روابط زوجین و اقدامات درمانی زوج درمانگر

اعتمادآنلاین| بسیاری از روانشناسان و مشاوران اذعان دارند که زوج درمانی از جمله پیچیده‌ ترین درمان هایی است که هر درمانگری می‌تواند با آن در طول کار حرفه‌ای خود سر و کار داشته باشد. تنش های موجود در جلسات درمانی و ساختار متفاوت این درمان ها می تواند چالش های متعددی را در روند درمان ایجاد نماید. از جمله چالش هایی که در این حوزه شاهد هستیم این است که بسیاری از زوج ها هنگام ورود به جلسات درمان به منظور جلوگیری از آسیب به همسر از طرح موضوعات مهمی که ریشه اصلی تعارضات در آنجا نهفته است و می‌تواند به پیشبرد جلسات درمانی کمک فراوانی نماید، پرهیز می‌کنند. به عبارت بهتر، همسرانی که در روابط زوجی هستند به تدریج یاد می‌گیرند، بخش‌هایی از «خود» طرف مقابل که حساس و آسیب‌ پذیر است و نیاز به حمایت دارد را شناسایی کنند، طبق شرایط دلخواه خودشان از حمله کردن به آن نقاط خودداری کنند یا در خلوت زوجی نقطه آسیب زای همسر را بارها مورد حمله و انتقاد قرار دهند. این کار موجب شکل‌گیری دفاع هایی می گردد که از پیشبرد درمان به نحوه اصولی جلوگیری می کند. در واقع صحبت در مورد دفاع هایی است که با کنار رفتن آن ها تعادل بیمارگون موجود در رابطه زوجی نیز از بین می رود.

هدف مهم زوج درمانی

یکی از اهداف مهم درمانی در فرایند زوج درمانی عبارت است از آنکه دفاع های آسیب زای زوجین که به شکل ناخودآگاه استفاده می کنند شناسایی شوند و همچنین به زوجین کمک شود تا با از میان برداشته شدن این دفاع ها و جایگزین شدن آن ها و ارائه راهکارهای مناسب موجبات رشد و پیشرفت سیستم زوجی را فراهم می آورند. پیش از این مسئله، دفاع های فردی به گونه های فراوانی در انواع حیطه های روانشناسی و مشاوره همواره مورد بحث قرار گرفتند، اما دفاع های زوجی متاسفانه موضوعی است که کمتر به آن پرداخته شده و ریشه در بسیاری از تعارضات زناشویی دارند.

زوج درمانی سعی در بهبود روابط عاشقانه و حل تعارضات بین فردی دارد.

روند زوج درمانی چگونه توسط زوج درمانگر طی می شود؟

از این جهت که درمانگر در کار با زوجین دارای تعارض باید آسیب شناسی فردی هر یک از اعضای سیستم زوجی و نیز پویایی بین فردی آن ها را مورد بررسی قرار دهد، این نوع از درمان (زوج درمانی) مشکل و چالش انگیز است. توجه به این چالش‌ها همواره مدنظر زوج درمانگران و خانواده درمانگران حرفه ای بوده است. اما در عین حال برای فهم دقیق عوامل مهمی که مانع از تجربه رابطه ای رضایت بخش توسط زوجین می شود، راهکارهای خاصی ارائه نشده است. چرا که در جلسه درمان تنها بر مشکل بیان شده زوجین تمرکز می شود و به فرآیندهای عمیق تر روان که در لایه‌های عمیق‌ تر شخصیت دو طرف قرار گرفته است، توجهی نمی شود.

دفاع های آسیب زای زوجین در روابط زوجی

افراد دارای روابط صمیمانه جهت حفظ خودشان و حفظ رابطه ای راحت و آسوده از مکانیسم های دفاعی استفاده می‌کنند که ما از آن با اصطلاح «تبانی Collusion» نام می بریم.

تبانی زوجین چیست؟

در واقع تبانی های زوجین نشان دهنده پویایی‌های واقعی موجود در رابطه آنها است که موجبات درگیر شدن آنها در تعارضات دو نفره را فراهم می آورد. زوج درمانی برای موثر بودن باید این سیستم‌های دفاعی ناکارآمد را هدف قرار دهد و آنها را با قوانین مناسب جایگزین کند که اجازه می دهند دو طرف رابطه رشد پیدا کنند. توجه به این نکته لازم است که اگر درمان، تبانی زوجین را هدف اول خود قرار ندهد و بخواهد این سیستم کارآمد را بدون ایجاد یک سیستم کارا اصلاح کند، در واقع به هدف اصلی خود که ارتقاء سطح رضایت و خوشنودی زناشویی هست، دست پیدا نمی کند و موجب ناامید شدن هر چه بیشتر زوجین را نیز فراهم می آورد. در طول درمان، زوج درمانگر با توصیف تبانی های یک زوج می تواند پویایی‌های زوجین در حالت آشفتگی را به روشنی توصیف نماید و توضیح دهد چگونه باید هر دو همسر و نیز نقش هایشان در حفظ عدم تعادل مورد ارزیابی قرار گیرد. اگر زوجین حقیقتاً در فکر کمک به خودشان، رابطه شان و تلاش در جهت ارتقای سطوح رضایتمندی از رابطه شأن هستند، حتماً باید تبانی های بیمارگونه خود را بشناسند و اصلاح نمایند.

تبانی های زوجین چه کاربردهای نامناسبی دارد؟

همانطور که پیشتر اشاره کردیم واژه تبانی به عملکردهای دفاعی گوناگونی اشاره دارد که افراد دارای روابط صمیمانه به منظور تایید و محافظت از خود و حفظ تعادل دو نفره شان مورد استفاده قرار می دهند. این نظام‌های مبتنی بر تبانی از طریق توافق ها و همینطور قوانین ناگفته ای که در سطح هوشیار و ناهوشیار وجود دارند، تداوم پیدا می کنند. زوجین معمولاً زمانی به دنبال کمک حرفه‌ای بر می‌آیند که توافق‌های توأم با تبانی شکست خورده است و تلاش های زوج برای حفظ تعادل حیاتی که پیش از این وجود داشته دیگر عمل نمی کند.

حضور پر رنگ تبانی های زوجین و ایجاد اختلال در روند درمان، بسیار قابل توجه است. این احتمال که درمانگر می‌خواهد زوج ها را ملزم به ایجاد تغییراتی در خود و رابطه‌شان کند(تغییراتی که آمادگی انجامش را ندارند) اغلب موجب می‌شود آن ها همه دفاع‌ های توأم با تبانی های نامطلوب خود را علیه درمان بسیج کنند و مشکل اینجا است که در درجه اول نابسندگی و عدم موفقیت همین عملکردهای دفاعی باعث ایجاد مشکلات بیشتر زوجین می‌شود. دفاع های توأم با تبانی مانند دفاع های فردی عمومیت دارند، اما زمانی ناکارآمد محسوب می‌شوند که باعث محدودیت در رشد و پیشرفت زوج یا دیگر اعضای خانواده شود و یا در بهبود رابطه دونفره یا سیستم خانواده اختلال ایجاد کنند. در اکثر موارد دفاع هایی که توسط زوج در طول درمان مورد توجه قرار می‌گیرد از نوع محدود کننده هستند.

هدف درمانی مطلوب کمک به زوج ها جهت ایجاد سیستم روانی متفاوتی است که موجب بروز چنین عملکردهای دفاعی نامطلوبی نشود. این هدف همان هدفی است که زوج در پی دستیابی به آن است. یک زوج، تنها زمانی فکر می کنند درمانشان موفقیت آمیز بوده است که توافق‌های توأم با تبانی مطلوب و تعادل حیاتی که پیش از این در رابطه وجود داشته، دوباره احیا شود.

تایید توأم با تبانی خود و عزت نفس

افرادی که درگیر رابطه صمیمانه ای مانند ازدواج می شوند، به زودی یاد می‌گیرند بخش‌هایی از «خود» طرف مقابلشان که بسیار حساس و آسیب پذیر و نیازمند تایید و محافظت است را شناسایی کنند. چنانچه این گونه روابط صمیمانه بخواهد برای مدت طولانی به طور موفقیت آمیزی تداوم یابد، طرفین رابطه باید از طریق تبانی سالم با یکدیگر بپذیرند از انجام دادن کارها یا گفتن مواردی که موجب تخریب عزت نفس می‌شود و در نتیجه آسیب زدن به دفاع هایی که فرد برای محافظت از بخش های حیاتی و آسیب پذیر خود ایجاد کرده است خودداری کنند. زوجینی که با هم به صورت اهانت آمیز، تحقیر آمیز، به دور از ادب و وحشتناک صحبت می کنند، همواره دفاع های مطلوب خود را در معرض خطر میبینند و برای دفاع اقدام به حمله متقابل به دفاع های همسر می نمایند و به این شکل در یک سیکل معیوب فرسایشی گیر می افتند.

در فرآیند دفاعی توأم با تبانی، حمایت و تایید خود و عزت نفس همسر بسیار مهم و حیاتی است. نکته بسیار مهم است آن است که هرچه عزت نفس همسر متزلزل تر باشد، طرف مقابل برای محافظت از آن باید محتاط تر باشد و نقاط آسیب پذیر همسر را بیشتر مورد حمایت قرار دهد در حالی که در روابط سرشار از تعارض، شاهد عملکردی کاملا برعکس از زوجین هستیم. به گونه ای که همواره نقاط ضعف یکدیگر محلی برای تسویه حساب های شخصی آنان میشود و یک تبانی ناسالم منجر به آسیب رسیدن به دفاع های زوجین در رابطه می شود و در نهایت هر چه بیشتر رابطه زوجی را به پرتگاه سقوط نزدیک می‌کند.

به این ترتیب فرض نظری بر این است که زوج درگیر جنگ قدرت شده اند. هر یک می خواهد کنترل رابطه را با تحت اختیار گرفتن نقاط ضعف طرف مقابل در دست بگیرد. پس فرد دیگر تلاش می کند تا از طریق راهبردهای منفعل_پرخاشگرانه این مانورها را خنثی کند. در واقع هیچ یک از طرفین قصد ندارند به درمانگر اجازه دهند تا با تعیین قوانین مجدد، کنترل رابطه را به دست بگیرند. به دنبال این اتفاق بن‌ بست ایجاد می شود و در اینجا خروج از بن‌ بست درمانی مقدم بر هدف اولیه ورود به درمان زوجین می باشد. به عبارت بهتر واکنش نسبت به مشکل از پیش ایجاد شده در حال حاضر خود مشکل بزرگتری برای درمان محسوب می شود.

توصیه درمانی

آنچه که به عنوان یک توصیه درمانی همواره و همیشه پیشنهاد می شود در قدم اول شناخت نقاط ضعف همسر، دیدن کودک آسیب پذیر درون او و به رسمیت شناختن زخمهای حاصل از دوران کودکی او است. تلاش زوجین برای پذیرش زخم های حاصل از دوران کودکی یکدیگر ارزش درمان و بهبودی قابل توجهی دارد.

و در آخر، نکته حائز اهمیت آن است که فرصت درمان را با حضور به موقع در جلسات زوج درمانی از دست ندهید. همواره با یک زوج درمانگر متخصص برای رفع تعارض های سطحی و جلوگیری از عمیق تر شدن آنها مشورت نمایید.

منبع: دکتر ترانه موذنی