نفس‌ نهنگ‌ها دیگر بریده

اعتمادآنلاین| نیاز برای مدیریت اثرات ناشی از فعالیت‌های انسانی بر پستانداران دریایی هر روز بیشتر احساس می‌شود چراکه دامنه و ابعاد فعالیت‌هایی مانند کشتیرانی، ماهیگیری و بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدناپذیر به شکل جهانی و البته به سرعت هر چه بیشتر در حال افزایش است. مطالعات نشان داده که فعالیت‌های انسانی به‌طور مشخص بر جمعیت‌های مختلف پستانداران دریایی از جمله خانواده وال‌ها تاثیرگذار هستند. در مورد نحوه تاثیرپذیری وال‌ها از فعالیت‌های انسانی سوالات متعددی را می‌توان مطرح کرد؛ به عنوان مثال رفتارهای افراد مختلف جمعیت چگونه تغییر می‌کند؟ آیا الگوهای رفتاری فصلی آنها به واسطه فعالیت‌های انسانی تغییر کرده؟ آیا این تاثیرات بر ابعاد فیزیکی و جسمانی وال‌ها هم اثرگذار بوده یعنی آیا می‌توان چاقی و لاغری نهنگ‌ها را به فعالیت‌های انسانی و تاثیرات ناشی از آن ارتباط داد؟ ابعاد بدنی افراد مختلف یک جمعیت در بقا و میزان تولیدمثل آنها نقش دارد؟ آیا این تغییرات بر رشد جمعیت و دینامیک‌ جمعیت‌ها هم اثرگذارند؟ و در نهایت اینکه آیا ما انسان‌ها می‌توانیم باعث نابودی نهنگ‌ها شویم؟ محققان معتقدند که درک ارتباط بین رفتار و دینامیک‌های جمعیتی این امکان را فراهم می‌کند که بتوان پیامدهای معلول آن را پیش‌بینی کرد و این مساله بسیار به نفع مدیران حیات وحش خواهد بود. فردریک کریستینسن (Fredrik Christiansen) از دانشگاه آرهوث دانمارک (Aarhus University) یک اکوفیزیولوژیست (محقق علاقه‌مند به عملکردها و مکانیسم‌های موجودات زنده در حوزه محیط زیست) است که روی ارتباط میان رفتارهای حیوانات، بیوشیمی و دینامیک‌های جمعیتی آن هم با تمرکز خاص بر خانواده وال‌ها تحقیق و مطالعه می‌کند. کریستینسن به همراه همکارانش در ماه آوریل سال 2020 میلادی، تحقیقی جالب روی رایت وال‌های اطلس شمالی (North Atlantic right whale) انجام دادند و به این جمع‌بندی رسیدند که موقعیت جسمانی آنها بسیار ضعیف‌تر از رایت وال‌های جنوبی (Southern Atlantic right whale) است که در نیمکره جنوبی زیست می‌کنند. این مطالعه جامع که توسط 12 موسسه تحقیقاتی مختلف و جمعی از دانشمندان از اقصی نقاط کره زمین انجام شد، یکی از معدود ارزیابی‌های بزرگی است که روی وضعیت جسمانی خانواده وال‌ها انجام شده. روزنامه اعتماد برای بررسی بیشتر این موضوع مصاحبه‌ای با فردریک کریستینسن داشته که در ادامه می‌خوانید.

از نظر شما وضعیت حفاظتی کدام گروه از وال‌ها الان بیشتر نگران‌کننده است؟

واقعیت این است که گونه‌های بسیاری را می‌توان بدین‌ترتیب فهرست کرد اما به تازگی وضعیت دو گونه‌ بسیار نگران‌کننده تشخیص داده شده و این دو گونه عبارتند از: نهنگ خاکستری و رایت وال‌های اقیانوس اطلس شمالی.

در مورد نهنگ‌های خاکستری اخیرا شاهد مرگ و میرهای غیرمتعارفی بوده‌ایم البته چند سال است که تلفات در آنها اتفاق می‌افتد اما تنها در ظرف 3 سال اخیر، نزدیک 400 نهنگ خاکستری تلف شده‌اند. بررسی‌ها نشان داده که علت این مساله احتمالا تغییرات اقلیمی است چراکه در مناطقی مانند دریای برینگ (Bering Sea) شاهد هستیم که طعمه‌های آنها در حال کاهش جدی هستند. در نتیجه این اتفاق ما نهنگ‌هایی را مشاهده کردیم که از گرسنگی در حال مرگ بودند. از زمانی که ما پروژه خود را در سال 2019 شروع کردیم تا همین الان تایید شده که نزدیک 400 نهنگ خاکستری در سواحل به گل نشسته و مرده‌اند و البته برآورد ما این است که جز این آمار ثبت شده، تعداد بیشتری هم تلف شده‌اند.

در مورد رایت وال‌های اقیانوس اطلس شمالی هم باید بگویم که وضعیت آنها سال‌های متمادی است که به واسطه تصادم و برخورد با کشتی‌ها و البته به دام افتادن در تورهای ماهیگیری بد و وخیم است. در حال حاضر جمعیت این گونه تنها در حدود 350 فرد یا حتی کمتر است و متاسفانه شواهد هم نشان می‌دهد که افت جمعیت در آنها کماکان ادامه دارد. شاهد هستیم که هر ساله نوزادان بسیار اندکی متولد می‌شوند و میزان تولدها به هیچ‌وجه در اندازه‌ای نیست که بتواند جایگزین افراد از دست رفته شود. از طرف دیگر در تحقیق دیگری که انجام دادیم، متوجه شدیم که وضعیت جسمانی این نهنگ‌ها (از نظر میزان چاقی) در افراد بالغ به‌شدت رو به افول است و همین امر باعث شده که متاسفانه بسیاری از افراد بالغ هم دیگر حتی توانایی باروری نداشته باشند.

اهمیت ارزیابی پویایی جمعیت نهنگ‌ها چیست؟

در حقیقت ما با انجام این کار بررسی می‌کنیم که آیا یک جمعیت در آینده امکان بقا خواهد داشت یا خیر؛ بنابراین ما باید ابعاد جمعیت را به دست بیاوریم یعنی بدانیم چه تعداد از هر گونه نهنگ وجود دارد و موضوع بعدی هم ارزیابی افزایش یا کاهش جمعیت است که به آن اصطلاحا خط سیر جمعیتی (Population Trajectory) گفته می‌شود. به این دلیل است که ما ارزیابی دینامیک یا پویایی جمعیت نهنگ‌ها را مهم‌ترین اصل حفاظت آنها می‌دانیم.

شما در مقاله خودتان به تعیین سطوح استرس ناشی از فعالیت‌های انسانی در نهنگ‌ها اشاره کرده‌اید، ممکن است با توجه به طبیعت خاص این موجودات و چالش‌های ممکن این کار ساده نباشد، کمی بیشتر این موضوع را توضیح می‌دهید؟

ببینید، ما میزان هورمون‌های استرس را از طریق انجام بیوپسی (Biopsy) می‌سنجیم. وسیله انجام این کار هم دارت‌های توخالی کوچک است که به سمت پهلوی حیوان پرتاب شده و به وسیله آن نمونه بافت خیلی کوچکی برداشته می‌شود. البته گاهی هم از مدفوع نهنگ‌ها نمونه می‌گیریم اما یک راه‌حل دیگر هم هست و آن نظارت دقیق بر وضعیت تنفسی حیوان است که به آن نرخ تنفسی گفته می‌شود و برای انجام آن باید دفعات نفس کشیدن حیوان را در هر دقیقه برآورد کرد. تعیین نرخ تنفسی به ما کمک می‌کند که میزان مصرف اکسیژن و در عین حال میزان مصرف انرژی را به دست بیاریم یعنی بفهمیم هر نهنگ چقدر انرژی مصرف می‌کند.

آیا راهی هست که بتوان براساس آن تاثیرات ناشی از سطوح مختلف استرس را در جمعیت‌ها زودتر از اینکه به مرزهای بحرانی برسد، تشخیص و به موقع هشدار داد؟

بله قطعا به عنوان مثال همین موضوع افت جدی وضعیت جسمانی خودش یک نشانه مهم است که می‌گوید توانایی زادآوری و بالطبع احتمال بقای گونه کم شده لذا این مورد را باید یک هشدار جدی تلقی کرد. یک مورد دیگر هم که باید به آن تاکید کنم این است که بسیار مهم است که متخصصان نرخ تنفسی را در نهنگ‌ها ثبت کنند چون اگر میزان تنفس نهنگ‌ها یک مرتبه خیلی زیاد شود و افزایشی اوج بگیرد، می‌تواند به این معنا باشد که میزان استرس زیادی روی آنها هست و همین استرس مازاد از آنها انرژی زیادی خواهد گرفت که مضر است.

از نظر آلودگی‌های صوتی چطور؟ چگونه می‌توان گفت که کدام منبع آلودگی صوتی نهنگ‌ها را بیشتر آشفته می‌کند؟

برخلاف ادعاهایی که در این زمینه مطرح شده، این موضوعی است که به گونه نهنگ‌ها بستگی دارد چون گونه‌های مختلف، طیف‌های شنوایی مختلف دارند و بنابراین اگر بخواهیم با قطعیت در این زمینه صحبت کنیم، حتما باید برمبنای یک مطالعه علمی یا تحقیق صحبت کرد و از آنجایی که من تخصصی در زمینه آکوستیک ندارم لذا این سوال را جواب نمی‌دهم.

به مقاله شما با عنوان «وضعیت ضعیف بدنی با مرگ و میر نامتعارف نهنگ‌های خاکستری در ارتباط است» برگردیم که به تازگی در در مجله (Marine Ecology) چاپ شده، پایش و ارزیابی وضعیت بدنی نهنگ‌ها در طول چند سال چگونه انجام می‌شود؟ چه نشانه‌هایی را باید مهم تلقی کرد و اینکه مشاهده چه نشانه‌هایی هشداردهنده هستند؟

ما در تحقیقات خود از پهپادها استفاده کردیم چون آنها امکان تصویربرداری از بالا را فراهم می‌کنند درنتیجه می‌توانیم به راحتی طول و عرض نهنگ‌های مختلف را در اقیانوس آرام اندازه‌گیری کنیم. عرض و طول نسبی می‌تواند برای اندازه‌گیری نسبی وضعیت جسمانی بدن یا همان میزان چاقی در نهنگ‌ها مورد استفاده قرار گیرد. این کار باید طی چند سال متمادی انجام شود و در نهایت آن را با نرخ زاد و ولد یعنی تعداد نوزادهای متولدشده و پویایی جمعیت (اینکه چقدر جمعیت بزرگ است و آیا تعداد آن رو به افزایش است یا کاهش) مقایسه کرد. بر این اساس می‌توان دید که تغییرات وضعیت جسمانی بدن چه ارتباطی با میزان زادآوری دارد. از وضعیت جسمانی و سلامت (رشد) جمعیت‌ها به عنوان یک مبنا استفاده می‌شود و آن را با سایر جمعیت‌ها مقایسه می‌کنند. اگر براساس این مقایسه‌ها به این جمع‌بندی برسیم که افراد مختلف در حال لاغر و لاغرتر شدن هستند و به میزان آن میزان چاقی ناشی از بارداری و شیردهی به نوزادان در افراد ماده کاهش پیدا کرده، آن وقت است که می‌توان به این جمع‌بندی رسید که نهنگ‌ها ذخیره انرژی کافی برای زادآوری و تولیدمثل ندارند.

آیا این امکان هست که از روی رفتار نهنگ‌ها متوجه شد رفتارشان به تغییرات شرایط محیطی مربوط است یا نه صرفا یک رفتار ساده است؟

اگر منظورتان این است که چگونه می‌توان فهمید یک رفتار طبیعی است یا بالعکس پاسخی به اغتشاشات ایجاد در محیط است، باید بگویم که برای جواب دادن به این سوال نخست باید رفتار نهنگ‌ها را برای مدت‌های مدید و البته طولانی در زیستگاه‌های به نسبت ایمن یعنی جاهایی که هیچ نوع قایق یا هیچ نوع آلودگی صوتی با منبع زیر دریا وجود ندارد، مشاهده و ثبت کرد. این مناطق اغلب جاهایی هستند که شما جمعیت‌های سالم و در عین حال رو به رشدی را در آنها مشاهده می‌کنید. در چنین مناطقی یک تغییر رفتار عجیب و ناگهانی خارج از حالت طبیعی را می‌توان به اثرات خاص یک فعالیت مانند فرضا آلودگی ناشی از حرکت قایق‌ها نسبت داد اما متاسفانه زیستگاه‌های ایمن از این دست روزبه‌روز کمتر می‌شوند بنابراین ارزیابی تغییرات رفتاری هم دیگر به سادگی میسر نیست.

منبع: روزنامه اعتماد