چند درصد از مردم ایران به خدمات دندان‌پزشکی دولتی دسترسی دارند؟

اعتمادآنلاین| هزینه‌های بیماری‌های دهان و دندان بسیار زیاد است و همین هزینه بالا با توجه به شرایط اجتماعی اقتصادی افراد و جوامع، باعث ایجاد نابرابری در سلامت دهان و دندان می‌شود.

درآمد پایین، هزینه‌های بالای درمانی، محدود بودن مراکز درمانی و نیروی انسانی خدمات دندان‌پزشکی، از عواملی است که باعث می‌شود افراد در صورت نیاز از خدمات بهداشت دهان و دندان استفاده نکنند.

به همین منظور پژوهشگران دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، وضعیت توزیع دندان‌پزشکان بخش دولتی را در استان‌های کشور بررسی و میزان پرداختی خانوار را برای خدمات دندان‌پزشکی در ایران محاسبه کردند.

جعفر یحیوی دیزج، محمد عرب، سارا امام‌قلی و فاروق نعمانی از پژوهشگرانی بودند که در این مطالعه همکاری داشتند.

برای انجام این مطالعه از اطلاعات سامانه سالنامه آماری مرکز آمار استفاده شد. در این سامانه اطلاعات استان‌های کشور، در دوره زمانی سال 1360 تا 1398، در زمینه بهداشت و درمان، مسکن، صنعت، نفت و گاز، آب و هوا و... وجود دارد.

برای تعیین میزان پرداختی خانوار برای خدمات دندان‌پزشکی از داده‌های پیمایش ملی هزینه-درآمد خانوار استفاده شد. این پیمایش یک مطالعه بزرگ مقطعی است که به صورت سالیانه توسط مرکز آمار ایران در سطح خانوارهای کل کشور انجام می‌شود.

در پیمایش مرکز آمار ایران، از پرسش‌نامه «هزینه درآمد خانوار شهری و روستایی» استفاده شد و از طریق مصاحبه با سرپرست خانوار تکمیل شد. این پیمایش سالانه از طریق نمونه‌گیری خوشه‌ای سه مرحله‌ای در کلیه استان‌های کشور انجام می‌شود و ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و وضعیت اقتصادی- اجتماعی اعضای خانوار از جمله محل سکونت، دارایی زندگی، مخارج خوراک، غیر خوراک و درآمد خانوار را جمع‌آوری می‌کند. یکی از بخش‌های این پرسش‌نامه مربوط به بهداشت و درمان خانوار است که اطلاعات هزینه‌های خدمات دندان‌پزشکی از این بخش استخراج شده است.

سوالات مربوط به هزینه‌های مصرفی خانوار نسبت به درآمدهای آنان از حساسیت کمتری برخوردارند و شاخص بهتری برای اندازه‌گیری رفاه خانوار هستند. به همین دلیل پژوهشگران این مطالعه بر اساس هزینه‌های ناخالص ماهیانه خانوار، آن‌ها را به 10 گروه تقسیم کردند.

سپس متوسط هزینه‌های خانوار برای خدمات دندان‌پزشکی و متوسط هزینه‌های خانوار برای هر دهک مشخص و محاسبه شد و ضریب جینی را نیز برای آن دو استخراج شد.

ضریب جینی؛ یک واحد پراکندگی آماری است که معمولا برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود. عدد محاسبه‌شده ضریب جینی عددی بین صفر و یک است که صفر نشان‌دهنده عدالت کامل است و یک ناعدالتی کامل را نشان می‌دهد.

یافته‌های این مطالعه نشان داد که استان‌های قزوین، همدان، یزد، مازندران و ایلام به ترتیب بیشترین میانگین تعداد دندان‌پزشک و استان‌های البرز، لرستان، قم، خوزستان و خراسان رضوی؛ کمترین میانگین تعداد دندان‌پزشک را در دوره موردنظر پژوهش (1391 تا 1396) داشته‌اند.

در سال 1391ضریب جینی توزیع دندان‌پزشکان 0.41 درصد بوده و با کاهش جزئی در سال 1396 به 0.40 رسیده‌است. همچنین ضریب جینی پرداختی هزینه‌های دندان‌پزشکی خانوار در سال 1391 در مناطق روستایی 0.68 و در مناطق شهری 0.66 و در پایان دوره مطالعاتی در سال 1396 در مناطق روستایی و شهری به‌ترتیب به 0.7 و 0.65 رسیده است.

باید توجه داشت در این مطالعه به دلیل عدم دسترسی به تعداد کل نیروهای انسانی شاغل در بخش سلامت (دولتی و خصوصی)، تنها تعداد دندان‌پزشکان بخش دولتی مورد بررسی قرار گرفته شده است و این موضوع احتمالا باعث می‌شود که سرانه دندان‌پزشک در استان‌های محروم نسبت به استان‌های توسعه‌یافته‌تر بیشتر شده و ضریب جینی یا میزان نابرابری نیز کمتر از مقدار واقعی جامعه برآورد شود. زیرا بخش خصوصی به علت کسب درآمد بیشتر تمایل بیشتری به فعالیت در استان‌های پیشرفته‌تر دارند.

همچنین باید توجه داشت که خدمات دندان‌پزشکی تحت پوشش بیمه نیست و قیمت بالایی دارد. بنابراین ممکن است بسیاری از خانوارهای کم‌درآمد به این خدمات نیاز داشته‌باشند ولی به دندان‌پزشک مراجعه نکنند. به همین خاطر هزینه‌ای نیز برای این خدمات پرداخت نخواهند کرد و از خانوارهای مورد مطالعه در محاسبه ضریب جینی نخواهند بود.

بر اساس نتایج این مطالعه استان‌های با توسعه‌یافتگی کم‌تر مانند ایلام سرانه بالاتری در دندان‌پزشک دارند و استان هایی مانند تهران و البرز که استان‌های پرجمعیت و توسعه‌یافته هستند، سرانه کمتر دندان‌پزشک دولتی دارند.

پژوهشگران با توجه به یافته‌های این مطالعه می‌گویند: «نابرابری در توزیع دندان‌پزشکان بخش دولتی و استفاده خانوار از خدمات دندان‌پزشکی طی دوره مطالعاتی تغییر چشم‌گیری نداشته است».

این محققان با اشاره به بالا بودن ضریب جینی پرداختی خانوارها برای خدمات دندان‌پزشکی در مناطق روستایی در مقایسه با مناطق شهری، اضافه می‌کنند: «به نظر می‌رسد اجرای برنامه‌های مناسب در راستای تسهیل بهره‌مندی از خدمات دندان‌پزشکی خانوار محروم می‌تواند اقدامی موثر در کاهش این نابرابری باشد».

نتایج این مطالعه ابتدای شهریور ماه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «وضعیت توزیع دندان‌پزشکان بخش دولتی و پرداختی خانوار برای خدمات دندان‌پزشکی در ایران» در آخرین شماره نشریه «پایش»؛ فصل‌نامه پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی منتشر شده است.

منبع: ایسنا