چرا الگوی موفق چهارشنبه سوری در ایران وجود ندارد؟

اعتمادآنلاین| جشن چهارشنبه‌سوری در حالی در ایران تبدیل به جنگ خیابانی شده است که این آیین در همین کشور همسایه جمهوری آذربایجان که اشتراکات فرهنگی زیادی با ایران دارد، هر چهارشنبه اسفند ماه با برگزاری دورهمی در میادین اصلی شهر و اجرای برنامه‌های شاد جشن گرفته می‌شود و این روز بدون تلفات یکی از شادترین روزها در این کشور بوده و الگوی موفق چهارشنبه‌سوری در این کشور می‌تواند الگویی برای برگزاری برنامه‌های شاد در کشورمان باشد.

به گزارش ایسنا، جشن نوروز و آئین چهارشنبه سوری در جمهوری آذربایجان بسیار شبیه به ایران است، آذربایجانی‌ها هر چهار شب چهارشنبه اسفند ماه را به رسم یادآوری چهار عنصر تشکیل دهنده زمین یعنی آب، باد، خاک و آتش جشن می‌گیرند؛ اولین آیین‌های نوروزی در جمهوری آذربایجان قبل از فرا رسیدن این عید خجسته برگزاری آداب و رسوم خاص چهار « شب چهارشنبه» در این کشور است؛ شامگاه سه شنبه هفته در جمهوری آذربایجان «چرشنبه آخشامی» نام دارد و مردم این کشور، شب‌های چهارشنبه های ماه اسفند را در استقبال از عید نوروز به ترتیب «سو چرشنبه سی» (چهارشنبه آب)، «اُد چرشنبه سی» (چهارشنبه آتش)، «تورپاق چرشنبه سی» (چهارشنبه خاک) و «آخیر چرشنبه» یا «یل چرشنبه سی» (چهارشنبه آخر ویا چهارشنبه باد) می‌نامند، این سنت به رسم یاد آوری چهار عنصر تشکیل دهنده زمین، آب، باد، خاک وآتش نام گذاری شده است و شب های چهارشنبه جشن گرفته می‌شود.

چهارشنبه‌سوری در ایران اما در طول دهه گذشته رنگ و بوی دیگری به خود گرفته و با تبدیل شدن چهارشنبه سوری سنتی به چهارشنبه سوری صنعتی تعداد زیادی از ایرانیان به ویژه کودکان و نوجوانان چنین شبی را به جای سپری کردن در کنار خانواده و دوستان در بیمارستان سپری کرده و مقدمات آسیب دیدن تعدادی از رهگذران و هم‌شهریانشان را هم فراهم می‌کنند، درحالیکه چهارشنبه سوری، تغییر یافته مراسم باستانی پنج روز آخر سال و برگرفته از آیین زرتشتی است که ایرانیان 1700 سال پیش از این با برافروختن آتش آن را برگزار می‌کردند؛ در گاه شمار زرتشتی که شامل 365 روز و 12 ماه بود، هر ماه 30 روز بود و پنج روز انتهایی سال جدا از ماه‌ها به شمار می‌آمد که به آن پنجه می‌گفتند و چیزی به اسم هفته یا چهارشنبه در این در گاهشمار وجود نداشت‌. بعد از ورود اسلام به ایران و تغییر در گاهشمار، از آنجایی که چهارشنبه نزد عرب‌ها روز شومی به شمار می‌آمد، آتش افروزی پایان سال را به آخرین چهارشنبه سال انداختند تا پیش آمدهای سال نو از آسیب روز شومی به نام چهارشنبه به دور بماند؛ در شاهنامه فردوسی هم نشانه‌هایی از چهارشنبه آخر سال می‌بینیم که نشان از کهن بودن آن دارد. برخی دیگر نیز جشن چهارشنبه سوری را به قیام مختار ثقفی نسبت داده و می‌گویند که او بعد از واقعه عاشورا برای تشخیص منافقان از موافقان دستور داد که شیعیان بر روی بام‌های خود آتش روشن کنند و برافروختن آتش در چنین روزی از اینجا شروع شد.

به نظر می‌رسد تنظیم برخی قوانین بازدارنده، مراقبت بیشتر از کودکان و نوجوانان، اختصاص خرجی کم برای فرزندان در ماه‌های آخر سال و برخورد با فروشندگان مواد محترقه در سطح شهر از جمله راهکارهای مبارز به با هنجارشکنی در جشن چهارشنبه‌سوری است، اما برخی متخصصان امر معتقد هستند که مبارزه با این پدیده تا زمانی که دسترسی به مواد محترقه و مواد مورد نیاز برای ساخت این مواد مانند کارپت براحتی در دسترس بوده و از مغازه سر کوچه‌ها هم قابل تهیه است، چندان ممکن نیست.

سخنگوی سازمان اورژانس کشور از افزایش چهار برابری تعداد مصدومان مربوط به مواد محترقه چهارشنبه آخر سال جاری نسبت به سال گذشته خبر داده در این خصوص به ایسنا گفت: متاسفانه امسال شاهد رشد چهار برابری قطع عضو در رابطه با حوادث چهارشنبه آخر سال نسبت به مدت مشابه سال گذشته هستیم؛ با توجه به این آمار و ارقام که نسبت به سال گذشته در مدت مشابه، چهار برابر رشد داشته، به ما این هشدار و تذکر را می‌دهد که باید نظارت بیشتری در رفتار فرزندانمان داشته باشیم. اگر این روند ادامه‌دار باشد، متاسفانه شاهد چهارشنبه آخر سال خوبی نخواهیم بود و سال 1400 را با مصدومیت فرزندانمان آغاز خواهیم کرد.

مجتبی خالدی اظهار کرد: توصیه ویژه ما این است که والدین این بحث را جدی بگیرند، به عنوان مثال می‌توانند مبالغی که در دسترس فرزندانشان قرار می‌دهند را ویژه‌تر مدیریت کنند و بر رفت‌وآمد فرزندان خود نظارت کنند. همچنین می‌توانند نظارت بیشتری بر معاشرت فرزندانشان در این ایام داشته باشند. همچنین بازدید وسایل فرزندان و محل‌های خاصی که شاید مواد محترقه نگهداری می‌کنند را، می‌توانند در این ایام انجام دهند. حتما موارد و مکان‌هایی که مواد محترقه به فروش می‌رسانند را به عوامل انتظامی اطلاع دهند و اگر در وسایل فرزندان خود مواد محترقه پیدا کردند حتما در خصوص نحوه امحای آن با همکاران آتش‌نشانی تماس بگیرند.

وی افزود: امیدوارم که به این نکته توجه شود که عموما قشر نوجوان و کنجکاو درگیر این حوادث می‌شوند؛ باید به خاطر داشته باشیم که شاید تعداد حوادث و مصدومیت‌ها طی سال‌های گذشته کاهش یافته باشد اما متاسفانه شدت آسیب افزایش پیدا کرده است و شاید علت آن نوع مواد محترقه باشد. بیشترین زحمت در صورت آسیب، به والدین وارد می‌شود که باید سال 1400 را در مراکز درمانی سپری کنند تا فرزندشان مداوا شود. خواهش بنده این است زمانی را که قرار است برای مداوای فرزندانشان در سال جدید اختصاص دهند به قبل از حوادث چهارشنبه آخر سال متمرکز کنند.

وی خاطرنشان کرد: این را از یاد نبریم که همکاران بنده در بیمارستان‌ها و اورژانس پیش‌بیمارستانی سال سختی را در خصوص مقابله با کرونا پشت سر گذاشته‌اند، ما کمترین کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که بار اضافه‌ای را به مراکز درمانی تحمیل نکنیم. توصیه می‌شود که روز چهارشنبه آخر سال زودتر از روزهای قبل از محل‌های کار خارج شویم و از معابر اصلی تردد کنیم. اگر در مسیر دیدید که فردی در حال استفاده از مواد محترقه است ضمن تغییر مسیر حتما به عوامل انتظامی اطلاع دهید. در صورتی که در این شب شاهد مصدومیت فردی بودید حتما با اورژانس 115 تماس بگیرید و اگر محل امن بودید در محل بمانید و خط خود را آزاد بگذارید. در صورت غیر امن بودن محیط، خود و مصدوم را از محل خارج کرده و منتظر عوامل اورژانس بمانید.

رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیر حوادث دانشگاه علوم پزشکی تبریز هم از افزایش 50 درصدی مصدومان چهارشنبه‌سوری خبر داده و بیان کرد: گروه سنی شش تا 18 سال در تمامی سال‌ها آسیب‌پذیرترین گروه سنی در چهارشنبه آخر سال بودند و در دو و سه سال گذشته 420 نفر بر اثر حوادث چهارشنبه آخر سال مصدوم شدند و آسیب چشم و سال گذشته، سوختگی اندام‌ها زیاد بود.

فرزاد رحمانی بیان می‌کند: در سال 97 با وجود بارش برف شدید، تعداد مصدومان 223 نفر و بیش از تعدادی بود که انتظارش را داشتیم، در مجموع فوتی نداشتیم و تعداد زیادی از مصدمان، سر پایی درمان شده و تعدادی کم‌تری هم بستری شدند؛ تعداد مصدومان چهارشنبه آخر سال در سال گذشته، 191 نفر و تعاد بستری‌ها 25 نفر بود که 45 در صد از آن‌ها را افراد شش الی 18 ساله تشکیل می‌دادند و 56 درصد از این تعداد استفاده کننده و 44 درصد عابر بودند.

وی در بخش پایانی سخنانش، تعداد مصدومان حوادث چهارشنبه‌سوری در سال جاری را 26 نفر عنوان کرد و از بستری شدن شش نفر از این تعداد در بیمارستان‌ها و فوت یک نفر خبر داد.

هیچ ترقه و مواد آتش‌زایی، استاندارد نیست

معاون عملیات سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تبریز با بیان اینکه هیچ ترقه و مواد آتش‌زایی از نقطه نظر آتش‌نشانی، استاندارد نیست، گفت: بالن‌های آرزو که در سال‌های گذشته ایمن تلقی شده و در مراسم جشن چهارشنبه‌سوری مورد استفاده قرار می‌گرفتند، در تبریز باعث دو فقره حادثه آتش‌سوزی شدند.

اکبر دشتی با اشاره به اینکه نوجوانان و جوانان، یک لحظه شادی کذایی را با عمری پشیمانی عوض نکنند، اظهار کرد: والدین ضمن اینکه حساسیت کافی را در این خصوص داشته باشند، از ترساندن بیش از حد کودکان، خودداری کنند، در برخی موارد کودک از ترس والدین مواد محترقه را پشت بخاری یا قسمت پایینی اجاق گاز پنهان کرده و این اقدام منجر به وقع حادثه آتش‌سوزی می‌شود، این مواد قابل اشتعال پس از رسیدن به درجه اشتعال لازم دچار حریق می‌شوند.

وی با تاکید بر ضرورت فرهنگ‌سازی در این راستا، متذکر شد: برخی از والدین خودشان هم از خطرات مواد محترقه آگاه نیستند و مواد محترقه فروخته شده در خیابان و توسط دست‌فروش‌ها را ایمن می‌دانند، در حالیکه هیچ مواد محترقه‌ای ایمن نبوده و می‌تواند حادثه‌آفرین باشد، والدین می‌توانند با گوشزد کردن خطرات مواد محترقه کودکان را از رو آوردن به استفاده از مواد محترقه بازدارند.

دشتی، تماشاگران حوادث را از جمله گروه‌های در معرض خطر به هنگام بروز حوادث عنوان کرد و گفت: این مشکل را موقع بروز حوادث مختلف داریم، تعدادی از همشهریانی که مشغول تماشا هستند و یا با گوشی همراهشان اقدام به فیلمبرداری می‌کنند، ممکن است در انفجارهای بعدی دچار حادثه‌ای ناگوارتر از حادثه اولیه شود، از این توصیه می‌کنیم.

وی متذکر شد: تماشاگران باعث می‌شوند نوجوانان و جوانان چنین تصور کنند که کار خوبی انجام داده‌اند و به انجام و ادامه این کار تشویق شوند. نگهداری مواد محترقه در خانه بسیار خطرناک بوده و سبب تخریب خانه‌ی مسکونی سه طبقه در تبریز شد.

وی با بیان اینکه چهارشنبه‌سوری آیینی برای شادی و استقبال از بهار است، اظهار کرد: جشن چهارشنبه‌سوری چندین سال است که توسط برخی افراد که در طول سال دست به برخی اقدامات ناایمن می‌زنند، تبدیل به روزی خطرناک و پر از حوادث ناگوار شده است؛ آمارها نشان می‌دهد که نوجوانان و جوانان قربانیان حوادث چهارشنبه‌سوری هستند.

معاون عملیات سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تبریز اظهار کرد: متاسفانه در چهارشنبه‌سوری یک عمر ناراحتی را با یک ساعت شادی عوض می‌کنیم، از این رو جوانان و نوجوانان دقت کنند که در چنین روزی جای چه چیزی را با چه چیزی عوض می‌کنند، اگر حتی یک بند انگشت فردی در چهارشنبه سوری و بر اثر اقدامات ناایمن از دست برود، فرد یک عمر با این نقص زندگی خواهد کرد و روزهای پایانی هر سال و سال نو همیشه یادآور این خاطره تلخ برای آن فرد خواهد بود.

طبق اظهارات عضو هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی تبریز، قانون‌گذاری بیشترین نقش را در پیشگیری از حوادث چهارشنبه سوری داشته و قانونگذاری موثرتر از آموزش بوده است. سوختگی آغاز فاجعه‌ای برای شخص خانواده و جامعه بوده و عوارض جسمی و روانی بسیاری تحمیل می‌کند، بر اساس آمار مرکز تحقیقات سوختگی در کشور ما هشت برابر میانگین جهانی بوده و در این گزارش اعلام شده است که برای هر بیمار 20 میلیون تومان از زمان بستری تا ترخیص هزینه شده و هزینه‌ها در مرحله توانبخشی تا پنج برابر افزایش پیدا می‌کند اما اثرات روانی و بار عاطفی همچنان ادامه خواهد داشت. تجارب موفق نشان می‌دهند که در این کشورها از برنامه‌های جامع و چند محوری استفاده شده است و جشن انگلستان bone fire night و جشن دیوالی در هند از نمونه‌های موفق هستند.

بر اساس این گزارش؛ قوانین مرتبط با چهارشنبه آخر سال بر اساس قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است: ماده 675 : آتش زدن عمدی محل سکونت یا خرمن و جنگل، اشجار و محصولات کشاورزی- دو تا پنج سال حبس ماده 676 : آتش زدن سایر اموال منقول - شش ماه تا دو سال حبس ، ماده 677 : تخریب عمدی اموال منقول و غیر منقول - شش ماه تا سه سال حبس، ماده 678 : هر گاه جرائم مذکور در مواد676 و 677 به وسیله مواد منفجره باشد مجازات مرتکب دو تا پنج سال حبس خواهد بود.

کارشناسان معتقد هستند، تمامی جشن‌ها و آیین‌ها ریشه در نیازهای انسان دارد و نبود روزهای شاد در تقویم ایرانیان سبب هنجارشکنی در آیین‌هایی مانند چهارشنبه‌سوری می‌شود و جا دارد متخصصان امر با برخوردهای قانونی و بررسی‌های جامعه‌شناسانه و روانشناسانه از تلفات جانی و مالی بیش از حد در چنین آیینی جلوگیری کنند.