آیا واکسیناسیون ترکیبیِ کرونا در ایران اجرا می‌‌شود؟

اعتمادآنلاین| لیلا به‌طلب- مدت‌هاست میان آنچه در رسانه‌های رسمی و غیررسمی منتشر می‌شود فاصله قابل توجهی افتاده است. این فاصله به خصوص در اخبار دنباله‌داری که به واکسیناسیون مربوط باشد بیشتر منعکس شده و پرسش‌هایی برای گروه اول دریافت‌کننده واکسن و سپس افراد جامعه ایجاد کرده است.

کادر درمان از آن جهت که در فاصله نزدیک‌تری به خطر ابتلا و مرگ با کووید ایستاده و جامعه از آن رو که چشم به واکسیناسیون کادر درمان دوخته تا شاید در زمان تزریق بتواند بهترین تصمیم را اتخاذ کند، اخبار را رصد می‌کنند. بنابراین آنچه در فرایند واکسیناسیون کادر درمان می‌گذرد هم الگویی است برای جامعه و هم نمونه‌ای برای تصمیم‌گیران تا واکسیناسیون عمومی را با خطای کمتر برنامه‌ریزی کنند.

اعتمادآنلاین با همین دغدغه پیگیر نحوه واکسیناسیون کادر درمان و بررسی احتمال تزریق 2 دُز واکسن متفاوت به این افراد شده است. احتمالی که در غیاب دُز دوم برخی از واکسن‌ها در کشور باید بررسی شود. در این گزارش از گفت‌وگو با حسین کرمانپور، پزشک عمومی و مدیر کل روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان نظام پزشکی؛ امیر صدری، پزشک عمومی، روزنامه‌نگار و گرداننده کانال اطلاع‌رسانی نظام پزشکی تهران بزرگ؛ هادی یزدانی، پزشک عمومی؛ و مهرنوش جعفری، پژوهشگر علوم اعصاب، بهره گرفته شده. گزارش زیر بر این محور استوار است که آیا تزریق دُز دوم متفاوت با آنچه کادر درمان در دز اول واکسن دریافت کرده محتمل است؟ در این صورت کارایی و میزان ایمنی‌زایی واکسن چه تغییری می‌کند؟

واکسیناسیون کادر درمان ایران از بهمن‌ماه پارسال با ورود اولین محموله واکسن اسپوتنیک‌وی از روسیه آغاز شد. واکسیناسیون کادر درمان به صورت رسمی در تالار بیمارستان امام خمینی آغاز شد. طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، کارکنان مراکز درمانی دولتی برای دریافت واکسن کرونا در اولویت قرار گرفتند. طبیعی بود که با وجود ضرورت واکسیناسیون گسترده کادر درمان، ایران علاوه بر تلاش برای ورود اسپوتنیک‌وی درصدد وارد کردن واکسن‌هایی همچون آسترازنکا و سینوفارم در چارچوب برنامه کوواکس سازمان بهداشت جهانی نیز برآید.

آنچه طی این مدت بارها محل پرسش قرار گرفت این بود که چرا نام دریافت‌کنندگان واکسن منتشر نمی‌شود. در عوض اطلاعاتی که بارها در برخی خبرگزاری‌ها منتشر شد سند ملی واکسیناسیون، یادآوری اولویت‌ها و شمارش محموله واکسن‌هایی بود که به ایران وارد شده بود. با گذشت بیش از سه ماه از آغاز واکسیناسیون در ایران، همچنان دریافت‌کنندگان انواع واکسن‌های وارداتی به تفکیک مشخص نیستند و ضمناً معلوم نیست افرادی که دُز اول واکسن را دریافت کرده‌اند می‌توانند امیدوار باشند که در زمان مقرر همان نوع واکسن را در دُز دوم دریافت کنند یا خیر.

امیدواریم کوواکس باقی‌مانده محموله آسترازنکا را به ما تحویل دهد

امیر صدری، پزشک، روزنامه‌نگار و گرداننده کانال اطلاع‌رسانی نظام پزشکی تهران بزرگ، در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین می‌گوید اکثریت اعضای کادر درمان دُز دوم واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند. آن‌طور که امیر صدری می‌گوید، کادر درمان در بخش خصوصی سه نوع واکسن دریافت کرده‌اند. واکسن اسپوتنیک برای افراد بالاتر از 50 سال مورد استفاده قرار گرفته که دُز دوم آن تا 22 اردیبهشت به تعداد زیادی از اعضا تزریق شد و باقی افراد نیز از بیست و پنجم اردیبهشت در حال دریافت دُز دوم هستند.

او در توضیح روند تزریق واکسن اسپوتنیک به کادر درمان بخش خصوصی می‌گوید: «در تهران بیش از 14 هزار نفر دُز اول این واکسن را تزریق کرده بودند و تا بیست و دوم اردیبهشت‌ماه بیش از 12 هزار نفر نیز دز دوم را دریافت کردند. آن تعداد از افرادِ باقی‌مانده هم که به سبب مشکلات سامانه دز دوم اسپوتنیک را دریافت نکرده‌ بودند از ابتدای این هفته در حال دریافت دز دوم هستند. به این ترتیب پرونده واکسن اسپوتنیک بسته خواهد شد.»

نوع دیگری از واکسن که برای تزریق به کادر درمان در بخش خصوصی مورد استفاده قرار گرفته واکسن سینوفارم بوده است. صدری می‌گوید واکسن سینوفارم از روز ششم اردیبهشت‌ماه به کادر درمان تزریق شده و دز دوم آن در خردادماه تزریق خواهد شد. از آنجا که واکسن سینوفارم در محموله یک میلیون دزی وارد کشور شده، یک میلیون دز هم از قبل وارد ایران شده بود و طبق اخبار منتشرشده قرار است یک میلیون دز دیگر نیز وارد کشور شود و به این ترتیب درباره تامین و واکسیناسیون با این واکسن نگرانی وجود ندارد.

او اضافه می‌کند: «واکسن آسترازنکا به 2 بخش تقسیم شده است. 750هزار دز از این واکسن بعد از ورود به کشور به تعدادی از کادر درمان تزریق شد و برای هر شخصی که دز اول آسترازنکا را تزریق کرده دز دوم همین واکسن نیز ذخیره شده تا در زمان مناسب تزریق شود.»

او ادامه می‌دهد: «ممکن است این اتفاق نیفتاده باشد و ما امیدوار بودیم کوواکس بقیه محموله آسترازنکا را به ایران تحویل دهد. طبق وعده قبلی، قرار بود 2 میلیون دز واکسن آسترازنکا تا آخر اردیبهشت‌ماه به ایران تحویل داده شود که فقط 750هزار دز آن تحویل ایران شده است. اما آن‌طور که وزارت بهداشت می‌گوید، دز دوم آسترازنکا برای افراد دریافت‌کننده این واکسن ذخیره شده و با توجه به اینکه فاصله تزریق 2 دز واکسن آسترازنکا سه ماه است، نگرانی خاصی وجود ندارد.»

اما اگر واکسن آسترازنکا ذخیره نشده باشد و طی 2 تا سه ماه آینده محموله‌ای از این واکسن وارد ایران نشود، چه؟ امیر صدری یادآوری می‌کند: «بسیاری از کشورها پس از بروز عوارضی که واکسن آسترازنکا در برخی افراد ایجاد کرد، دز دوم را با واکسن فایزر و مدرنا جایگزین کردند. با این حال امیدواریم که کوواکس باقی‌مانده محموله آسترازنکا را به ما تحویل بدهد چراکه این واکسن اثربخشی خوبی دارد. دل‌نگرانی اصلی ما درباره افرادی است که هنوز دز اول را تزریق نکرده‌اند و انتظار داریم سرعت واکسیناسیون بیشتر شود. بخشی از نگرانی هم نیز متوجه ایجاد نشدن ایمنی با یک دز واکسن و ابتلای تعدادی از کادر درمان کشور است.»

صدری می‌گوید، اتفاقی که افتاده این است که به برخی از کادر درمان تنها یک دز واکسن تزریق شده و در جریان کار و فاصله تا تزریق دوم، این افراد به کووید مبتلا شده‌اند؛ این موضوع ناراحت‌کننده است. علاوه بر این عده‌ای از کادر درمان دز اول واکسن بهارات را دریافت کرده‌اند و با متوقف شدن ورود بهارات به کشور، از دریافت دز دوم بازماند‌ه‌اند. در مورد این افراد هیچ برنامه مشخصی وجود ندارد و بهتر است هرچه سریع‌تر برای ایمن شدن این تعداد از اعضای کادر درمان تدبیری اندیشیده شود.

سهمیه دز دوم کادر درمانِ بخش خصوصی ذخیره شده است

حسین کرمانپور، مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان نظام پزشکی، نیز در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین بر صحبت‌های امیر صدری صحه می‌گذارد و می‌گوید: «آنچه سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت سهمیه توافق کرده‌ بودند این بود که سهمیه‌ واکسنی که به کادر درمان بخش خصوصی و مطب‌دار اختصاص داده شده با ضمانت موجود بودن دز دوم همراه باشد. حال این واکسن چه اسپوتنیک باشد چه آسترازنکا و چه سینوفارم.»

بر اساس توافقی که کرمانپور از آن می‌گوید، دز دوم این واکسن‌ها به نام اعضای کادر درمانی که دز اول را تزریق کرده‌اند کنار گذاشته‌ شده است. او معتقد است شرایط تهیه واکسن به سمت تعادل پیش خواهد رفت.

او شرایط روزهای ابتدایی شیوع کووید در کشور را یادآوری می‌کند: «بازار ماسک و مواد شوینده در روزهای اول شیوع کووید داغ بود اما کم‌کم تعادل برقرار شد.»

کرمانپور البته عامل دیگری را هم موثر می‌داند؛ اینکه اروپا برای عدم خروج واکسن از روش‌های رسانه‌ای استفاده کرده تا خروج واکسن آسترازنکا از اروپا محدود شود. او به استفاده جهان از انواع واکسن‌های کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید همه جای جهان در حال استفاده از سبد واکسن اعم از مدرنا، فایزر، جانسون اند جانسون، اسپوتنیک و سینوفارم هستند. این در حالی است که در روزهای اول از واکسن اسپوتنیک و سینوفارم چین استقبال نمی‌شد، اما سازمان بهداشت جهانی اخیراً به سینوفارم تاییدیه داد. در حال حاضر تاثیرگذاری واکسن‌های موجود تایید شده تا تمام دنیا این واکسن‌ها را مصرف کنند، چون کشوری مانند انگلستان را با آن حجم مرگ‌ومیر و ابتلا، به آمار مرگ‌ومیر کمتر از 10 نفر و ابتلای زیر 1500 نفر رسانده است.

از «واکسن بخرید» تا «واکسن بزنید»

هادی یزدانی، پزشک عمومی، در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین در مورد نحوه واکسیناسیون کادر درمان به نکته قابل توجهی اشاره می‌کند؛ اینکه تا چند ماه پیش مطالبه کادر درمان و همین‌طور بسیاری از افراد جامعه بر خرید واکسن کرونا متمرکز بود، اما اکنون شرایط تغییر کرده به نحوی که درخواست «واکسن بزنید» جانشین «واکسن بخرید» شده است. این درخواست در پی مقاومت برخی از اعضای مراکز درمان کشور در مقابل تزریق واکسن کرونا ایجاد شده است.

به گفته یزدانی این اتفاق می‌تواند علل مختلفی داشته باشد؛ به عنوان مثال باور به طب علفی، نگاه سنتی و شبه‌علم موانعی است که بر سر راه واکسیناسیون قرار دارد. این موارد گاهی از سوی افراد صاحب‌نام و رسانه هم تبلیغ می‌شوند. گذشته از اینها ایجاد شک و شبهه در مورد عوارض برخی واکسن‌ها و بزرگنمایی از سوی برخی رسانه‌ها و افراد در برابر واکسیناسیون مقاومت ایجاد می‌کند. این مقاومت تا حدی قدرت یافته که برخی از اعضای کادر درمان از دریافت واکسن کرونا (انواع موجود در کشور) امتناع کرده یا درباره دریافت آن دچار تردید شده‌اند.

هادی یزدانی یکی از پزشکانی است که درست پس از دریافت دز اول واکسن آسترازنکا شروع به اطلاع‌رسانی از طریق فضای مجازی کرد. او معتقد است این کار باعث می‌شود برای دریافت واکسن الگوی فرهنگی مناسب شکل گیرد.

به گفته یزدانی، این نوع فعالیت در فضای مجازی تا حد زیادی از واکسن‌هراسی موجود در کشور می‌کاهد. هراسی که از تزریق واکسن کرونا ایجاد می‌شود می‌تواند ریشه در ناآگاهی و بی‌خبری از نحوه طی مسیر هم داشته باشد.

با این حال آنچه به این هراس دامن می‌زند بی‌اعتمادی رو به فزونی در جامعه و کادر درمان به عنوان بخشی از جامعه است. مهم‌ترین سوال در این وضعیت آن است که جلب اعتماد کادر درمانی که حاضر به دریافت واکسن نشده‌ چگونه میسر می‌شود؟

یزدانی در پاسخ به این سوال می‌گوید: «واکسیناسیون کادر درمان می‌توانست شکل اجرایی بهتری داشته باشد؛ مثلاً تعدادی از افراد از ندیدن ویال واکسنی که به آنها تزریق شد گله کردند یا برای عده دیگری کارت واکسیناسیون صادر نشد. عده‌ای معتقد بودند فرایند تزریق واکسن باید با آرامش و شفافیت بیشتری انجام شود. اگر شکل اجرایی واکسیناسیون برای کادر درمان به درستی رعایت می‌شد و از طرفی به افراد تزریق‌کننده یادآوری می‌شد که با پرسنل مراکز درمانی مواجه هستند و باید مانند تمام دنیا استانداردهایی را در رفتار با مراجعه‌کنندگان رعایت کنند، بی‌شک اطمینان بیشتری در دریافت‌کنندگان واکسن ایجاد می‌شد. هرچند مسئولیت‌پذیری و تلاش کارکنان مراکز بهداشت برای واکسینه شدن کادر درمان قابل درک و نیازمند تشکر است. با این حال در شرایطی که بحران بی‌اعتمادی می‌تواند سلامت اعضای جامعه را هدف قرار دهد، کادر درمان به عنوان نخستین دریافت‌کنندگان واکسن کرونا می‌توانستند به جلب اعتماد ازدست‌رفته بپردازند.»