نخستین مقصد مهاجران ایرانی کجاست؟
جمعیت در جهان مدام در حال جابه‌جایی است، اما بعضی کشورها بیشتر و بعضی کمتر درگیر جابه‌جایی می‌شوند. در ماه‌های اخیر به دلیل شیوع ویروس کرونا جابه‌جایی در جهان کاهش پیدا کرده است، ولی همچنان ایده آن در ذهن خیلی از مردم وجود دارد؛ مردمی که به دلیل جنگ، گرسنگی، شرایط نابسامان اقتصادی، تحصیل، کار یا تفاوت سبک زندگی رفتن را به ماندن در کشور خود ترجیح می‌دهند.
اعتمادآنلاین| ایران هم یکی از کشورهایی است که به‌خصوص در سال‌های اخیر مهاجرانی داشته است. اما ایرانیان در این سال‌ها بیشتر به کدام کشورها مهاجرت کرده‌اند و مهم‌ترین دلایل مهاجرت آنان چیست؟ رصدخانه مهاجرتی ایران در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف به‌تازگی سالنامه مهاجرتی ایران را منتشر کرده است که در آن تصویری از مهاجران جهان، ایرانیان ساکن در کشورهای دیگر، مهاجرت‌های اجباری و انگیزه‌های مهاجرتی ارایه داده است. این داده‌ها برگرفته از پایگاه داده مهاجرت دوجانبه بانک جهانی و آمار بخش جمعیت سازمان ملل و برخی پژوهش‌های آماری دیگر است.
براساس داده‌های سالنامه مهاجرتی ایران، کشورهای دارای بیشترین جمعیت ایرانی (افراد متولد ایران) امارات متحده عربی، ایالات متحده آمریکا، کانادا، آلمان، انگلستان، ترکیه، سوئد، استرالیا، کویت، هلند، قطر، فرانسه، نروژ، اتریش، دانمارک، ایتالیا، عراق، سوییس و بلژیک هستند. آمارهای سال 2019 نشان می‌دهد به‌طور کلی یک‌میلیون و 301هزار و 975 ایرانی به این کشورها مهاجرت کرده‌اند، درحالی که در سال 1990 آمار ایرانیان مهاجر در کل جهان 631هزار و 339 نفر بوده است. آمارهای جهانی همچنین می‌گوید غالب ایرانیان مهاجر تحصیلکرده و متخصص‌اند. وضع مهاجران ایرانی در کشورهای حوزه OECD یعنی کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نشان می‌دهد اولین گروه شغلی در میان ایرانیان در این کشورها متخصصان هستند. سالنامه مهاجرتی ایران در ادامه در این‌باره نوشته است: «همچنین به‌طور کلی روند تعداد متخصصان از نیروی کار ایرانی در این کشورها صعودی بوده است و از 25درصد در سال 2000 به 29.6درصد در سال 2015 افزایش یافته است. دومین گروه شغلی ایرانیان در این کشورها کارکنان ارایه خدمات و کارکنان فروش و بازاریابی بوده‌اند و کارکنان ماهر بخش کشاورزی و شیلات کمترین درصد ایرانیان در بازار کار کشورهای OECD بوده‌اند.»
داده‌های سازمان ملل می‌گوید آمریکا نخستین مقصد مهاجران ایرانی است. آمار ایرانیان در این کشور بر اساس دو معیار ارایه می‌شود: «طبق آخرین آمار موجود یعنی سال 2017 جمعیت ایرانیان ساکن در آمریکا بر اساس محل تولد ایران به 395هزار نفر رسیده است. این رقم بر اساس اصالت ایرانی هرچند محل تولد خاک آمریکا باشد، به 477هزار نفر می‌رسد.» اغلب این ایرانیان یعنی بیش از74درصد آنان دارای تحصیلات بالاتر از دیپلم هستند و حدود 72درصد آنان در سن کار یعنی از 18 تا 64سال قرار دارند: «درصد افراد با تحصیلات تکمیلی یا دوره‌های حرفه‌ای نیز رو به افزایش بوده و 29درصد ایرانیان بالاتر از 25سال ساکن آمریکا دارای تحصیلات تکمیلی هستند.» دریافت تابعیت آمریکایی ایرانیان در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ کاهش یافته است، اما آمارها می‌گوید از سال 2010 تا 2018 هر سال بین 8 تا 10هزار نفر ایرانی تابعیت این کشور را دریافت می‌کردند. در این سال‌ها تعداد ایرانیانی که توانسته‌اند اقامت دائم قانونی این کشور را دریافت کنند یا ویزاهای موقت کاری و تحصیلی بگیرند به‌خصوص از سال 2015، رو به کاهش بوده است. از نظر شغلی «بیش از 56درصد از افراد شاغل در مشاغل مدیریتی، کسب و کار و هنر فعالیت می‌کنند و پس از آن 22درصد از ایرانیان در مشاغل فروش و دفتری مشغول به کار هستند.» عمده‌ترین محل فعالیت نیروی کار ایرانی «خدمات آموزشی، مراقبت‌های بهداشتی و خدمات اجتماعی و پس از آن متخصصان، دانشمندان و مدیران اجرایی و مدیران خدمات پسماند و در جایگاه سوم خُرده‌فروشی بوده است.» روند اشتغال ایرانیان در آمریکا نشان می‌دهد که خوداشتغالی در آنها کاهش یافته است.
در مقابل تعداد ایرانیان در کانادا از سال 1990 تا 2019 در حال افزایش بوده و از سال 2015 تا 2019 نزدیک به 10هزار نفر افزایش داشته است. بیشترین ویزای موقت اعطا شده به ایرانیان تحصیلی بوده است و «در سال‌های اخیر تعداد اجازه کار بشردوستانه و حمایتی صادر شده برای ایرانیان در این کشور از تعداد اجازه کارهای تحت برنامه جابه‌جایی‌های بین‌المللی بیشتر شده است.»
بر اساس آمار سازمان ملل در سال 2019، بیشترین ایرانیان مهاجر در اروپا در کشورهای آلمان، انگلیس، سوئد، هلند و فرانسه ساکن‌اند، اما آمارها از نظر اجازه اقامت معتبر اندکی متفاوت است و آمارهای سال 2018 نشان می‌دهد بیش از 73هزار ایرانی در آلمان زندگی می‌کنند. «ایران همچنین جزو 10 کشور اول در میان کشورهای غیر اتحادیه اروپاست که شهروندانش به علت داشتن شغل در آلمان اقامت دائم دریافت می‌کنند.» همچنین جزو 10 کشور اول دنیاست که شهروندانش این اقامت را از طریق خوداشتغالی و راه‌اندازی یک کسب و کار می‌گیرند. بعد از آلمان با فاصله زیاد ایرانیان در انگلستان، سوئد و ایتالیا سکونت دارند. از سال 2004 تا 2018 تعداد شهروندان ایرانی که در اروپا اقامت بلندمدت دریافت کردند 20 برابر شده و بیش از 84هزار نفر را دربرمی‌گیرد.
یکی از مقاصد مهم مهاجرت ایرانیان در سال‌های اخیر ترکیه است. «با گشوده شدن کانال پناهجویی در ترکیه پس از تحولات منطقه‌ای دهه اخیر در سوریه و عراق، تعداد ایرانیانی که به‌عنوان پناهجو در این کشور ثبت شده‌اند افزایش چشمگیری داشته است. با توجه به داده‌های مهاجرتی سازمان ملل متحد، تعداد ایرانیان در ترکیه 83هزار نفر گزارش شده است، ولی این آمار در پایگاه داده دوجانبه بانک جهانی برای سال 2017 در ترکیه 36هزار نفر اعلام شده است. به نظر می‌رسد آمار ثبت شده بانک جهانی بدون احتساب تعداد ایرانیان در ترکیه در حالت انتظار و به‌صورت پناهجویی است.» در سال 2018 تعداد مهاجران ایرانی که وارد ترکیه شدند افزایش ناگهانی در مقایسه با سال 2017 داشت. در سال 2018 ایران در جایگاه پنجم مهاجرت به ترکیه بوده است. این جهش ناگهانی، در خرید خانه‌های ترکیه از سوی ایرانیان هم به چشم می‌خورد. تا سال‌های 2015،2016 و 2017 رتبه ایرانیان در خرید خانه در کشور ترکیه هشتم بود، ولی در سال‌های 2018 و 2019 ایرانیان دومین خارجیانی بودند که در ترکیه خانه خریدند. آمارهای سه ماه اول سال 2020 نشان می‌دهد ایرانیان به جای عراقی‌ها در رتبه اول خرید خانه در ترکیه نشسته‌اند.
کشورهایی که بیشترین ایرانی را در آسیا دارند امارات متحده عربی، کویت، قطر، عراق، مالزی، ارمنستان، ژاپن، ترکمنستان و پاکستان و ... هستند. مهاجرت ایرانیان به استرالیا هم سال‌هاست در وضع صعودی قرار دارد و در سال 2019 بیش از 73هزار ایرانی در این کشور زندگی می‌کردند. این عدد به نسبت سال 2010 بیش از 100 درصد افزایش داشته است.
سال 2003 ایران حدود 19هزار دانشجو در خارج از کشور داشت. این عدد در سال 2017 به حدود 53هزار نفر رسید. با این حال «سهم دانشجوفِرستی ایران از کل بازار دانشجویان بین‌المللی جهان از سال 2012 روندی کاهشی به خود گرفته و از حدود 1.3درصد به حدود 0.9درصد رسیده است. رتبه دانشجوفِرستی ایران طی سال‌های 2010 تا 2017 از جایگاه 12 به رتبه 20 تنزل کرده است.» پنج مقصد اصلی دانشجویان ایرانی کشورهای آمریکا، ترکیه، آلمان، ایتالیا و کاناداست. آمریکا چهار دهه است که اولین مقصد دانشجویان ایرانی است: «در سال 2018 میلادی، تعداد 12هزار و 142 دانشجوی ایرانی در آمریکا مشغول به تحصیل بوده‌اند.» دومین مقصد محبوب سال‌های اخیر دانشجویان ایرانی ترکیه است. آمارهای سال 2017 نشان می‌دهد این کشور میزبان بیش از 6هزار دانشجوی ایرانی است: «هم‌جواری و نزدیکی فرهنگی، لغو ویزا میان دو کشور، زبان ترکی، موقعیت و بورسیه‌های تحصیلی در دانشگاه‌های ترکیه منجر به افزایش دانشجویان ایرانی در کشور ترکیه در سال‌های اخیر شده است.»
مقاصد بعدی دانشجویان ایرانی آلمان و ایتالیاست؛ هر کدام با بیش از 4هزار دانشجو. «بورسیه‌های تحصیلی، هزینه‌های زندگی نسبتا پایین در این کشورها، پیری جمعیت و نیاز به نیروی کار جوان باعث شده است برنامه‌های جذاب و متنوعی برای جذب دانشجویان داشته باشند.» کانادا هم میزبان نزدیک به 4هزار دانشجوی ایرانی است: «محدودیت‌های دولت ترامپ برای ورود اتباع و دانشجویان ایرانی به خاک آمریکا، زبان انگلیسی و برنامه‌های تسریع ورود و جذب دانشجو در کانادا، حضور جمعیت قابل توجه ایرانیان در کانادا که زمینه آگاهی جوانان ایرانی را از فرصت‌های دانشجویی در این کشور فراهم می‌کند ازجمله عواملی است که در رشد تعداد دانشجویان ایرانی در این کشور موثر بوده است.»
«به‌طور کلی تاکنون هیچ آمار دقیق و مشخصی از میزان بازگشت ایرانیان خارج از وطن تهیه نشده است؛ برنامه‌ای نیز در راستای بازگرداندن این افراد برای خدمت به کشور به‌کار گرفته نشده است. تنها اقدامی که در این راستا شکل گرفته طرح همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم است که به منظور تسهیل شرایط ایرانیان بازگشتی ایجاد شده است.» آمارهای بازگشت فارغ‌التحصیلان و متخصصان ایرانی خارج از کشور به داخل نشان می‌دهد از اسفند 1394 تا فروردین 1399 تعداد 1560 متخصص ایرانی به کشور بازگشته‌اند، یعنی «از زمان آغاز رسمی طرح همکاری با متخصصان ایرانی به‌طور متوسط روزانه بیش از یک متخصص ایرانی به کشور بازگشته است.»
پیمایش سنجش میل به مهاجرت در میان دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی که رصدخانه مهاجرت ایران در سال 97 انجام داده نشان می‌دهد هشت عامل اصلی برای مهاجرت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی وجود دارد: ناامیدی از سطح درآمد و تناسب آن با هزینه‌ها، امکان پیشرفت شغلی، نظم و قانون‌مداری جامعه، علاقه به کسب سابقه تحصیلی یا کاری در خارج از کشور، شایسته‌سالاری، امکان یافتن شغل و میل به تجربه زندگی در خارج از کشور. «پیش از وقوع تحولات اقتصادی در سال‌های 1397 و 1398 به واسطه بازگشت تحریم‌ها حدود 30درصد از دانشجویان تمایل به مهاجرت داشته‌اند، اما این تحولات موجب افزایش این میل تا 63درصد شده است.»
منبع: روزنامه شهروند
دیگر نتایج پیمایش رصدخانه مهاجرت ایران از میل به بازگشت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان می‌گوید: «16درصد از کسانی که میل به مهاجرت دارند، می‌خواهند دوباره برای زندگی به ایران بازگردند، در حالی که 38درصد از آنان تمایلی به بازگشت به کشور ندارند. از طرف دیگر، حدود نیمی از افرادی که می‌خواهند مهاجرت کنند هنوز تصمیم قطعی برای ماندن در خارج از کشور یا بازگشت به وطن‌شان نگرفته‌اند.» این پیمایش همچنین می‌گوید حدود 40درصد افراد بدون آگاهی از شرایط مهاجرت و اطلاعات دقیق از وضع کشور مقصد، اقدام به مهاجرت می‌کنند.
دیدگاه تان را بنویسید