سال آینده؛ سال استفاده از مالچ‌های غیرنفتی

اعتمادآنلاین| ماجرای ماسه‌های روان، گردوغبار حاصل از آن و سخت‌کردن زندگی ساکنان درگیر با این موضوع؛ ماجرای تازه‌ای نیست. عمرش آنقدر بلند است که در سال 1337؛ یعنی 52 سال قبل، برای نخستین بار کمیته‌ای برای حفاظت از آب وخاک در وزارت کشاورزی تشکیل شود و وظیفه اصلی آن هم تثبیت ماسه‌های روان باشد.

پیگیری این ماجرا آن سال‌ها به واحد حفاظت سازمان جنگل‌بانی محول شد و آنطور که میربهمن غنی‌زاده در مقاله «ارزیابی کارایی مالچ نفتی در کنترل فرسایش بادی و تثبیت شن‌های روان» می‌نویسد؛ این واحد در سـال 1338 برای مقابله با فرسایش بادی در سطحی معادل 40 هکتـار از تپه‌های ماسه‌ای منطقـه الباجی اهـواز، برنامـه مطالعاتی و تحقیقاتی خود را آغاز کـرد.

پس از گذشـت شش سال و کسـب نتـایج مثبـت از تحقیقات انجام شده، عملیات اجرایی در سال 1344 در سطحی برابر 100 هکتار از ماسه‌زار‌های خراسان (حارث آباد سبزوار) در چـارچوب اصلاح مراتـع بیابانی ادامه یافت. در سال 1349 با کسب نتـایج بهتر، برنامه تثبیت ماسه‌های روان و بیابان‌زدایی در 10 استان و سپس در سال 1350 در 12 استان و در سال‌های فعلی در 16 استان کشور اجرایی شد.

در این میان شیوه‌های به‌کار گرفته شده در ابتدای عملیات تثبیت ماسه‌های روان؛ احـداث بادشکن‌های غیرزنده بود که به دلیل کارایی موقت آن‌ها، روش‌هـای موثرتر و پایدارتری نظیر مالچ‌پـاشی مد نظر قرار گرفت و روش مالچ‌پاشی همچنان جزو روش‌های مطلوب برای احیاء و تثبیت بیابان‌ها در نظر گرفته شد. در سال‌های بعد، اما اثرات تخریبی این مالچ‌های نفتی برمحیط‌زیست رفته‌رفته عیان شد. اسفند ماه سال گذشته کرامت حافظی، نماینده کمیته ثبت پرندگان ایران در خوزستان با اشاره به ثبت 22 فرد پرنده حفاظت‌شده «خروس کولی اجتماعی» در دشت آزادگان، خواستار توقف مالچ‌پاشی نفتی در شنزار‌های این منطقه شد و به ایرنا گفت: «مالچ پاشی نفتی در شنزار‌های استان باعث نابودی این زیستگاه و پرندگان کمیابی است که در آن‌ها زندگی می‌کنند.» به گفته او منشا ریزگرد‌های خوزستان مراتع نابود شده، آبگیر‌های فصلی و تالاب‌های خشک‌شده هستند که به علت سال‌های کم‌آبی و اجرای طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های رودها، تغییر رفتار رودخانه‌ها به علت دست‌کاری بشر و مصارف بیش از توان رودخانه‌های خوزستان است -که باعث شدیدترین ریزگرد‌ها در سال‌های گذشته در استان بوده - این در حالی است که ماسه و شن به علت وزن بالا، قابلیت تبدیل به ریزگرد و پراکنش صد‌ها و هزاران کیلومتری ریزگرد‌های آزاردهنده که مردم خوزستان با آن آشنا هستند را ندارد. مالچ‌پاشی در دشت آزادگان و منطقه بیت‌کوصر درحالی انجام شد که بیت‌کوصر حتی در فهرست کانون‌های گرد و غبار خوزستان هم قرار نداشت و بعد‌ها اعتراضات مردمی به این اتفاق باعث توقف کوتاه‌مدت آن شد.

آنطور که روزنامه شهروند می‌نویسد؛ اردیبهشت سال گذشته؛ 30 نفر از استادان و اعضای هیئت علمی رشته‌های مختلف دانشگاهی در حوزه گیاه‌شناسی، اکولوژی و تنوع زیستی در نامه‌ای خطاب به وزیر جهاد کشاورزی خواستار ﭘﺎﯾﺎن‌دادنﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﻟﭻﻧﻔﺘﯽ در ﺗﺜﺒﯿﺖﻧﺎﻫﻤﻮاریﻫﺎیﻣﺎﺳﻪای شدند. آن‌ها همچنین از ضرر این ماده به آب‌های زیرزمینی، وقوع سیلاب‌های محلی و جلوگیری از نفوذ باران گفتند و اینکه تپه‌های ماسه‌ای نقشی بسیار جزئی در ایجادریزگرد دارند: «نتایج پژوهش‌ها ریگزار‌های استان خوزستان را در گروه‌های نیمه‌فعال و غیرفعال تقسیم‌بندی کرده است و از این‌رو نیازی به مالچ‌پاشی ندارند.» همین موارد هم دلیلی بود تا جایگزینی مالچ‌های نفتی مورد بررسی قرار گیرد. مالچ‌هایی که نه بوی مالچ نفتی را دارند و نه سیاهی روی زمین باقی می‌گذارند. از بلند‌شدن شن‌های روان جلوگیری می‌کنند و درنهایت زیست گیاهی و جانوری را هم با خطر روبه‌رو نمی‌کنند. مالچ‌هایی که به گفته مجتبی سلیمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه جیرفت و دکترای بیابان‌زدایی، باید به آن‌ها مالچ‌های بیولوژیک گفت؛ حالا سازمان حفاظت از محیط زیست هم به سمت امتحان کردن این مالچ‌ها رفته است.

مالچ‌های غیرنفتی در مسیر آزمایش

سازمان حفاظت از محیط زیست، سال 96 فراخوانی داد و اینطور که مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید بیش از 90 شرکت مالچ‌های غیرنفتی خود را برای امتحان به سازمان معرفی کردند. تجریشی می‌گوید استاندارد‌های مختلفی برای این مالچ‌های جدید تعیین شد. هرچند پیش از این هم با پالایشگاه‌ها هماهنگ شده بود تا حتی مالچ‌های نفتی هم با استاندارد بهتر و محیط‌زیست دوست‌تر باشند، اما همزمان سراغ سرمایه‌گذاری روی مالچ‌های غیرنفتی هم رفتند: «بر اساس دستور‌العملی آزمایش‌های پایه روی 92 مالچ غیرنفتی انجام شد و از میان آن‌ها 10مالچ تست اولیه را با موفقیت پشت سر گذاشتند. تست‌های مرحله دوم هم انجام شد و تعداد مالچ‌ها به پنج مورد رسید و در حال حاضر پنج نمونه از مالچ‌های غیرنفتی در یزد توسط معاونت علمی فناوری دانشگاه یزد و ستاد ملی گرد و غبار و سازمان جنگل و مراتع درحال آزمایش است تا بتوانیم مالچ‌هایی انتخاب کنیم که ماندگاری بیشتری و تبعات زیست محیطی بسیار کمتری دارند.»

معاون محیط زیست انسانی می‌گوید هدف این که بتوانند از مالچ‌های سازگار با محیط‌زیستی استفاده کنند که پایه زمینی دارد. استفاده از مالچ‌های غیرنفتی حالا در مرحله آزمون و خطا است و علی محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار هم با تاکید بر این موضوع می‌گوید فرآیند آزمون و خطای محصولات جدید سه مرحله دارد: «در ابتدا فرد متقاضی باید خوداظهاری کند و بگوید چنین محصولی دارد. محصول سپس به کمیته‌ای می‌رود که در آن آلاینده نبودن آن برای محیط‌زیست بررسی می‌شود. در نهایت ما هم می‌پذیریم و بعد چندین آزمایش شیمیایی و فیزیکی محیط‌زیستی انجام می‌گیرد تا ببینیم آیا درست گفته یا نه. این مالچ با گذر از این مراحل باید به صورت پایلوت در زمین استفاده شود. ممکن است محصولی از نظر محیط زیستی خیلی خوب باشد، اما بپاشیم و باد آن را ببرد. در نتیجه بی‌فایده است.»

بر اساس توضیح طهماسبی این مالچ طبق دستورالعمل بایدیک سال ونیم در عرصه بماند و درحال حاضر پنج محصول به مدت یک سال و نیم در عرصه و در مناطقی در یزد گذاشته شده است. او ادامه می‌دهد: «ما حدسمان این است تا سال آینده همین موقع تکلیفمان مشخص می‌شود. شش ماه گذشته این محصولات پاشیده شده و ما هر چند وقت یکبار سر میزنم. عده‌ای می‌گویند این مدت زمان زیاد است، اما نمی‌توان بدون آزمایش کاری را پیش برد. قبل از این چه؟ ما 20 سال است می‌خواهیم جایگزین پیدا کنیم و نشده است.» دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار همچنین می‌گوید در مناطق غبارخیز مالچ پاشیده نمی‌شود و این کار فقط شامل مناطقی‌ است که تپه‌های ماسه‌ای دارد. هرچند از تپه‌های ماسه‌ای هم درصد کمی غبار بلند می‌شود و همین دلیل ساماندهی مالچ غیرنفتی در سال‌های اخیر بوده است: «عده‌ای از مالچ نفتی شناخت کاملی ندارند و موضوع را بزرگ کرده‌اند؛ ما کفه ترازویی داریم. خسارتی از گرد و غبار و ماسه‌های روان وجود دارد و در کفه دیگرآلودگی مواد نفتی است. باید ببینیم کفه ترازو در کدام سمت سنگین‌تر است. هرکدام ضرر بیشتری داشت باید برای آن کاری انجام داد تا جایگزین مشخص شود. نه استفاده از آن را مطلق رد می‌کنیم و نه تایید می‌کنیم.»

منبع: آفتاب یزد