واکنش‌ها به تخریب مجسمه شیر میدان حر ادامه‌دار است / مسئولان شهرداری: به زودی شیرهای بتنی در میدان نصب می‌شوند
شیرهای میدان حر سنگی نبود، قدیمی هم نبود. مجسمه‌های آفتاب‌خورده برای این تخریب شدند که با مجسمه‌های بتنی جدید جایگزین شوند.اما شیوه‌مرمت این شیرها این روزها مورد نقد شدید بخشی از کارشناسان و مردم قرار گرفته است.
اعتمادآنلاین| در روزهای گذشته انتشار تصاویری از مجسمه تخریب شده یکی از شیرهای معروف میدان حر، واکنش‌ها و بازتاب‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی داشت. عدم‌اطلاع‌رسانی درباره عملیاتی که در حال انجام روی این مجسمه‌ها بود، باعث شد که ابتدا شائبه تخریب عمدی مطرح شود. اما بعد معلوم شد که ماجرا تنها مرمت مجسمه‌هاست.
به گزارش روزنامه همشهری، موضوعی که البته همچنان با واکنش‌هایی در میان اعضای شورای شهر تهران و متخصصان روبه‌روست. تاریخچه این مجسمه‌ها، مواد به‌کار رفته در آنها و جزئیات عملیات مرمت آنها، اکنون زیر ذره‌بین شهروندان و کارشناسان شهری است.
شیرهای میدان حر سنگی نبود، قدیمی هم نبود. مجسمه‌های آفتاب‌خورده شیرها اگرچه سنگی به‌نظر می‌آمد، اما از جنس فایبرگلاس بود و برای این تخریب شدند که با مجسمه‌های بتنی جدید جایگزین شوند. البته شیوه‌مرمت این شیرها این روزها مورد نقد شدید بخشی از کارشناسان و مردم قرار گرفته است.
کارشناسان عنوان میکنند در خصوص مرمت مجسمه‌های شهری که در حافظه شهروندان از جایگاه ارزشمندی برخوردار هستند و معمولا از سوی مجسمه‌سازان مشهور ساخته می‌شوند باید نگاه ویژه‌ای وجود داشته باشد و با اطلاع‌رسانی دقیق و عمومی از کارشناسان این امر برای مرمت آنها استفاده شود.
البته مدیران سازمان زیباسازی شهرداری تهران عنوان کردند که شیرهای جدید مانند مجسمه میانه میدان از جنس بتن ساخته شده‌اند و در روزهای آینده نصب خواهند شد.
تعداد مجسمه‌های پایتخت ایران به نسبت شهر‌های بزرگ و تاریخی دنیا، زیاد نیست، اما همین آثار تجسمی هم توانسته‌اند در ذهن شهروندان برای خود جایی پیدا کنند. احمد مسجد جامعی، عضو شورای اسلامی شهر تهران می‌گوید: « این روزها به یکی از شیرهای محافظ میدان حر تعرض شده و جای خوشحالی است که این تخریب حتی در ایام پر تنش انتخابات، حساسیت‌ها را برانگیخته و جایی در افکار عمومی یافته است. این البته در شهرداری بی‌سابقه نیست که به جای حفظ و مرمت آثار میراثی و تاریخی، اثری از نو بسازند. به‌هرحال در این تخریب، احترام به میراث و افکارعمومی دیده نشد.»
دزدیدن برنزی‌ها
سرقت مجسمه‌های فلزی و آسیب زدن به مجسمه‌های سنگی در شهر‌های ایران بارها رخ داده است؛ آنقدر که حساسیت شهروندان را برمی‌انگیزد. حدود یک‌دهه قبل تعداد زیادی از مجسمه‌های برنزی سنگین در شهر دزدیده شد.
با وجود اینکه سرقت‌ها در مناطق شلوغ رخ می‌داد و برای چند‌ماه ادامه داشت، هیچ اثری از آنها به‌دست نیامد. بعد از آن هم دزدیدن مجسمه‌ها ادامه پیدا کرد و در تابستان98 سرقت سردیس قیصر امین‌پور، دوباره موضوع را بر سرزبان‌ها انداخت.
ظاهرا این کار برای فروش فلز مجسمه انجام می‌شود و مجسمه‌های سنگی از خطر در امان هستند، اما موضوع آسیب زدن به نمادهای تجسمی شهر باعث واکنش شهروندان می‌شود.
یک مجسمه‌ساز و مدرس دانشگاه در این‌باره می‌گوید: «مجسمه‌ها در فضای شهری به نسبت مختصات مکانی و زمانی از متریال‌های مختلفی ساخته می‌شوند. شاید مجسمه فقط برای یک مراسم موقت ساخته شود و مدت زیادی باقی‌نماند، اما وقتی می‌خواهیم مجسمه‌ای را برای حافظه بصری و خاطره جمعی مخاطب بسازیم باید به متریال توجه کنیم. کارهای ماندگار زیادی از جنس برنز تولید می‌شوند که شاخص‌ترین متریال فلزی در این زمینه است. مجسمه‌های چدنی و آهنی هم برای خود جایگاهی دارند. سنگ هم ماندگاری زیادی دارد که می‌توانیم آن را در نقاط مختلف ببینیم.»
روح‌الله شمسی‌زاده درباره مجسمه میانی میدان حر می‌گوید: «از زمانی که کارخانه سیمان شهرری به‌عنوان نماد مدرنیته شکل گرفت، متریال بتن بیشتر وارد حوزه مجسمه‌سازی ما شد. این مجسمه که اثر استاد رحیم‌زاده ارژنگ است از بتن ساخته شده، اما به‌خاطر دوامی که دارد، کیفیت خود را حفظ کرده است.»
در سال‌های دهه 80 شمسی، شیرهای اطراف میدان حر (باغشاه) که با فایبرگلاس قالب‌گیری و درون آنها با سیمان پر شده بود به میدان اضافه شدند. نماینده انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز در سازمان زیباسازی شهرداری تهران در این‌باره می‌افزاید: «برخی از کامپوزیت‌ها دوام خوبی دارند، اما به این شرط که دقیق و صحیح ساخته شوند. یک نمونه از این مجسمه‌ها با مشتقات رزین‌های پلی‌استر و پیگمنت در مقابل موزه هنرهای معاصر ساخته شده که از پیش از انقلاب تا‌کنون باپرجاست. اجرای درست باعث می‌شود که مجسمه‌های غیرسنگی و غیرفلزی هم جای خود را در کنار آثار دیگر حفظ کنند. حتی بتن هم با وجود اینکه یکی از متریال‌های کاملا کاربردی در فضای آزاد است، اما باید درست و استاندارد اجرا شود.»
از یک دهه قبل که سرقت مجسمه‌های برنزی اتفاق افتاد، این ماده کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. دبیر رشته مجسمه یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر می‌گوید: «همان سال‌هایی که مجسمه‌های تهران دزدیده می‌شد، یکی از آثار خود من هم به سرقت رفت و مسئولان وقت به من گفتند که می‌توانی یک نمونه فایبرگلاس مشابه آن را بسازی تا به جای آن نصب کنیم؟ برنز، متریالی است که در مجسمه‌های کلاسیک، مدرن و معاصر کاربرد دارد و باعث تأسف است که از ساختن و نصب مجسمه برنزی به‌دلیل اینکه در معرض دزدیده شدن است، خودداری کنیم.»
شیرها این هفته نصب می‌شوند
تصاویر ثبت شده از 4مجسمه شیر میدان حر پیش از آغاز مرمت آنها نشان می‌دهد که این مجسمه‌ها هم در بخش سر و هم پا آسیب دیده‌اند. برخی از کارشناسان حتی عنوان کرده‌اند که مجسمه‌ها ارزش فعلی خود را از دست داده بودند؛ زیرا ترک‌های ایجاد شده در بدنه شیرها و پایه‌ها از یکسو و زرد و قرمز شدن بدنه‌ها در چند نقطه دیگر کاملا مشهود بود؛ به همین‌خاطر سازمان زیباسازی شهرداری برآن شد که مرمت آنها را در دستور کار قرار دهد.
در این بین، اینطور که معاون فرهنگی و طراحی شهری سازمان زیباسازی تهران عنوان میکند هیچ تغییری در مسیر مرمت اثر «نبرد گرشاسب» میدان حر بدون اجازه سازمان میراث فرهنگی صورت نگرفته و نمی‌گیرد. شاپور دیوسالار می‌گوید: «تنها شیرهای اطراف این میدان که دچار تخریب و فرسودگی شده بودند، مرمت می‌شوند و طی هفته جاری نیز عملیات نصب آنها انجام می‌شود.»
او تأکید میکند که هیچ دخل و تصرفی درمورد اثر اصلی میدان حر یعنی تندیس گرشاسب و نبرد با اژدها، صورت نگرفته؛ چراکه این تندیس یک اثر ملی به شمار می‌رود و توسط سازمان میراث فرهنگی نیز ثبت ملی شده است.
او درباره اینکه برخی اعلام میکنند، شیرهای میدان حر، پیش‌تر هم جنس بتنی داشتند و نباید اینگونه تخریب می‌شدند، می‌گوید: «اولا مجسمه شیرهای اطراف اثر اصلی، ثبت ملی نیستند، دوما این شیرها واقعا آسیب جدی دیده بودند و در معرض تخریب اساسی قرار داشتند. جنس رویی آنها از فایبرگلاس بود و تغییرات جوی و آب و هوایی سبب شده بود تا بدنه آسیب دیده و ترک بردارد. همین مسئله به اثر ملی اصلی میدان چهره‌ای زشت داده بود و با نظر کارشناسی مرمت آن‌را در دستور کار قرار دادیم.»
مرمت و تولید حجم و مجسمه در شهر تهران بر‌عهده سازمان زیباسازی است. دیوسالار می‌گوید که مرمت شیرها بدون کوچک‌ترین تغییری در شکل‌شان، با استفاده از متریال بتن و مستحکم‌تر از پیش انجام شده است. معاون فرهنگی و طراحی شهری سازمان زیباسازی تهران می‌افزاید: «کار اصلی انجام شده و هم‌اکنون مجسمه‌ها آماده شده‌اند؛ بنابراین پس از جابه‌جایی و نصب پایه‌های تازه، این هفته، مرمت مجسمه‌های شیر میدان حر به پایان می‌رسد.»
او نیز مانند احمد مسجدجامعی، حساسیت شهروندان و رسانهها درخصوص حفظ المان‌های شهری را ارزشمند می‌داند و می‌گوید: «با وجود این، اطمینان‌خاطر می‌دهم که هیچ‌گونه تغییری در شکل ظاهری این مجسمه‌ها یا میدان انجام نگرفته و صرفا، کارهای انجام‌شده به بهبود شکل دیداری میدان کمک میکند. حتی در روزهای آینده، برنامه‌ای با عده‌ای از صاحب‌نظران حوزه معماری، شهرسازی و میراث فرهنگی برای بازدید از میدان خواهیم داشت. خبرنگاران نیز می‌توانند در این بازدید حضور داشته باشند تا از جزئیات تمامی اقدامات مطلع شوند.»
اطلاع‌رسانی به‌موقع درباره روند بازسازی شیرها می‌توانست مانع انتشار شایعات درباره آسیب و تخریب مجسمه‌ها شود. به‌گفته برزین ضرغامی، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران، مجسمه‌های اولیه شیرهای میدان حر در ابتدای انقلاب اسلامی برداشته شده بودند. با توجه به اینکه جنس مجسمه اصلی گرشاسپ و اژدها از بتن است، برای ساخت شیرهای جدید هم از بتن استفاده می‌شود تا طول عمر مجسمه شیرها هم افزایش یافته و در برابر فرسایش مقاوم‌تر باشند.
مجسمه شیرها به میدان بازمی‌گردد
حسن خلیل‌آبادی، عضو شورای اسلامی شهر تهران، ری و تجریش می‌گوید: «گاهی در برخی از میادین و بوستان‌ها و یا ورودی مناطق مجسمه‌هایی با نمادهای هنری و تجسمی ساخته شده‌اند که بر حسب سلیقه ایرانی و استقبال شهروندان است مانند 4مجسمه شیری که اطراف مجسمه اصلی در میدان حر نصب است.»
رئیس کمیته میراث فرهنگی و گردشگری شورای شهر ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون یکی از مجسمه‌های شیر برای قالب‌گیری، بازسازی و بررسی کارشناسان توسط سازمان زیباسازی شهرداری تهران به فضای کارگاهی انتقال داده شده است. بر همین اساس با نظر و بررسی کارشناسان این مجسمه‌ها به‌دلیل گرما و سرما دچار آسیب شده‌اند، جنس بیرونی مجسمه‌ها از نوع فایبرگلس و داخل بدنه قالب‌گیری شده با بتن است و مجسمه شیرها توسط استاد میر‌حسن ارژنگ‌نژاد در سال‌های 80ساخته و در میدان نصب شد. اکنون نزدیک به 20سال از نصب مجسمه‌های جدید در میدان می‌گذرد و برای بازسازی یکی یکی به کارگاه انتقال داده می‌شوند و دوباره در جای خود نصب می‌شوند.»
این عضو شورای شهر می‌گوید: «شیر در بین مردم ایران نماد قدرت است و بهتر است این مجسمه‌ها با سنگ مرمر ساخته شوند چون تناسب بیشتری با حیوان قدرتمندی چون شیر دارد. سنگ مرمر دارای استحکام، دوام و جلوه است و می‌توان از این نوع سنگ در مجسمه‌های شهری بیشتر استفاده کرد و مجسمه‌های شهر تهران در سال‌های گذشته بیشتر از جنس سنگ مرمر بود. نمونه‌های دیگر مجسمه بوستان پارک شهر و سنگ قبر ناصرالدین شاه است که الان در کاخ گلستان نگهداری می‌شود و البته از این نمونه‌های فاخر در پایتخت زیاد داریم.»
اسکندر مختاری کارشناس میراث فرهنگی و مرمت بناها و بافت‌های تاریخی با انتقاد از اطلاع رسانی ناکافی در این زمینه می‌گوید: « با توجه به ارزش تاریخی مجسمه اصلی میدان و عکسی که از مجسمه شیر تخریب شده در فضای مجازی منتشر شد و برخی رسانهها هم آن را انعکاس دادند؛ عجیب نبود که احساسات مردم برانگیخته شود. قبلا پیش آمده بود که مجسمه‌ها به سرقت بروند یا تخریب شوند. اگر قرار است مسئولان شهری مجسمه‌ها یا آثارهنری را بازسازی کنند باید موضوع را با ذکر جزییات به اطلاع مردم برسانند و از کارشناسان خبره استفاده شود».
او می‌افزاید:« برای بازسازی باید فضای کارگاهی ساخته و تجهیز شود یا حتی اگر امکان محصور کردن وجود ندارد، حداقل با نصب پلاکارد خبررسانی لازم انجام شود. در این فضا، اخبار بد زودتر پخش می‌شود و مسلما خبر خراب کردن یک مجسمه بیشتر از خبر بازسازی انعکاس پیدا میکند. امیدوارم از این پس سازمان‌های مسئول هم در انتشار اخبار توجه بیشتری داشته باشند و هم برای انجام پروژه‌ها مشورت بیشتری با هنرمندان انجام دهند تا ضرورت حفظ، بازسازی یا حتی تخریب و ساخت به صورت واضح و روشن بیان شود».
دیدگاه تان را بنویسید