کاهش کیفیت آب های زیرزمینی زاینده رود

اعتمادآنلاین| با پیشرفت جوامع و افزایش جمعیت، تقاضا برای آب افزایش یافته است و تامین آب باکیفیت تبدیل به یکی از چالش‌های مهم کشورها شده است. قرارگیری ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک، وقوع خشکسالی و مدیریت غلط منابع آبی در کشور، تعارضات در موضوع آب را افزایش داده است.

زاینده‌رود بزرگ‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی سرچشمه گرفته و به تالاب گاوخونی می‌ریزد. استان اصفهان یکی از استان‌های کم‌آب کشور است و منابع آب شیرین محدودی دارد. در سال‌های اخیر مواردی همچون رشد جمعیت و بهره‌برداری‌های غلط از منابع آب، باعث آلودگی منابع و به خصوص منابع آب زیرزمینی در بعضی مناطق این استان شده است.

با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهشگران دانشگاه خرم‌آباد و شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، در پژوهشی کیفیت منابع آب زیرزمینی در هفت آبخوان زیر حوضه جنوبی زاینده‌رود را مورد بررسی قرار دادند.

حجت‌الله یونسی و آزاده ارشیا به همراه همکارانشان، محققانی بودند که روند تغییرات کیفیت منابع آب زیرزمینی در بلندمدت، میزان نیترات و شاخص IRWQIGC را در آبخوان‌های چهل‌خانه، دامنه‌داران، بوئین میاندشت، کرون، لنجانات، نجف‌آباد و چادگان محاسبه کردند.

برای انجام این مطالعه پارامترهایی مثل رسانایی الکتریکی (EC)، مواد جامد محلول (TDS)، نسبت جذب سدیم (SAR)، PH، سختی کل آب (TH)، کلر (Cl)، کربنات (CO3)، کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg)، سدیم (Na)، پتاسیم (K)، بی‌کربنات (HCO3)، نیترات (NO3) و عناصر سنگین مثل روی، مس، سرب، کادمیوم و آرسنیک ، در 2935 نمونه آزمایشگاهی در فصل‌های تر و خشک مورد بررسی قرار گرفت.

اطلاعات به‌دست آمده با استفاده از راهنمای محاسبه شاخص کیفیت آب منتشرشده در سال 1390 توسط پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی و با نظارت سازمان محیط‌زیست، محاسبه و مقایسه شد.

به طور کلی نتایج این مطالعه نشان داد که کیفیت آب در آبخوان‌های زیرحوضه جنوبی زاینده‌رود در طی زمان کاهش یافته است. پژوهشگران می‌گویند: «افزایش استفاده از کودهای شیمیایی در دهه‌های اخیر می‌تواند یکی از علل ایجاد روند مثبت معنی‌دار EC، TDS، و TH باشد. همان‌طور که دیده شد، در طی زمان، PH‌دارای روند منفی معنی‌دار بوده است که شاید یکی از علل آن دفن زباله‌ها و یا دفع فاضلاب در محدوده مورد نظر باشد».

به گفته محققان این مطالعه: «کمترین مقدار شاخص کیفی آب در آبخوان‌های کرون و لنجانات و نجف‌آباد قرار دارد که به ترتیب در طبقات نسبتا بد و بد قرار می‌گیرند. مقدار متوسط نیترات در آبخوان‌های دامنه‌داران، کرون و نجف‌آباد بیشتر از سایر آبخوان‌هاست که اغلب فراتر از حد مجاز رفته و کنترل آلودگی آب در این مناطق ضروری است». از آن‌جا که ممکن است یکی از علت‌های اصلی بالا بودن نیترات در بعضی موارد از محدوده آبخوان‌های زیر حوضه جنوبی زاینده‌رود، عملیات کشاورزی در منطقه باشد، باید آلاینده‌های مربوط به استفاده از سموم شیمیایی نیز در تحقیقات بعدی محاسبه شوند.

همچنین مشخص شد که میزان عناصر سنگین در محدوده آبخوان‌های زیر حوضه جنوبی زاینده‌رود در حد مجاز است. آب این مناطق از لحاظ صنعتی خورنده و در مواردی رسوب‌گذار است و کیفیت آب به لحاظ سختی کل، اغلب «آب سخت» است.

پژوهشگران باتوجه به توسعه مراکز شهری و صنعتی در اطراف زاینده‌رود هشدار می‌دهند: «‌در صورتی که اقدام جدی و سریع صورت نگیرد، آلودگی در بستر رودخانه صورت گرفته و سلامت انسان و دیگر موجودات را تهدید می‌کند».

نتایج این مطالعه در آخرین شماره مجله علمی پژوهشی «مهندسی اکوسیستم بیابان» به چاپ رسیده است.

منبع: ایسنا