استرداد آجرهای 2800 ساله بعد از سه دهه به ایران

اعتمادآنلاین| آجرهای مانایی که در سکوت خبری وارد ایران شد، متعلق به محوطه عصرآهن سه در سایت ماناها در قلایچی بوکان است.این محوطه در سده 700 تا800 پیش از میلاد محل پادشاهی ماناها بود. جغرافیای حکومتی ماناها از شمال به دریاچه ارومیه می رسید و در جنوب به دریاچه زریوار. گستره آن در غرب در مرز ایران و عراق به پایان می رسد یعنی مرز ماناها و آشورها در آن عصر آهن. مرز شرقی حکومت ماناها هنوز برای باستان شناسان مشخص نیست. احتمال می رود جایی بین کردستان و زنجان باشد.

تپه زیویه سقز، محوطه ربط در سردشت، زندان سلیمان در تکاب و گورستان کول تاریکه در سقز از آثار شاخص به جا مانده از ماناهاست.آجرهای لعاب دار سال 1991 از ایران قاچاق و در بندری در سوئیس توقیف می شود. 15سال بعد دادستان منطقه تصمیم می گیرد تا پرونده را تعیین تکلیف کند. کارشناسان با استناد به مقالات و مستندات منتشر شده، تعلق آجرها را به ایران و منطقه عصرآهنی قلایچی بوکان اثبات می کنند. دادگاه در سال 2016 رای به استرداد اشیا به ایران می دهد. تحریم و تحولات سیاسی بازگشت آجرها را 4 سال عقب می اندازد.

قلایچی برای اولین بار در سال 65 توسط اسماعیل یغمایی باستان شناس پیشکسوت کاوش اضطراری می شود. این کاوش های اضطراری برای نجات بخشی از آثار تاریخی از دست قاچاقچیان اشیای تاریخی انجام گرفت. قاچاقچی ها در دهه 60 همان بلایی را سر قلایچی آوردند که در محوطه 5 هزار ساله کنارصندل در جیرفت اتفاق افتاد؛ غارت و خروج اشیا از کشور.

کاوش های قلایچی به کشف چند صد قطعه آجر و یک کتیبه آرامی (قدیمی ترین کتیبه آرامی ایران) منجر شد. باستان شناسان برای بار دوم به سرپرستی «بهمن کارگر» قلایچی را در سال 78 کاوش می کنند. این کاوش ها تا سال 85 ادامه داشت. 9 فصل کاوش به کشف یک سازه سیاسی مذهبی مانایی منجر می شود که زندگی روزمره در آن جایی ندارد. 400 قطعه آجر کشف شده از این محوطه به موزه ملی می آید و 500 قطعه آن در موزه ارومیه نگهداری می شود. در این کاوش ها بیش از5 هزار قطعه استخوان جانوری پیدا می شود که به آن مرکز مذهبی هدیه و قربانی شده اند. کف پوش های منقش رنگی روی خشت از دیگر یافته های باستان شناسان است. باقی ماندن این کف پوش ها در طول 2800 سال، باستان شناسان را به این نکته رسانده که در این مرکز سیاسی و مذهبی تردد زیادی وجود نداشته است. همچنین باستان شناسان هیچ اثری از استحکامات دفاعی، در این منطقه نیافتند. این نکته بر وجود امنیت کامل منطقه در زمان ماناها تاکید می کند. آجرهای استرداد شده از سوئیس بزودی به موزه ملی می رود.

استردادهای تاریخی

سال 93 بود که 349 شیء سه هزار و 500 ساله محوطه باستانی «خوروین» ساوجبلاغ بعد از 50 سال به ایران بازگشت. این اشیا با یک پرواز چارتر و با برچسب بار سیاسی برگشت. هزینه چارتر آنها 200هزار دلار خرج برد. برچسب بار سیاسی تمهیدی بود که سازمان میراث فرهنگی اندیشیده بود؛ چون «محمدحسن طالبیان» معاون میراث فرهنگی اعتقاد داشت تنها یک شکایت از شهروندان اروپایی می توانست باز هم استرداد این اشیا را که پس از نیم قرن به ایران بازگشته بود با تاخیر جدیدی روبه رو کند. آن طور که «مسعود سلطانی فر» رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به «ایران» گفته بود: «پس از 33 سال دعوای حقوقی و دو بار صدور رای به ضرر ایران، این اشیا به ایران بازگشت تا تعداد اشیای «خوروین» ساوجبلاغ با توجه به وجود 228 شیء از این محوطه تاریخی در موزه ملی به 500 شیء 3هزار تا 3500 ساله برسد.»

دومین محموله ارزشمند تاریخی؛ حاوی 108 شیء تاریخی منطقه چغامیش بود که از سوی موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو در سال 94 در فرودگاه امام خمینی(ره) ایران به مسئولان سازمان میراث فرهنگی تحویل داده شد. اشیای تاریخی منطقه چغامیش، ساعت یک بامداد چهارشنبه دوم اردیبهشت ماه آن سال با پرواز لوفت هانزا ابتدا به آلمان و از آنجا به ایران بازگردانده شد تا در موزه ملی قرارگیرد. سومین استرداد تاریخی هم همان سال 95 اتفاق افتاد، این بار از ایتالیا.

مرداد همان سال بود که طالبیان به عنوان نماینده ایران 30 شیء تاریخی و ارزشمند پیش از اسلام و همچنین دوران اسلامی متعلق به کشور را از مقام های ایتالیایی در شهر رم و در محل موزه هنرهای شرقی این شهر تحویل گرفت. در همین سال نیز 73 شیء 1700 ساله متعلق به ساسانیان از امریکا به ایران آورده شد.

مهر 97 هم سرباز هخامنشی بعد از 80 سال دوری از وطن به تخت جمشید بازگشت. الواح هخامنشی هم ششمین استرداد تاریخی دولت دوازدهم بود که در سال 98 از شیکاگو به ایران بازگشت تا در موزه ملی قرار بگیرد. دعوای حقوقی ایران برای بازگشت این الواح، 14 سال زمان برد. در نهایت سال گذشته 1873 لوح از 17 هزار الواح رفته به دانشگاه شیکاگو به ایران برگشت؛ البته سال 83 نیز 300 لوح، سال 1330، 37 هزار لوح و سال 1327 هم بخشی دیگر از الواح ایرانی به کشور برگشت. هنوز بخش زیادی از الواح در اختیار دانشگاه شیکاگو است که طبق احکام بین المللی باید به ایران برگرداند. بخشی از اشیای غارت شده جیرفت هم در دو محموله در سال های 91 و 84 به ایران بازگشت.

تلاش های یوسف مجیدزاده باستان شناس ایرانی ساکن در فرانسه در بازگشت این اشیا به سرزمین مادر ستودنی است. بی شک آجرهای قلایچی هم آخرین استرداد تاریخی آثار ایرانی نیست. به دلیل سرقت بالای آثار تاریخی تمدن ایران مدام باید منتظر بازگشت یک محموله تاریخی در سکوت خبری و با برچسب سیاسی بود.

منبع: ایران