دستگاه‌ها بر اساس ماده 2 قانون سال 96 عمل کنند، تالاب‌های کشور نجات می‌یابند / نیاز به رهاسازی هوشمندانه حقابه زیست‌محیطی تالاب‌ها

اعتمادآنلاین| خطر خشکسالی دیگر در کمین تالاب‌های ایران نیست. سال‌هاست که فعالان و کارشناسان محیط‌زیست درباره آینده و سرنوشت تالاب‌های کشور، از تالاب انزلی گرفته تا گاوخونی، هشدار می‌دهند و خشکسالی آنها را خطری جدی برای زیست‌بوم قلمداد می‌کنند. با وجود این، هنوز راهکاری جدی برای نجات تالاب‌های کشور یا مطرح نشده یا تنها در همان حد مانده و به مرحله اجرایی وعملیاتی نرسیده است.

محسن موسوی خونساری، دبیر کمیته تخصصی چالش‌های سدسازی، دکتری تاسیسات آبی و عضو انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان، با اشاره به اظهارات مدیرکل تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به اعتمادآنلاین گفت: دکتر باقرزاده کریمی در مصاحبه با یک خبرگزاری، اجرای سدسازی افراطی را تهدیدی برای تالاب‌ها ذکر کرده‌اند که البته سخن بسیار بجا و درستی است ولی شایان ذکر است که در غالب مواقع، وجود سدهای مخزنی در مسیر رودخانه‌ها و در بالادست تالاب‌ها می‌تواند از حالت تهدید برای تالاب درآید و به یک فرصت برای احیای تالاب تبدیل شود به شرطی که هوشمندانه مخزن سد آبگیری و سپس به سمت پایین‌دست یا تالاب رهاسازی شود.

او معتقد است باید شراط فعلی را از یک تهدید به فرصت تبدیل کرد: نکته بعد اینکه چون در اکثر رودخانه‌های حوضه‌های مرکزی، خلیج فارس و دریای عمان، خزر و دریاچه ارومیه و حوضه‌های مرزی یک یا چند سد مخزنی با حجم حدود 55 میلیارد متر مکعب موجود بوده، بنابراین سوال اصلی این است که چگونه قطع جریانات رودخانه‌ها خصوصاً در حوضه‌های مرکزی را می‌توان از تهدید به فرصت و سپس به احیای تالاب تبدیل کرد.

خونساری ادامه داد: در سال‌های اخیر، بعد از آبگیری تعدادی از سدها و گسترش کشاورزی با الگوی کشت محصولات پرآب‌بر، تالاب‌های ارزشمندی چون پریشان، بختگان، کافتر، تشک، جازموریان، گاوخونی و دریاچه نمک قم تحت تاثیر این اقدامات خشک شده‌اند و تهدیدات جدی‌ای از بابت تخریب اکوسیستم منطقه و بروز غبارهای نمکی برای جوامع انسانی ایجاد شده است، اما چگونه می‌توان بر این مشکلات فائق آمد و سدها را عامل نجات تالاب‌ها کرد؟

به گفته دبیر کمیته تخصصی چالش‌های سدسازی، از سال 94 اقدامات خوبی برای دریاچه ارومیه انجام شده است: از سال 1394 که ستاد احیای دریاچه ارومیه آغاز به کار کرد به عنوان یکی از اهداف اصلی، موضوع رهاسازی آب مخازن سدها را که قسمتی از حقابه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه محسوب می‌شد در دستور کار خود قرار داد و خوشبختانه بعد از پنج سال هم‌اینک با هماهنگی و مشارکت کلیه دستگاه‌های ذی‌ربط، کار رهاسازی آب سدهای مخزنی بوکان سقز، مهاباد، دریک سلماس، شهرچای ارومیه و ساروق تکاب به سمت دریاچه ارومیه دارای دستورالعمل مشخص و برنامه مدون بوده و حجم آب ذخیره، رهاسازی شده است. این کار در ماه‌های سرد سال انجام می‌شود که اولاً تبخیر از سطوح خیس‌شده مسیر رودخانه‌ها حداقل بوده و ثانیاً معارضین به جریان آب رودخانه نیازی نداشته لذا هیچ آبی منحرف نمی‌شود و ثالثاً حجم آب رهاشده با دبی بسیار بالا به راحتی به پیکره اصلی دریاچه می‌رسد. شایان ذکر است به طور متوسط در سال‌های اخیر و بعد از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، هر سال حدود یک میلیارد مترمکعب آب به طور هوشمندانه و اثربخشی خوب رهاسازی شده است.

به عقیده عضو انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان، اما در مقابل هستند تالاب‌ها و دریاچه‌هایی که شرایط مساعدی ندارند: در مقابل دریاچه نمک قم را هم که سدهای 15 خرداد قم، الغدیر ساوه، نهب قزوین و ماملو ورامین مشرف به آن هستند داریم که از حدود 30 سال پیش که آبگیری بعضی از این سدها آغاز شد، دریاچه نمک تقریباً خشک شد و اکنون این دریاچه یک تهدید جدی برای هجوم گردوغبار نمک به سمت تهران و قم محسوب می‌شود. در این شرایط مشاهده می‌شود که هیچ برنامه‌ای برای رها کردن حقابه زیست‌محیطی دریاچه نمک وجود ندارد و حتی به عنوان رفع تکلیف در سد 15 خرداد رهاسازی در فصولی انجام شده که بیشتر به مصرف کشاورزی رسیده و هیچ‌گاه به بدنه اصلی دریاچه نمک نمی‌رسد.

دبیر کمیته تخصصی چالش‌های سدسازی در پایان گفت: بنابراین چنانچه دستگاه‌های مسئول در رابطه با آب، خاک، کشاورزی و محیط‌زیست تمایل جدی داشته باشند که بر اساس قوانین موجود و خصوصاً ماده 2 قانون تالاب‌های سال 1396، حقابه زیست‌محیطی تالاب‌ها را هوشمندانه و بر اساس یک برنامه مشخص از سدها رهاسازی کنند، مطمئناً تالاب‌ها از وضعیت فعلی خارج، و پهنه‌های آبی و اکوسیستم‌های پایدار تالابی دوباره احیا می‌شوند و سدها نقش خود را به عنوان عمران و آبادی زیست‌بوم باز خواهند یافت.