کودکان کار می‌گویند یا با زور یا با وعده غذا و لباس سوار خودرو بهزیستی می‌شوند / تصور باندهای رهبری‌کننده کودکان کار، عدم شناخت دقیق مسئولان از این موضوع را نشان می‌دهد

اعتمادآنلاین| طرح‌های مرتبط با ساماندهی کودکان کار سال‌هاست که از سوی سازمان بهزیستی اجرا می‌شود و در طرف مقابل، همواره فعالان و ان‌جی‌اوهایی که در زمینه مسائل کودکان فعالیت می‌کنند، انتقادات‌شان را نسبت به این طرح‌ها ابراز کرده‌اند. طرح‌هایی که از دید فعالان نه به منظور برچیده شدن کار کودک که تنها برای پاکسازی فضا و مبلمان شهری از کودکان کار نوشته و اجرا می‌شود.

ضحی امیری مسئول کمیته حقوقی انجمن حمایت از حقوق کودکان در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین به بررسی هرچه بیشتر این موضوع پرداخت و توضیح داد که طرح ساماندهی کودکان کار در سطوح مختلف، کرامت انسانی کودکان را نقض و حقوق آنها را نادیده می‌گیرد. او همچنین وجود کودکان کار را مشخصاً به معضلات اقتصادی مرتبط دانست و موجودیت باندهای قدرتمند در این زمینه را زیر سوال برد. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

***

*در سال‌های اخیر، برنامه‌های زیادی از سوی سازمان بهزیستی با هدف مبارزه با آسیب اجتماعی به اسم کودکان کار ترتیب داده شده. از نظر شما دستاورد این طرح‌ها چه بوده است؟

مشخصاً مادامی که ما به جای استفاده از رهنمودهای رویکرد‌ پیشگیری، کنترل و کاهش در حوزه آسیب‌های اجتماعی تمرکز را بر مقابله و مبارزه با آن می‌گذاریم، به نتایج مطلوبی دست پیدا نمی‌کنیم. شاید بیش از 10 سال از اجرای اولین طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان می‌گذرد، اما در هیچ یک از دوره‌ها ارزیابی دقیقی از اثربخشی اجرای این طرح‌ها منتشر نشده ‌است. در تابستان سال گذشته نیز که اجرای مجدد طرح با اعتراض شدید سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان حقوق کودک مواجه شد، مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک هیاتی برای بازرسی و نظارت بر اجرای طرح ساماندهی کودکان و نوجوانان کار و خیابان تشکیل داد، اما گزارش این هیات حداقل تاکنون به صورت عمومی منتشر نشده ‌است.

*این نوع رفتار با کودکان کار در خیابان‌ها، یعنی جمع‌آوری و بردن‌شان به بهزیستی، چه تاثیری روی آنها می‌گذارد؟

طرح ساماندهی کودکان کار در سطوح مختلف، کرامت انسانی کودکان را نقض و حقوق آنها را نادیده می‌گیرد. مطابق ماده 3 پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، در تمام‌ اقدامات‌ مربوط‌ به‌ کودکان‌ که‌ توسط‌ موسسات‌ رفاه‌ اجتماعی‌ عمومی‌ یا خصوصی‌، دادگاه‌ها، مقامات‌ اجرایی‌ یا ارگان‌های‌ حقوقی‌ انجام‌ می‌شود منافع‌ کودک‌ از اهم ملاحظات‌ است.

برای مثال فرایند جذب که در آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابانی مصوب 1384 چنین تعریف شده ‌است: «این فرایند به شکل یک ارتباط تقویت‌یافته مددکار اجتماعی با کودک خیابانی که جلب اعتماد و پذیرش ارتباط از سوی کودک خیابانی را به همراه دارد بایستی پیش رود»، در عمل هیچ شباهتی به یک ارتباط تقویت‌یافته ندارد و به گواه کودکانی که در مراکز ساماندهی حضور دارند، آنان یا با توسل به زور و قوه قهریه سوار ماشین شده‌اند یا با وعده دادن یک غذای گرم و لباس.

*چنین برخوردهایی آیا اساساً کمکی به برچیده شدن آسیب‌های این حوزه می‌کند؟

تجربه‌ چندساله اجرای طرح‌های غیرکارشناسانه، مقطعی و ضربتی نشان می‌دهد که این طرح‌ها نه در فرایند اجرایی، نه در حضور هماهنگ سازمان‌ها و نهادهای همکار و نه در مرحله نظارت حتی بر اساس خود آیین‌نامه مصوب سال 84 نیست، و در واقع منافع کودکان در طول اجرای این طرح در مقاطع مختلف مورد تهدید قرار می‌گیرد.

*این تصور که پشت تمامی این کودکان کار باندهای سازمان یافته‌ای وجود دارند که آنها را رهبری می‌کنند تا چه اندازه به واقعیت نزدیک است؟

یافته‌های حاصل از پژوهش‌های میدانی و همچنین مشاهدات صورت‌گرفته در طول سال‌ها خدمت‌رسانی به کودکان در شرایط دشوار نشان می‌دهد در وضعیت فعلی، کودکان در بسیاری از موارد به بازوی اقتصادی خانواده تبدیل شده‌اند و این تصور که کودکان کار عموماً توسط گروه‌هایی در حال رهبری هستند صرفاً نشانه عدم شناخت دقیق از مساله است. همین موضوع درباره برخی اظهارات مبنی بر اینکه عده‌ای از کودکان بدون نیاز مالی کار می‌کنند هم صدق می‌کند.

*آیا کودکان کار صرفاً به افرادی محدود می‌شوند که در خیابان‌ها هستند؟ تکلیف کودکانی که در کارگاه‌ها با بدترین شرایط ممکن کار می‌کنند چیست؟ چرا سازمان بهزیستی هیچ وقت برای آنها طرحی نداشته است؟

متاسفانه اهداف اجرای بسیاری از طرح‌های ساماندهی متمرکز بر پاک کردن سطح شهرها از وجود کودکان کار است نه پیشگیری، کاهش آسیب و منع کار کودک. بنابراین عموم اقدامات محدود به نوعی از کار کودک می‌شود که چهره شهر متاثر از حضور آنهاست.