رشته‌های تک‌جنسیتی کجا، رئیس‌جمهور زن کجا؟ / تبعیض جنسیتی، از آموزش تا سیاست ادامه دارد

اعتمادآنلاین| نیلوفر حامدی - اواخر دهه 80 بود. وقتی که تعادل میان بازار کار و تحصیل در برخی از رشته‌ها مثل پرستاری و پزشکی به هم ریخت. از همان روزها سازمان سنجش به درخواست دانشگاه‌ها، که البته گفته شد با هماهنگی و نیازسنجی وزارت علوم بوده است، در دفترچه‌های کنکور تعداد مورد نیاز دانشجوی دختر و پسر را کم و زیاد اعلام می‌کرد؛ دختر 70 تا، پسر 30 تا و برعکس.

از همان روزها برخی رشته‌ها کاملاً زنانه و برخی دیگر مردانه شدند. از سوی دیگر، در مجلس هفتم هم طرحی ارائه شد که بر اساس آن سازمان سنجش آموزش کشور با سهمیه‌بندی جنسیتی در کنکور سراسری محدودیت‌هایی را برای ورود دختران به دانشگاه اعمال کرد. گفته شد که این طرح به منظور «حفظ قداست خانواده» و «ایجاد تناسب بین راهیابی دختران و پسران به دانشگاه» ارائه شده‌ است: ادعایی که در عمل راه ورود زنان را به بسیاری از حوزه‌های علمی بست.

به دنبال اجرای این طرح از سال 91 تا 93، هشت هزار و 600 ظرفیت برای تحصیل زنان در دانشگاه‌های ایران حذف شد. در سال 1391 در 36 دانشگاه، سهم زنان از رشته‌های ورودی حذف شد؛ به ‌طوری که در این رشته‌ها پنج ‌هزار و 178 مرد پذیرفته شدند، در حالی ‌که در این رشته‌ها هیچ زنی پذیرفته نشد. در‌ سال 91 دو ‌هزار و 319 ظرفیت، در ‌سال 92 سه ‌هزار و 962 و در ‌سال 93 دو‌ هزار و 319 ظرفیت برای تحصیل زنان در دانشگاه‌ها حذف شد.

مثلاً در دفترچه راهنمای انتخاب رشته سال 91 بسیاری از رشته‌ها را دختران نمی‌توانستند انتخاب کنند و بسیاری را پسران؛ به عنوان مثال دانشگاه تهران در رشته‌های مهندسی معدن و مهندسی منابع طبیعی گرایش جنگلداری دانشجوی دختر نمی‌پذیرفت. یا دانشگاه صنعتی اصفهان در رشته‌های مهندسی معدن، مهندسی کشاورزی گرایش مکانیک ماشین‌ها، مهندسی کشاورزی گرایش آب، مهندسی کشاورزی علوم دامی، مهندسی منابع طبیعی گرایش مرتع و آبخیزداری دانشجوی دختر را قبول نمی‌کرد.

حالا امسال هم این زمزمه‌ها دوباره شنیده می‌شود، موضوعی که منتقدانش تصمیمات مرتبط با تک‌جنسیتی شدن رشته‌ها را دلیلی بر حذف زنان از فضای تحصیل و اراده‌ای بر یکه‌تازی مردان در رشته‌های دیگر عنوان می‌کنند.

رئیس سازمان سنجش: تک‌جنسیتی شدن رشته‌ها واقعیت ندارد

ابراهیم خدایی رئیس سازمان سنجش اما در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین این اظهارات را حواشی می‌خواند و می‌گوید امسال چیزی نسبت به سال گذشته تغییر نکرده است: «دانشگاه‌های تک‌جنسیتی، دانشگاه‌های خاص یا استخدامی چون دانشگاه‌های نظامی تنها دانشگاه‌هایی هستند که محدودیت‌هایی برایشان وجود دارد. بیش از نصف زنان در کنکور امسال پذیرفته شدند و محدودیتی هم برای جذب آنها وجود ندارد. هیچ دانشگاهی هیچ محدودیتی وضع نکرده است.»

خدایی ادامه می‌دهد: «در این چند روز چند بار توضیح دادیم، اما نمی‌دانیم که کدام منبع چنین نکاتی را مطرح کرده است. موضوعی که ما ذکر می‌کنیم به خوبی در مدارک مرتبط با کنکور روشن و قابل دستیابی است. باز هم تکرار می‌کنیم که هیچ محدودیتی برای پذیرش دختران در دانشگاه‌ها وضع نشده است.»

از برگه اجازه شوهر برای پزشک شدن تا امروز

مسئولان تمامی موارد را رد کرده و محدودیت حضور زنان در دانشگاه‌ها را صرفاً حاشیه خوانده‌اند، اما در مقابل، موارد مرتبط با حذف زنان از صحنه‌های آموزشی محدود به این موضوع نمی‌شود و مصادیق متعددی دارد.

برجسته‌ترین آن موضوعی بود که اردیبهشت‌ماه امسال حسابی سروصدا به پا کرد: مساله اجازه شوهر برای حضور در دانشگاه و ادامه تحصیل . صفحه 33 راهنمای آزمون پذیرش دستیار در رشته‌های تخصصی دندانپزشکی حکایت از تعهدی جدید و الزامی شدن رضایت شوهر برای گذراندن طرح پس از قبولی دارد.

پیوست 3-6 این راهنما حاوی فرم تعهدنامه‌ای برای زنان متاهل قبول‌شده در آزمون بود. بر اساس این تعهدنامه، رضایت شوهر در یک مورد خاص الزامی می‌شد و مرد باید رضایت می‌داد تا همسرش پس از پایان دوره آموزشی، در هر محلی که توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین شد خدماتش را بگذراند.

آن روزها ابراهیم خدایی گفت که سازمان سنجش در این مسائل نقشی ندارد و موضوع را به وزارت بهداشت سپرد. حیدرزاده رئیس سنجش وزارت بهداشت هم دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی را مسئول امر دانست و در نهایت، مدیر روابط عمومی معاونت آموزشی وزارتخانه اعلام کرد که این برگه تصمیم جدیدی نیست و پیشتر هم وجود داشته. حال آنکه اظهارات متقاضیان این رشته‌ها در سال‌های گذشته و امروز گویای چیز دیگری است.

تبعیض‌های جنسیتی از آموزش تا سیاست

موارد اینچنینی در کنار استخدام‌های نیمه‌وقت و بازنشستگی زودرس از یک سو و اصرار تبلیغات در جامعه بر تقویت سویه‌های مادرانگی و اولویت آن بر زندگی شخصی و تاکید بر نقش‌های سنتی زنان سبب شده مصادیقی از تبعیض‌های جنسیتی از آموزش گرفته تا اقتصاد و سیاست بیش از پیش نمود یابد.

حال آنکه در عرصه سیاسی هم سال‌هاست مفهوم «رجل سیاسی» از سوی تحلیلگران مورد بررسی قرار گرفته و الزام «مرد بودن» شخصی مثل رئیس‌جمهور مورد مناقشه است ولی هیچ اراده‌ای برای تغییر این رویه وجود ندارد. تنها هر سال‌، ماه‌های قبل از انتخابات رئیس‌جمهوری، موضوع کاندیدا شدن زنان برای ریاست‌جمهوری شنیده می‌شود، اما آن هم به جایی نمی‌رسد.