سازمان بهزیستی در گذر زمان؛ از آنچه هست تا آنچه باید باشد

اعتمادآنلاین| ‌ «بهزیستی، عبارت است از مجموعه‏‌ای هماهنگ از برنامه‏‌ها و فعالیت‏‌هایی که زیر نظارت یا کمک دولت، برای بهبود زندگی افراد و گروه‏‌های آسیب‏‌پذیر جامعه، انجام می‏‌شود». این تعریفی است که سازمان ملل متحد از بهزیستی ارائه کرده است.

به گزارش ایکنا،‌ سازمان بهزیستی کشور به موجب لایحه قانونی مورخ 1357/4/24 از ادغام 16 سازمان، نهاد، مؤسسه و انجمن تشکیل شد تا با اتخاذ تدابیر و ارائه خدمات و حمایت‌های غیربیمه‌ای با حفظ ارزش‌ها و کرامت والای انسانی و تکیه بر مشارکت‌های مردم و همکاری نزدیک سازمان‌های ذیربط، در جهت گسترش خدمات توان بخشی، حمایتی، بازپروری و پیشگیری از معلولیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی و کمک به تأمین حداقل نیازهای اساسی گروه‌های کم درآمد، اقدام کند.

از بدو تأسیس سازمان بهزیستی 52 وظیفه بر عهده آن گذاشته شد، که رسیدگی به امور کودکان بی‌سرپرست، زنان بی‌سرپرست و سرپرست خانوار، مسئولیت سلامت روان جامعه، امور مربوط مهدهای کودک، سالمندان، معلولان، کودکان کار و خیابانی، زنان آسیب دیده و در معرض آسیب، کاهش طلاق، مشاوره، اشتغال و مسکن، آموزش های پیش از ازدواج و ... بخشی از آن است.

تلاش برای حفظ کیان خانواده‌‏های آسیب‌دیده و آسیب‏ پذیر، نگهداری و مراقبت و توان بخشی معلولان و آماده سازی آنان برای از سرگیری زندگی عادی در جامعه، توسعه پژوهش‌‏های کاربردی برای پیشگیری از معلولیت‌ها و آسیب‏‌های اجتماعی، بازپروری، اصلاح و ارشاد ناسازگاران و آسیب دیدگان اجتماعی، تأمین موجبات تشویق و جلب مشارکت‏‌های مردمی به منظور بهبود کیفیت خدمات‌رسانی و حمایت از اقشار محروم و آسیب‏‌پذیر و نیز تشویق و حمایت از بخش غیر دولتی به منظور سرمایه‌گذاری در هر یک از حالت‌های توان‌بخشی، اجتماعی، از عمده‌ترین وظایف و مسئولیت‏‌های سازمان بهزیستی ذکر شده است. در واقع این سازمان به منظور تحقق اصول 21 و 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1359 تشکیل شد.

در تاریخ 1359/9/29 سازمان تربیتی شهرداری تهران نیز به بهزیستی واگذار شد و در تاریخ 1363/10/16 بر پایه مصوبه مجلس شورای اسلامی، بار دیگر سازمان بهزیستی در شمار سازمان‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت.

در تیرماه سال 1383 براساس قانون ساختار وزارت رفاه و تأمین اجتماعی سازمان بهزیستی کشور به همراه سازمان‌های تأمین اجتماعی و بیمه خدمات درمانی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جدا و به زیر مجموعه وزارت تأمین اجتماعی ملحق شد. در سال 90 با تصویب قانون تشکیل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی سازمان بهزیستی نیز زیر مجموعه این وزارتخانه جدید قرار گفت.

برای ارزیابی عملکرد سازمان بهزیستی به سراغ مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران، رفتیم تا به بررسی روند ارائه خدمات در این نهاد بپردازیم. اقلیما سازمان بهزیستی را مهمترین سازمانی می‌داند که عهده‌دار آسیب‌های اجتماعی بوده و معتقد است هیچ ارگانی به این اندازه در زمینه آسیب‌های اجتماعی از مسئولیت برخوردار نیست.

وی آسیب‌دیدگان اجتماعی و کسانی که به دلیل قوانین غلط پیش‌آمده، اخراج و بیکاری، فقر، دچار مشکل شده‌اند، کودکان بدون سرپرست، بچه‌های کار، زنان فاقد سرپرست، معلولان و .... را جزو افرادی برشمرد که باید تحت پوشش بهزیستی قرار گیرند و با بیان اینکه سازمان بهزیستی در طول سالیان فعالیت خود از یک سازمان خدماتی به سازمانی سیاسی تبدیل شده است، گفت: در روند تغییر رؤسای سازمان بهزیستی شاهد هستیم که افراد انتخاب شده هماهنگ با کارکردی که باید داشته باشند نبودند و در واقع این سازمان محلی برای ترقی و معرفی افراد بوده است. بکارگیری پزشکان به عنوان رئیس قسمت‌های مختلف این سازمان اشتباه و مانند آن است که در بیمارستان‌ها بجای بکارگیری پزشکان از افرادی در زمینه فیزیک و شیمی تخصص دارند استفاده شود. افرادی که در زمینه بهزیستی و مددکاری اجتماعی متخصص بودند به مرور از سازمان بهزیستی حذف و یا کنار گذاشته شدند.

دود کمبود بودجه بهزیستی در چشم محرومان

اقلیما عدم حضور افراد متخصص و آشنا با عرصه آسیب‌های اجتماعی را یکی از علل کاهش بودجه این سازمان خواند و گفت: وقتی افراد در مسئولیتی واقع شوند که از تخصص کافی برخوردار نباشند و با زوایای کار آشنا نباشند، نمی‌توانند در جذب بودجه برای سازمان نیز موفق عمل کنند چون به درستی با نیازهای سازمان آشنا نیستند؛ در چنین شرایطی دود کمبود بودجه بهزیستی به چشم قشر آسیب‌دیده و محروم جامعه می‌رود.

اقلیما با تأکید بر اینکه در سازمان بهزیستی باید به مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی افراد پرداخته شود و ریشه آسیب‌ها شناخته و مرتفع شود، گفت: در تمام دنیا مددکاران اجتماعی این وظیفه را بر عهده دارند.

رؤسای این سازمان کمترین ارتباط را با کارکردهای بهزیستی دارند و این در حالی است که شایسته‌سالاری و پاسخگو بودن از مطالبات مقام معظم رهبری در ارتباط با انتخاب مسئولان مختلف کشور است.

اقلیما عملکرد سازمان بهزیستی در زمینه خصوصی‌سازی را اشتباه ارزیابی کرد و گفت: واگذاری مربوط به دستگاه‌های سودده است نه دستگاه‌های اجتماعی؛ هر مرکزی که از سوی بهزیستی واگذار شده است چندین برابر هزینه برای دولت داشته و مشکلی حل نشده است.

وی پاسخگویی اینترنتی به مشکلات معلولان را از دیگر مواردی برشمرد که نیاز به بازنگری دارد و گفت: بخشی از معلولان در نقاط دورافتاده کشور و جزو محرومان جامعه محسوب می‌شوند که امکان فعالیت در بستر فضای مجازی را ندارند. چنین افرادی نیاز به بازگو کردن مشکلات خود دارند؛ فرد آسیب‌دیده نیاز به درمان دارد و درمان هیچ‌گاه با ابزار اینترنتی و کامپیوتری میسر نمی‌شود.

چرایی ایجاد کلینیک‌های مثبت زندگی

وی راه‌اندازی کلینیک‌های مثبت زندگی را امری دوباره‌کاری شده خواند و گفت: کلینیک‌های مددکاری از گذشته در این زمینه فعال بودند و این امکان وجود داشت که برنامه‌های جدید در نظرگرفته شده نیز در همین مراکز دنبال شود وگرنه تغییر نام مراکز هرگز نمی‌تواند مثمرثمر باشد.

وی با بیان اینکه سازمان بهزیستی به برخی مراکز ترک اعتیاد کمک می‌کند و آمار میزان ترک اعتیاد آنان را به حساب خود می‌گذارد گفت: کار نمایشی دردی از جامعه دوا نمی‌کند. وقتی صحبت از کودکان کار به میان می‌آید باید توجه داشت که مسئولیت اصلی بر عهده سازمان بهزیستی است اگرچه باید سایر نهادها نیز در این زمینه یاریگر باشند اما پاسخگوی اصلی در این زمینه باید سازمان بهزیستی باشد که نیست.

چرا مهدکودک‌ها واگذار شدند؟

رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران به انتقال مسئولیت مهدهای کودک از بهزیستی به وزارت آموزش و پرورش اشاره و اظهار کرد: مهد کودک‌ها را به راحتی واگذار کردند در صورتی که آموزش و پرورش هنوز در زمینه فعالیت‌های اصلی خود نیز با مشکل روبرو است.

اقلیما با تأکید بر اینکه تمام مسائل اجتماعی به یکدیگر پیوسته است، گفت: موارد متعددی به ما مراجعه می‌کنند که درخواست‌های جزئی از سازمان بهزیستی دارند که یا محق نمی‌شود و یا برای مدت زمان طولانی در نوبت می‌مانند در صورتی که این امور بسیار ساده و روتین هستند. مشکل از جایی نشئت می‌گیرد که افراد در جای خود قرار نگرفته‌اند. سازمان بهزیستی در بسیاری از بخش‌ها به مددکار اجتماعی نیاز دارد اما بیشتر نیروها پزشک و روانشناس هستند و تخصصی از مددکاری ندارند. در بخش‌هایی که نیاز به کادر درمان، فیزیوتراپ و ... دارند هم با کمبود مواجه هستند و افراد متخصص حضور ندارند.

این فعال عرصه مددکاری اجتماعی با تأکید بر لزوم استفاده از نیروی باسابقه بهزیستی در امور مدیریتی و برنامه‌ریزی تصریح کرد: افرادی که شاید مدرک تحصیلی پایین‌تری دارند اما سابقه کار در این سازمان را دارند به مراتب می‌توانند بهتر از افراد تازه وارد در این سازمان که صرفاً دارای مدارک تحصیلی بالاتری هستند به ایفای نقش بپردازند. بسیاری از کارشناسان بهزیستی که سابقه خدمت طولانی در این سازمان را دارند معتقدند از تجربیات و نظرات آنان در برنامه‌ریزی‌ها استفاده نمی‌شود.

اقلیما شرح وظایف بهزیستی در ایران را با سایر کشورها یکسان دانست و اظهار کرد: تفاوت در مرحله اجراست. برخی مدیران اصلاً با شرح وظایف سازمان آشنا نیستند و همین امر باعث می‌شود مسئولیت را از سر خود باز کنند در صورتی که این امر از ناآشنایی آنان با وظایف سازمان بهزیستی نشئت می گیرد.

چرا ادامه درمان متوقف است؟

وی از عدم پرداختن به موضوع پیشگیری و ادامه درمان انتقاد کرد و گفت: وقتی بجای مددکار، کارمند بر سر کار بیاید که مشغله کاری بالایی نیز دارد، توان ادامه درمان را پیدا نخواهد کرد. بهزیستی در ابتدای فعالیت عملکرد خوبی داشت اما به مرور کارکرد اصلی خود را از دست داد. اگر سرپرست خانواده زندانی باشد و نتوانیم از خانواده وی حمایت صحیحی داشته باشیم به آسیب‌های اجتماعی دامن می‌زنیم. چند سال پشت نوبت ماندن برای رسیدن به حمایت مدنظر نه تنها دردی را درمان نمی‌کند بلکه بسترساز مشکل و آسیب نیز می‌شود.

اقلیما از کمبود مکان سازمان بهزیستی نیز سخن گفت و به جریان شکایت معلولان از سازمان بهزیستی اشاره کرد و گفت: سازمان بهزیستی از مدیر کمپین معلولان به اتهام انتشار تهمت و افترا، نشر اکاذیب، توهین به اشخاص عادی، افترا و ... شکایت کرد اما در نهایت محکوم و دعوت به ارائه خدمات در راستای تأمین رفاه اجتماعی به عموم جامعه به ویژه قشر آسیب‌پذیر معلولان شد اما به راستی این سال به ذهن می‌آید که مگر می‌شود معلول حق انتقاد در جامعه اسلامی و امر به معروف و نهی از منکر مسئولان جامعه خود را نداشته باشد و سازمانی که وظیفه حمایت از او را دارد، شاکی وی باشد.

یادآوری می‌شود، خبرگزاری ایکنا آمادگی دارد نسبت به بازنشر توضیحات سازمان بهزیستی و شفاف‌سازی در زمینه مشکلات مطرح شده اقدام کند.