عضو هیات‌مدیره شبکه زیست‌محیطی خراسان رضوی:
درس‌‌های نیاموخته حفاظت از حیات وحش / دیدار پیرمرد و یوزپلنگ
سازمان حفاظت محیط‌زیست بارها تاکید کرده که اولویت اول این سازمان حفظ گونه‌های جانوری به ویژه یوزپلنگ آسیایی در زیستگاه اصلی است اما مشاهدات اتفاقی اخیر یوزها نشان می‌دهد که مردم عادی در ثبت نادرترین گربه‌سان درشت‌جثه کشور از کارشناسان حیات وحش موثرتر عمل کرده‌اند.
اعتمادآنلاین| سازمان حفاظت محیط‌زیست بارها تاکید کرده که اولویت اول این سازمان حفظ گونه‌های جانوری به ویژه یوزپلنگ آسیایی در زیستگاه اصلی است اما مشاهدات اتفاقی اخیر یوزها نشان می‌دهد که مردم عادی در ثبت نادرترین گربه‌سان درشت‌جثه کشور از کارشناسان حیات وحش موثرتر عمل کرده‌اند.
به گزارش روزنامه اعتماد، در اردیبهشت سال گذشته ردپای یک یوز در منطقه بیابانی وسیع ریگستان، مشاهده و ثبت شد. در دی‌ماه سال گذشته، دو قلاده یوز در حاشیه جاده عباس‌آباد میامی دیده شدند.
کشف لاشه یک یوز ماده در محدوده شهرستان میامی در اردیبهشت سال جاری به صورت اتفاقی و تکرار دیده شدن یوزپلنگ آسیایی در حاشیه پناهگاه حیات وحش میاندشت - جاجرم بعد از 4 سال در اواسط خردادماه سال جاری توسط یک دامدار محلی از جمله ثبت‌های اتفاقی هستند.
محمدحسین کلیدری که حدود 20 سال سابقه فعالیت محیط‌زیست و منابع طبیعی در استان‌های خراسان شمالی، رضوی و سطح کشور دارد؛ چندی پیش با یک دامدار محلی از روستای چهل‌دختران از توابع بخش مرکزی شهرستان اسفراین دیدار و گفت‌وگو کرد.
دامدار از حیوانی گفت که اصلا نمی‌شناخته و در آب‌بندی موقت آب می‌خورده که ناگهان با مشاهده سگ گله و دامدار حالت تدافعی به خود می‌گیرد؛ خوشبختانه سگ همراه دامدار به یوز آسیبی نرسانده اما محمدحسین کلیدری در گفت‌وگو با ما تاکید می‌کند که بعد از دیدار و صحبت با این پیرمرد و اهالی روستای چهل‌دختران که در حاشیه زیستگاه یوز آسیایی و آهو ایرانی زندگی می‌کنند؛ دریافته که برای حفاظت از حیات وحش هنوز در ابتدای راه هستیم و بیش از عمل تاکنون فقط حرف زده شده.
گفت‌وگوی ما با کلیدری؛ عضو شورای هماهنگی شبکه‌های محیط زیست مناطق کشور و هیات‌مدیره شبکه زیست محیطی خراسان رضوی را می‌خوانید:
*گزارش مشاهده یوز در میاندشت چگونه به شما رسید؟
مشاهده دو فرد یوز در حاشیه جاده عباس‌آباد میامی باعث امیدواری فعالان محیط زیست در خراسان شمالی شد که شاید یوز پس از 4 سال به سمت پناهگاه حیات وحش میاندشت بیاید.
کریدور عبور یوز از سمت پارک ملی توران به سمت پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم است و جاده سمنان- مشهد از حاشیه شمالی ذخیره‌گاه زیست‌کره توران گذر کرده و طول محدوده تماس جاده با مرز منطقه در حدود 45 کیلومتر برآورد می‌شود. پس از مشاهده دو یوز در حاشیه جاده عباس‌آباد، ما چندین‌بار در مسیرهای ورودی یوز از سمت عباس‌آباد پایش انجام دادیم، در این مسیرها روستاهای مختلفی است که شغل اکثر مردم در آنها دامداری از نوع گوسفند، بز و شتر است.
متاسفانه اغلب این دامدارها همراه خود سگ دارند و هر گله را هم معمولا 3 الی 4 سگ همراهی می‌کند. حتی ساربان‌های شتر هم سگ همراه خود دارند در حالی که سگ به شتر آسیبی نمی‌زند. در سفرهایی که انجام دادیم با جوامع محلی صحبت و اطلاع‌رسانی کردیم. چند هفته پیش خبری از جانب اداره کل حفاظت محیط زیست منتشر شد که محیط‌بان‌های شهرستان اسفراین در شمال شرقی میاندشت - جاجرم که بخشی از شهرستان اسفراین را دربرمی‌گیرد، در محدوده روستای چهل‌دختران لاشه آهویی را دیده‌اند که آثار تغذیه یوز بر سر آن تاحدودی مشخص بوده حتی محیط‌بان‌ها از دور حیوان را هم دیده بودند اما موفق به تصویربرداری نشده بودند. حدود یک‌ماه پیش از آن هم خبری آمده بود مبنی بر اینکه بره شتر در همان نزدیکی چنین زخمی برداشته، باید بگویم که یکی از شکارهای مورد علاقه یوز در مناطق بیابانی و کویری بره‌های شتر هستند.
تا جایی که اطلاع دارم یوزها معمولا قلب و دل و جگر حیوان شکارشده را در می‌آورند تا خون کمتری در محل شکار باقی بماند و حیواناتی مانند کفتار کمتر به محل نزدیک شوند.
بعد از این خبر همراه یکی از دوستان که سابقه کار محیط‌بانی دارد از حاشیه میاندشت وارد شدیم و به سمت روستای چهل‌دختران که از توابع بخش مرکزی شهرستان اسفراین و در شرق پناهگاه حیات وحش میاندشت - جاجرم است، عازم شدیم.
*روستای چهل‌دختران جمعیت زیادی دارد؟
ما در روستا جمعیت زیادی ندیدیم، تنها تعدادی از خانم‌ها را به صورت انگشت‌شمار دیدیم و مردها مشغول دامپروری و ساربانی بودند. روستای چهل‌دختران یک روستای عشایری است که دام آنها به سمت مناطق عشایری و کوهستانی سمت شیروان و اسفراین می‌رود.
در حیاط یکی از این منازل با دو خانم تقریبا جاافتاده صحبت کردیم، آنجا متوجه شدیم که پدر یکی از این خانم‌ها کسی است که حدود 10 روز قبل یوز را از فاصله بسیار نزدیک دیده.
آدرس را از خانم‌ها گرفتیم و پیرمرد را سر زمین کشاورزی پیدا کردیم. در زمین ایشان بندآب‌هایی را دیدیم که کشاورزان اغلب در مناطق کم‌آب برای کاشت محصولاتی مانند خربزه مورد استفاده قرار می‌دهند.
*ایشان سر همین زمین کشاورزی یوز را دیده بود؟
بله، حدود 10 روز قبل از تاریخ صحبت ما، در یکی از بندهای دیم‌کاری که در آن آب جمع شده بوده، به همراه گله کوچک و یکی از سگ‌هایش یوز را دیده بود. گویا حیوان داخل بند آب بوده و سگ که برای آب خوردن می‌رود، با یوز مواجه شده.
پیرمرد دیده که یوز حالت دفاعی گرفته اما چون به هیچ‌وجه حیوان را نمی‌شناخته، به‌شدت ترسیده و تا جایی که توانسته سگ و گله را سریع از محل دور کرده. سگ هم چون تنها بوده، ترسیده و همراه دامدار آمده.
*از کجا اطمینان دارید که حتما یوز بر سر بند آب بوده؟
اول اینکه این پیرمرد در معرفی حیوان دقیقا مشخصات یوز را ذکر کرد، دوم اینکه وقتی پوستر اطلاع‌رسانی و اینفوگراف را به او نشان دادم، خیلی خوشحال و شگفت‌زده تاکید کرد که همین حیوان را دیده. آنجا به او گفتم که موضوع را سریع به اطلاع اداره محیط زیست شهرستان جاجرم برساند.
*مهم‌ترین دغدغه این دامدار چه بود؟
چون یوز را نمی‌شناخت، نگران این بود که یوز به گله‌اش حمله کند اما وقتی برایش توضیح دادم که این حیوان به گله حمله نمی‌کند، خیالش راحت شد. ضمنا یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایش این بود که آموزش لازم را برای نحوه برخورد با یوز ندیده در حالی که این اتفاق ممکن است برای سایر دامدارها هم رخ دهد.
دامدارهای محلی معمولا چند سگ همراه گله دارند؟
متاسفانه اکثر گله‌های اطراف این محدوده، 2 یا 3 سگ همراه گله دارند. گزارش‌هایی از حمله سگ به یوز در دیرباز بوده و به‌طور قطع می‌تواند در آینده هم مشکل‌ساز شود. امسال گزارش‌هایی داشته‌ایم که سگ‌های گله به آهوها زیاد حمله کرده‌اند. آهو یکی از بهترین طعمه‌های یوز در زیستگاه طبیعی است اما گزارش صدمه دیدن و کشته شدن بره آهوها امسال توسط سگ‌ها زیاد بوده.
یکی از چالش‌هایی که سال‌هاست با آن درگیر هستیم، حضور سگ‌های بلاصاحب در محدوده مناطق حفاظت‌شده محیط زیست و پارک‌های ملی است.
یکی از معضلات این سگ‌های بلاصاحب این است که اغلب بره‌های قوچ و میش و آهو را می‌خورند، به حیواناتی مانند یوز که ضعیف‌تر هستند، حمله می‌کنند و از طرف دیگر حضور گرگاس (دورگه سگ و گرگ) هم به نوبه خود یک معضل است. این موجود قوی و همه‌چیزخوار است در نتیجه هم برای انسان و هم برای حیات وحش می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
*با توجه به اینکه پناهگاه حیات وحش میاندشت به عنوان یکی از زیستگاه‌های یوز شناخته شده، چرا پیش از این از انجمن‌های فعال یا حتی سازمان محیط زیست جهت آگاه‌سازی مردم محلی اقدام نکرده؟
در یک دوره‌ای سازمان حفاظت محیط زیست خوب عمل کرد و بحث تنویر افکار عمومی جدی گرفته شد اما نسل‌ها عوض می‌شوند و بدیهی است که اگر آموزش تکرار نشود، در نهایت فراموش خواهد شد.
من ابتدا نقد را به خودم به عنوان یک فعال زیست محیطی و کنشگر اجتماعی وارد می‌دانم، ما به این روستاها یا سر نزده‌ایم یا کمتر سر زده‌ایم در حالی که در حاشیه زیستگاه‌های اصلی یوز بوده‌اند. در حال حاضر اداره حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، محیط زیست شهرستان جاجرم و اسفراین برنامه‌های خوبی در حوزه اطلاع‌رسانی و آموزش دارند که به زودی اجرایی خواهد شد و ما هم در کنار آنها خواهیم بود.
*به نظر شما چقدر احتمال اتفاقات مشابه در روستاهای همجوار هست؟
بله، این نوع اتفاق‌ها تنها یک‌بار رخ نمی‌دهند مخصوصا اینکه شنیده‌ایم یوز در محدوده تردد دارد. چند روز پیش هم در مسیر جاجرم به سنخواست حدود ساعت 2 شب، گزارش مشاهده یوز داشته‌ایم به همین دلیل برنامه‌های آموزشی با نصب تابلوهای کاهش سرعت ادامه دارد.
الان در ایام تابستان هستیم و گذر مسافر از تهران به خراسان و بالعکس آن زیاد است؛ امید داریم که با کمک پلیس راه بتوانیم جلوی تصادفات جاده‌ای یوز را بگیریم.
*انجام چه کارهایی را در حال حاضر اولویت می‌دانید؟
خیلی از افراد جامعه محلی هستند که حیوانات را نمی‌شناسند، حتی در فضای مجازی هم ما افرادی داریم که تفاوت یوز با پلنگ را نمی‌دانند بنابراین این ایراد و اشکال به همه حتی خود ما فعالان محیط زیست وارد است. برنامه‌های میدانی زودبازده و قابل‌اجرا در حال حاضر اولویت هستند، کارهای مسکنی و جزیره‌ای که بعضا الان انجام می‌شود، آن تاثیر را که باید ندارد.
آموزش مداوم و اطلاع‌رسانی در اولویت است. من چوب نقد را نخست به خودم می‌زنم و می‌گویم که به سمت این عزیزان محلی نرفته‌ایم و آموزش درست نداده‌ایم. با اقدامی که در روستای چهل‌دختران انجام شد و کارهایی که بناست به زودی در آینده انجام شود؛ دامدارها، ساربان‌ها و مخصوصا چوپان‌ها را در حاشیه زیستگاه‌ها آگاه خواهیم کرد.
*هوبره هم یکی از پرندگان شناخته‌شده این محدوده جغرافیایی است، در مورد هوبره چطور؟ اطلاع‌رسانی صورت گرفته یا خیر؟
بله، هوبره بزرگ‌ترین پرنده شرق کشور و گونه شاخص بیابان‌های مرکزی و شرق کشور است. در محدوده پناهگاه حیات وحش خطری هوبره را تهدید نمی‌کند چون اغلب خودش را استتار می‌کند یا در ابتدای صبح و نزدیک غروب پرواز می‌کند.
این پرنده معمولا در طول روز خودش را نشان نمی‌دهد. ما در سفر اخیر تنها 9 هوبره دیدیم اما محیط‌بان‌های میاندشت حدود 15 الی 16 فرد را دیده‌اند. مراقبت و حفاظت از این گونه در مناطق آزاد موضوعی است که باید بیشتر به آن توجه شود.
دیدگاه تان را بنویسید