویان ما در مناطق محروم هستند. متاسفانه مراکز شهرستان هامان هم دارای ضریب هستند.

منبع: خبرآنلاین